آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

رضی الدین علی بن موسی بن جعفر طاووس حسنی (589-664) از عالمان پرنفوذ شیعه در قرن هفتم است که در زمینه های مختلف صاحب رأی بوده و شخصیت او جاذبه های فراوانی دارد و آرای او در زمینه های گوناگون جالب است. روحیه ی عرفانی و عبادی سید، مهمترین بعد از شخصیت اوست که بر تمام دیگر ابعاد ذهنی و شخصیتی او سایه افکنده است. در باب کلام، هر چند که او رسماً موضعی ضد کلامی (به ویژه کلام عقلی) دارد و ورود به کلام را چندان خوشایند نمی دارد، عملاً وارد این حوزه شده است و در باب های مختلف کلام آرایی دارد. او بیشتر به کلام نقلی تمایل دارد و به جای استفاده از استدلال عقلی، کلام نقلی را می پسندد. از همین رو، او در باب خداشناسی، به خداشناسی فطری قایل است و وجود خدا را امری فطری و بی نیاز از استدلال می داند. او در باب خداشناسی اندیشه ای کاملاً تنزیهی دارد. ابن طاووس در باب اسماء و صفات الهی کم تر وارد شده و بر پایه ی همان روحیه ی عبادت خود، در باب توحید عبادی مطالبی دارد. در بحث جبر و اختیار، سید به شدت از اختیار دفاع می کند و به نظر می رسد از نظریه ی امر بین امرین دور شده است. سید نبوت را به دلیل نقص دستگاه شناختی انسان و اتمام حجت، امری ضروری می داند. از منظر او انبیا از همه ی گناهان و خطاهای عمدی و سهوی معصوم هستند، اما علم انبیا محدود است و وحی نیز به انبیا اختصاص *. امامت مهمترین بخش اندیشه کلامی ابن طاووس است و در این باب حقیقتاً قوی و چیره دست است و از امامت خوب دفاع می کند. او هم در استدلال بر امامت اهل بیت و هم در نقد استدلال مخالفان و هم در پاسخ به اشکالات آنان تلاش کرده و مواضع علمی محکمی دارد. مهدویت و آخر الزمان شناسی، باب دیگری از اندیشه ی کلامی اوست. وی هر چند مباحث مربوط به مهدویت را به خوبی تبیین کرده است، کتابی در ملاحم و فتن دارد که چندان معتبر نیست. ابن طاووس از ایمان تعریفی ارجایی ارائه کرده و عمل را جزو ایمان نمی داند. بر همین اساس او مرتکب کبیره را لازم العقاب نمی داند، چه رسد به اعتقاد به خلود او در آتش.

کتاب «لهوف» یا اللهوف علی قتلی الطفوف اثر ارزشمندی از سید بن طاووس، عالم و محدث شیعی قرن هفتم هجری است. این کتاب که به معنای ناله های سوزان بر کشتگان بیابان است، یکی از مهم‌ترین منابع در زمینه واقعه عاشورا و شهادت امام حسین (ع) به شمار می‌رود. سید رضی‌الدین علی بن موسی بن جعفر بن طاووس حسنی (589-664ق)، معروف به سید بن طاووس، از علمای برجسته شیعه در قرن هفتم هجری بود. موضوع این کتاب به شرح وقایع کربلا و شهادت امام حسین (ع) و یارانش می‌پردازد. لهوف به دلیل جایگاه معنوی و علمی سید بن طاووس، از اعتبار بالایی در میان علما و محققان شیعه برخوردار است. کتاب لهوف به چند فصل یا چند «مسلک» تقسیم می شود، یا بعبارتی به سه بخش اصلی تقسیم می‌شود: وقایع پیش از عاشورا، وقایع روز عاشورا، و وقایع پس از عاشورا. از ویژگی های این کتاب می توان به روایت دقیق و جزئی از وقایع کربلا - تمرکز بر جنبه‌های عاطفی و احساسی واقعه عاشورا - ارائه دیدگاه خاص درباره هدف امام حسین (ع) از قیام و... دانست. سید بن طاووس در این کتاب نظریه‌ای را مطرح می‌کند که بر اساس آن، هدف اصلی امام حسین (ع) از حرکت به سمت کربلا، شهادت بوده است. این نظریه در میان محققان و علما مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. لهوف، به عنوان یکی از منابع اصلی در مطالعات عاشورا و تاریخ تشیع شناخته می‌شود و در طول قرن‌ها مورد استفاده محققان، مداحان و عزاداران قرار گرفته است. سید بن طاووس در این کتاب از منابع متعدد و معتبر زمان خود استفاده کرده و تلاش نموده تا روایتی جامع و دقیق از واقعه عاشورا ارائه دهد. این کتاب، از سویی به عنوان یک منبع تاریخی، و از سویی دیگر به عنوان متنی برای مراسم عزاداری و روضه‌خوانی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد، تا آنجاکه برای مقتل خوانی، مناسب ترین مقتل و کتابی اثرگذار، سلیس و تاثر برانگیز است. لهوف سید بن طاووس کتابی ارزشمند و تأثیرگذار در حوزه مطالعات عاشورا است که با روایتی عاطفی و در عین حال مستند، نقش مهمی در حفظ و انتقال تاریخ و فرهنگ عاشورا در جامعه شیعی ایفا کرده است.

