آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

با به میان کشیدن مسئلة اصالت وجود و اعتباریت ماهیت توسط ملاصدرای شیرازی، عالم حکمت اسلامی چنان تحت تأثیر این بحث قرار گرفت که متفکرانِ حوزة فلسفه همواره میکوشیدند اندیشة فیلسوفان پیش از صدرا را نیز بر اساس این مسئله تفسیر و توجیه کنند. شیخ شهاب الدین سهروردی نیز بعنوان یکی از بزرگترین حکیمان مسلمان از این حکم در امان نماند. در مورد اینکه آیا وی اصالت را از آنِ ماهیت میداند یا نور یا وجود، دیدگاه های فراوانی بیان شده است. گروهی او را اصالت ماهیتی دانسته اند و دیگر گروه او را اصالت نوری انگاشته اند.امّا هیچیک از این دو انگاره با بحثهای سهروردی هماهنگی کامل ندارد. از اینرو با توجه به این نکته که در زمان شیخ اشراق مسئلة اصالت بگونهیی که در زمان صدرالمتألهین و در آثار او مطرح بوده، محل بحث نبوده است، باید دید مبانی سهروردی با اصالت وجود هماهنگی بیشتری دارد یا اصالت ماهیت؟ سهروردی سخنانی درباره نور دارد که با بحثهای متناظر آن در حکمت متعالیه در باب وجود قابل مقایسه و تطبیق است که بایسته است بتحلیل آنها پرداخته شود. از سوی دیگر دیدگاههایی را پیرامون وجود مطرح کرده است. با مورد توجه قرار دادن این مطالب و جستجوی نظیر آنها در سخنان صدرالمتألهین، کیفیت و کمیت این هماهنگی بیشتر آشکار میگردد. همچنین شیخ اشراق بیاناتی دارد که ظهور در اصالت ماهیت دارد. از آن جمله میتوان به اعتباری دانستن وجود و مجعول بودن ماهیت اشاره کرد. نگارنده در آن بیانات بتأمل پرداخته، به بررسی و تحلیل ابعاد گوناگون آنها مبادرت ورزیده است. در پایان نیز آشکار شده است که آراء سهروردی با اصالت وجود هماهنگی بیشتری دارد.

پژوهش حاضر بررسی تجرد خیال اعم از خیال متصل (قوه خیال ) و خیال منفصل (عالم مثال ) از دیدگاه سه مکتب مشاآ، اشراق و حکمت متعالیه است که با روش کتابخانه ای صورت گرفته است . براساس این تحقیق در معنی نخست که خیال متصل نامیده می شود اعتقاد مشائین بر مادی بودن خیال است . ابن سینا علیرغم اینکه در کتاب مباحثات بر خلاف اصول مشائی برهان بر تجرد این قوه آورده است ، در سایر کتب فلسفی خود از قبیل شفا و اشارات با التزام به اصول مشائی معتقد به مادی بودن آن است . اشراقین نیز قوه خیال را امری مادی و جسمانی دانسته اند ولی صدرالمتالهین شیرازی بر این عقیده است که خیال امری مجرد و غیر مادی است . در معنی دوم که خیال منفصل نامیده شده است مشائین به کلی منکر چنین عالمی در بین مراتب هستی هستند ولی شیخ اشراق و صدرالمتالهین قائل به وجود چنین مرتبه ای از هستی می باشند. پس از آنها نیز عرفایی چون محی الدین بن عربی و شیخ داود قیصری معتقد به وجود چنین عالمی هستند. معتقدین به وجود خیال منفصل آنرا مرتبه ای از هستی می دانند که نه مادی است و نه مجرد بلکه بر این اعتقادند که این مرتبه از عالم هستی مجرد است به تجرد برزخی ولی حکمائی چون میرمحمد باقر استرآبادی و حکیم ملا عبدالرزاق لاهیجی منکر وجود چنین عالمی هستند

