آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مهم‌ترین مسائل فلسفة فارابی، بحث از خدا و صفات او و بررسی رابطة او با سایر موجودات است. فارابی خدا را مبدأ وجود همة موجودات می‌داند و او را «اوّل»، «موجود اوّل» و «سبب اوّل» می‌خواند. موجود اوّل در اندیشة فارابی نه تنها موجودی ا‌ست که سایر موجودات در وجود به او وابسته‌اند؛ بلکه موجودات تنها به جهت ارتباطی که با او دارند صلاحیت بررسی در مابعدالطبیعه را اخذ می‌کنند. لذا شناخت دقیق موجود اول و ویژیگی‌های او و ارتباط او با سایر موجودات، از جمله مهم‌ترین و محوری‌ترین مسائل پژوهشی در حوزة فارابی‌شناسی‌ است. از آن‌جایی که برخی از آثار منسوب به فارابی قطعی الانتساب نیستند و چارچوب فکری متمایزی از آثار قطعی فارابی دارند، در این مقاله کوشش می شود تا با توجه به این امر، آراء اصیل فارابی استخراج شده و گزارش و تحلیل دقیقی از آن‌ها ارائه شود. بر اساس آثار قطعی الانتساب، فارابی خدا را واجب الوجود نمی‌خواند و نظریة فیض را که برای تبیین رابطة موجود اوّل با سایر موجودات طرح کرده، بر اساس وجوب و امکان داتی بنا نمی‌کند. همچنین با توجه به اینکه فارابی در آثار قطعی‌اش برهان مشخصی در اثبات موجود اوّل ندارد، در این مقاله کوشش می‌شود تا موضع فارابی نسبت به اثبات موجود اوّل در خلال عبارات و بیاناتش بررسی شود. تعمق در آثار او نشان می‌دهد که نوعی برهان علیت از بیانات او قابل استخراج است.

مسئله سعادت از مسائل بنیادی در زندگی انسان است که از دیر زمان تاکنون مورد توجه اندیشمندان ، مکاتب و ادیان مختلف بوده است؛ زیرا جزء اهداف اصلی انسان در زندگی اش محسوب می شود. در این پایان نامه تلاش کردیم تا در حد توان ، به تحلیل سعادت و مولفه های رسیدن به سعادت از دیدگاه دو اندیشمند جهان اسلام، محمدبن زکریای رازی و ابونصر فارابی بپردازیم و بر اساس چارچوب فکری آنان، راه های رسیدن به سعادت که خواسته و هدف نهایی هر انسانی در زندگی اش است را بیان کنیم. محمدبن زکریای رازی وجود عقل را مهمترین امر برای انسان می داند و عقیده دارد که تنها به کمک عقل می توان به معرفت خداوند و شناخت حقایق دست پیدا کرد به شرطی که به مقتضای آن عمل کند. در واقع زکریای رازی رسیدن به سعادت را در گرو فعالیت عقلانی و به فعلیت رسیدن قوه عاقله می دانست. او به صورت افراطی، قائل به اصالت عقل بود و به نیروی عقل و خرد بی اندازه تکیه می کرد او زمانی زندگی می کرد که استفاده از نقل و شرع، اصل شمرده می شد ولی او به استقلال فکری نظر داشت و از تقلید کورکورانه مذاهب دوری می کرد. فارابی اما عقیده دارد راه رسیدن به سعادت از مجرای شریعت پیامبر امکان پذیر است. او تمام تلاشش را می کرد که از وحی و شریعت بتواند تبیین عقلانی صحیحی داشته باشد. وی عقل و وحی را برای رسیدن به سعادت لازم و ملزوم یکدیگر و مکمل هم می دانست. نقشه هستی شناسی او از بالاترین مقام یعنی وجود اول تا مادون قمر، همه و همه و ظایفی برای رساندن انسان به سعادت دارند. انسان نیز در همین مسیر قدرت اختیار دارد که می تواند انتخاب هایی برای رسیدن به اهدافش داشته باشد که البته باید رفتارهایی که از او سر می زند از روی آگاهی باشد، همچنین فرد کاری را به صورت مداوم و در تمام بخش هایی زندگی اش انجام دهد. تشابه دیدگاه زکریای رازی و فارابی در این است که هر دو انسان را صاحب اختیار و خود شخص را مسئول انتخاب ها و افعالشان می دانند و از طرف دیگر با اینکه هر دو برای علم اهمیت فراوان قائل اند ولی عقیده دارند که رسیدن به سعادت بدون عمل حاصل نمی شود. اما اختلاف این دو متفکر در این است که فارابی سعادت را اتحاد و ارتباط انسان از طریق واسطه ها با عقل فعال معرفی می کند در حالیکه زکریای رازی عقل انسان را راهنمای او در زندگی اش برای رسیدن به سعادت دنیوی و اخروی دانسته و اعتقاد به خرد غیر متکی به وحی داشته است.