کتابنامه: ص. ۲۴۵-‎۲۳۶؛ همچنین بصورت زیرنویس // تشکیک یکی از مهمترین مباحث فلسفی و در حقیقت از ارکان اصلی فلسفه محسوب می شود این اصل مهم همچون حقیقت خارجی از نوآوریها و ابداعات سهروردی است. محور اصلی نوشتار پی گیری ا ین مساله است که آیا اساسا تفاوت یا تفاوتهایی بین شیخ اشراق و ملاصدرا در مساله تشکیک وجود دارد؟ و این دو فیلسوف با استفاده از این اصل قادر به حل چه مسایلی بوده اند و چه نتایج و آثاری را بر این مساله ترتیب کرده اند؟ در جواب ابتدا ارا و عقاید شیخ اشراق و ملاصدرا را در زمینه تشکیک بررسی شد که بررسی آرا اینن دو فیلسوف از محورهای اصلی این رسال محسوب می شونود شیخ اشراق پس از اثبات اصالت ماهیت در بحث از اقسام تمایز و کثرت در ماهیت، تشکیک در ماهیت را- در برابر مشاء که منکر وقوع تشکیک در ماهیات هستند- مطرح می کند و آن را در مطلق ماهیت - چهجواهر و چه اعراض- به عنوان یک امر خارجی جاری و ساری می داند و با خارجی کردن بحث تشکیک این مساله را به صورت یک مساله جدید فلسفی در می آورد. پس از اینکه شبخ تشکیک در ماهیت را به اثبات می رساند آن را در نظام نورری خویش جاری می کند. در حقیقت عمده کاری شیخ اشراق در فلسفه، متافیزیک نوری است که نظام نوری را در آن به تصویرز می کشد. مهم ترین اصلی که در تصویر این نظام دخیل است تشکیک می باشد. شیخ قائل است تشکیک در مطلق انوار مطرح است چه انوار جوهری و چه انوار عرضی و چه انواری که در نظام نوری در طول یکدیگر قرار دارند و چه انواری که در عرض هم جای دارند. نه تنها تشکیک در انوار و ترتیب آنها واقع است بلکه در روابط بین انوار نیز این اصل مهم جاری و ساری می باشد. تشکیکی در انوار می گویید که همه انوار در اصل و فسخ نور شریکند و تنها به شدت و ضعف با هم متفاوتند. شیخ اشراق با بحث تشکیک در انوار به پیشرفتهای قابل توجهی دست یافت و قادر به حل مسایلی شد که جز به مدد تشکیک حل آنها میسر نبود. از جمله این مسایل، حل امتیاز نورالانوار از نور اقب در عین بساطت نور الانوار، حل ظلمت و شر در نظام نوری است. ملا صدرا اصل تشکیک را از سهروردی گرفته و آن را در وجود پیاده می کند. پس از اثبات اینکه متن خارج را وجود پر کرده و وجود، تحقق و خارجیت دارد و از طرفی وجود، واحد و بسیط است نوبت به توجیه کثرات در عالم می رسد. ملاصدرا در توجیه کثرات، تشکیک در وجود را برابر مشاء- که وجودات را حقایق متبانیه می دانند- و در برابر برخی از عرفا- که وحدت محض را می پذیرند و کثرت را مجاز می انگارند- مطرح کرد. تشکیک در وجود به این معنی که وجود حقیقتا واحد است، کثرات نیز حقیقتا موجودند اما کثرات به وحدت برمی گردند و وحدت در کثرات، ساری است. این نظریه، تشکیک در مراتب یا تشکیک خاص نام دارد. ملاصدرا نیز با طرح بحث تشکیک در وجود به آثار و نتایج بسیار مهمی دست یافت. تشکیک در وجود، در حکمت متعالیه ملاصدرا از چنان اهمیتی برخوردار است که در بسیاری از مسائل فلسفی به عنوان مقدمه اصل اثبات آنها قرار می گیرد و در حقیقت نقش رکن را در اثبات بسیاری از مسایل ایفا می کند. اما ملاصدرا با تحلیل علیت و ارجاع علیت به شان، وحدت شخصی را به عنوان نظر نهایی می پذیرد. با قبول وحدت شخصی وجود، کثرات، شئون باری تعالی هستند که از خود وجود فی نفسه مستقل بلذات ندارد و تشکیک در همین شئون و مظاهر، صورت می گیرد. اصل تشکیک هم نظام نوری سهروردی و هم نظام وجودی ملاصدرا را بصورت نظامی واحد، متصل و هماهنگ در می آورد. هر دو نظام بر اساس تشکیک بصورت هرمی خواهند بود که کثرات در آن از پیوند و ارتباط عمیقی برخوردارند. نه تنها انوار و وجودات در دو نظام، رابطه تشکیکی دارند بلکه اوصاف و کمالات آنها نیز تشکیکی خواهند بود. به خاطر ا ختلاف مبانی، اختلافات اساسی بین سهروردی و ملاصدرا در مساله تشکیک وجود دارد. این تفاوتها نه تنها در نفس تشکیک مطرح است بلکه با لتبع در آثار و نتایج آن نیز اختلافاتی وجود دارد. بر اساس اختلافات این دو حکیم در مساله تشکیک، به جد می توان گفت نتوع نگاه به عالم هستی نگاهی متفاوت خواهد بود.