آیا وحی رسالی و رؤیای صادقه از یک مقوله و خانواده‌اند که با شناخت یکی بتوان به شناخت دیگری نزدیک شد؟ اگر عینیت این دو در ارکان ماهوی مبرهن شود، می‌توان با شناخت یکی مدعی شناخت دیگری شد. و معقولیت روششناسانه این راه مستدل شده و راه برای تحقیقات گستردة آتی باز می‌شود. اما اگر این دو فقط تشابهات جزئی خانوادگی داشته باشند، نه عینیت ماهوی، در این صورت هر چند شناخت هر کدام می‌تواند به صورت جزئی در شناخت دیگری مددکار باشد، اما شناخت یکی نمی-تواند موجب شناخت کامل دیگری باشد. هدف این پژوهش بررسی تشابهات و تمایزاتِ رؤیای صادقة غیروحیانی و وحی رسالی از نگاه یکی از فیلسوفان تأثیرگذار در تاریخ فلسفة اسلامی؛ یعنی فارابی است. حاصل این نوشته‌ آن است که این دو پدیده از نگاه فارابی دارای تشابهات فراوانی هستند و می-توان آن دو را در یک مقوله قرار داد. از این جهت می‌توان با شناخت یکی به فهم دیگری نزدیک شد، اما تمایزاتی بین این دو وجود دارد که مانع یکسان‌انگاری می‌شود. یافته‎های این پژوهش از نظر تشابهات عبارت است از: در وحی رسالی و رؤیای صادقه، نفس ناطقه بدون تأمل و تفکر، به عقل فعّال متصل شده و معارف کلی و جزئی را دریافت می‌کند. هر دو گاهی نیاز به تعبیر دارند. در هر دو قوة تخیل حضور دارد. اما تمایزاتی بین این دو وجود دارد که عبارتند از: نبی در سایه ویژگی‏های خاصی از قبیل قوة قدسی، عقل مستفاد، قوة متخیلة بسیار قوی و مصونیت از خطا در دریافت وحی، از رؤیابین متمایز می‌شود. نتیجه این که هر چند به صورت جزئی می‌توان از شناخت یکی برای فهم دیگری بهره برد اما شناخت هیچکدام مساوی شناخت دیگری نیست. تمایز رؤیای صادقه و نبوت از مقولة تشکیکی است که در عین اشتراک دارای احکام خاص هستند.

مدینه فاضله به عنوان حکومت آرمانی، همواره مورد توجه بشر بوده است. فارابی نیز یک مدل از آن را طراحی کرده وبه جامعه بشری عرضه داشته است. [که به نظر میرسد ریاست آن, از اصول سیاسی شیعه جعفری اخذ شده باشد.] هدف اصلی فلسفه سیاسی فارابی, کسب سعادت از مجرای شریعت پیامبر [ص] است که نردبان عروج انسان تا سعادت حقیقی می باشد. نظریه مدینه فاضله فارابی , اشاره به همان مدینه فاضله ای دارد که در ظل کفایت و مدیریت پیامبر (ص) پدیدآمده, و پس از پیامبر نیز, ائمّه اطهار جانشینان آن حضرت، زعامت مسلمین را بر عهده می گیرند و در ادامه ریاست سنت [ولایت فقیه] ریاست آن را خواهد داشت. این پژوهش با جهت گیری توصیفی و تحلیلی و تطبیقی تلاش می کند، با بررسی آیات و روایات، جامعه آرمانی که در نصوص دینی به تصویر کشیده شده با مدینه فاضله فارابی بررسی نموده و به این پرسش پاسخ دهد که آیا فارابی در ارائه نظریه مدینه فاضله از نصوص دینی تأثیر پذیرفته است یا نه؟ برآیند و نتیجه آن تبیین شباهت ها و اختلاف ها و در نتیجه فهم عمیق مسأله خواهد بود.

موضوع کتاب الجمع بین رایی الحکیمین نوشته حکیم ابونصر فارابی، با موضوع سایر آثار او- همچنین با موضوع همه آثار فیلسوفان مسلمان- کاملا متفاوت است. به نظر نگارنده تحلیل دقیق الجمع، می تواند افق وسیعی را در شناخت فارابی، در برابر ما بگشاید؛ رسیدن به این منظور، موقوف است به این که نقش اثولوجیا- که در روزگار فارابی منسوب به ارسطو بوده است- در الجمع روشن شود. زیرا در فارابی شناسی امروز- که فضای قالب برآن توسط مطالعات شرق شناسان حاصل شده- تکون الجمع مولود همان اشتباه تاریخی در انتساب اثولوجیا به ارسطو، دانسته شده است. وقتی روشن شود که اثولوجیا نقشی کاملا جنبی و حاشیه ای در تدوین الجمع داشته است، در آن صورت این پرسش به طور جدی مطرح خواهد شد که: چرا فارابی الجمع را نوشته است؟

هدف این پژوهش، بررسی نظریه‌‌های وحی در فلسفه‌‌ی سیاسی فارابی است و به این پرسش پاسخ می‌‌‌‌‌دهد که نظریه (یا نظریه‌‌های) فارابی درباره‌‌ی وحی چیست و چگونه این پدیده را تحلیل می‌‌‌‌‌کند؟ مدعای مقاله آن است که فارابی نظریه‌‌های متعدد و متفاوتی درباره‌‌ی وحی دارد. در این مقاله از روش‌‌‌‌‌های استقرایی، تحلیلی و مقایسه‌‌‌‌‌ای برای پژوهش در آثار فارابی استفاده شده و به این نتیجه رسیده است که وحی، موضوع اصلی فلسفه‌‌ی سیاسی فارابی است. فارابی در آثار خود، نقش و جایگاه وحی را در کلیت فلسفه‌‌ی سیاسی مطالعه می‌‌کند و ضمن برشمردن دو کارویژه‌‌ی‌‌‌‌‌: "فرمانروایی" و "قانون‌‌‌‌‌گذاری" برای حکومت؛ نسبت این‌‌‌‌‌دو کارویژه با وحی را به‌‌‌‌‌تفصیل توضیح می‌‌دهد. نظریه‌‌های وحی فارابی، گاه درصدد تبیین چگونگی وحی احکام الهی به پیامبر و گاه ناظر به وحی الهی به‌‌‌‌‌طور کلی است.