از جمله متکلمین قرن هفتم سید بن طاووس است، که در کنار شیخ طوسی، شیخ مفید و خواجه نصیر به عنوان یکی از شخصیت‌های تأثیر گذار در دانش کلام مطرح می‌باشد. و آثار متعددی در خصوص مباحث کلامی تألیف نموده است. آنچه که در آثار ایشان بسیار بارز است، توجه درخور به منابع نقلی است که برجسته‌ترین شاخصه استنباطی ایشان در پژوهش‌های کلامی است. و در روش شناسی کلامی سید بن طاووس در دانش کلام جایگاه ویژه‌ای دارد؛ این پژوهش درپی کشف روش-شناسی کلامی آثار سید بن طاووس است و تلاش می‌کند تا در محورهای استنباط، تبیین، تثبیت و تنظیم، پاسخ به شبهات و رد عقاید معارض پیش رود. به این معنا که برای استنباط آموزه‌های اعتقادی از چه روش‌هایی بهره‌مند شده‌اند. ودر دوره پر آشوب حیات خویش برای مقابله با شبهات و عقاید مخالف دین چگونه آموزه‌های استنباط شده را برای مخاطب ارائه نموده است. این امر یعنی کشف روش‌شناسی علمای دانش کلام یکی از ضروریات دانش کلام است و از جمله نکات با اهمیت، تأثیر اندیشه‌های سید بن طاووس بر سیر این دانش است که بسیار مشهود بوده . برای نمونه، تأثیر اندیشه‌های ایشان را می‌توان در آثار شهید اول، علامه مجلسی و علامه امینی مشاهده نمود. پیش فرض ما با توجه به آثار ایشان در خصوص نقل احادیث و بیان ادعیه از ائمه معصومین علیهم السلام آن است که ایشان هرگز از نقل چشم پوشی نکرده‌اند و نقل همواره محور استنباط مسائل اعتقادی نزد ایشان بوده است. این نقل است، که موجبات هدایت عقل انسان را فراهم می‌نماید. اما این به معنای کنار گذاشتن عقل و عدم حجیت آن در روش‌های عقلی نیست. عقل سلیم نزد ایشان از حجیت برخوردار بوده و از نگاه او وجود گنجینه فطری انسان و وجدانیات اوست که می تواند او را به سمت معرفت الهی رهنمون نماید. ایشان برای دفاع با توجه به اشرافی که بر منابع اهل سنت داشته‌اند با طرح سوالات متعدد و بیان احادیث از مسلمات آنان اقدام به تبیین، تنظیم، تثبیت، پاسخ به شبهات و رد عقاید معارض کرده اند. و البته برای تدوین روش‌شناسی کلامی جناب سید بن طاووس نیاز است، تا با مراجعه به آثار کلامی ایشان روش ایشان را در استنباط و دفاع کشف نمود.

جاحظ و سید بن طاووس: جاحظ، متوفّاى سال 255 هجرى كتاب عثمانيه را در حمله به شيعه تأليف كرد و آن را از دروغ، انكار ضروريّات و ردّ بديهيات پر كرد تا جايى كه كوشيد شجاعت امير مؤمنان على عليه السلام را نيز انكار كند.1 مسعودى در اين باره مى گويد: هدف جاحظ از نگارش اين كتاب ميراندن حق و مخالفت با اهل حق بود، اما خداوند نور خود را كامل مى كند، هر چند كفرورزان را خوش نيايد.2 اما خود جاحظ بعدها به نقض كتاب خود پرداخت و نخستين كسى بود كه در مقام پاسخ گويى به كتاب عثمانيه برآمد.3 پس از او گروهى از علماى اماميّه و ديگران در پاسخ به كتاب عثمانيّه، به نگارش پژوهش هايى پرداختند كه به «نقض عثمانيه» شهرت يافت. از اين علما مى توان ابوجعفر اسكافى معتزلى، متوفّاى سال 240، مسعودى نگارنده مروج الذّهب، متوفّاى سال 346 و سيد جمال الدين ابن طاووس حلّى، متوفّاى سال 673 در كتاب چاپ شده بناء المقالة الفاطميه را نام برد. 1 . رك: العثمانيه: 45 ـ 50. 2 . مروج الذهب: 3 / 237. 3 . الفهرست، ابن نديم: 294.

کتاب در مورد فضائل و سیره حسینی می باشد.

ثوره الحسین فی الوجدان الشعبی کتابی است درباره‌ی بازتاب قیام امام حسین و یارانش در میان مسلمانان که توسط محمد مهدی شمس الدین نوشته شده است. در کتاب حاضر به بازتاب قیام امام حسین در میان مسلمانان پرداخته شده و مطالب آن در پنج فصل سامان یافته است. در فصل اول با عنوان «مقدمات»، نخست کلمهٔ «ثورة» شرح شده و سپس از موضع مسلمانان درباره قیام امام حسین (در آغاز قیام و پس از آن)، سخن رفته است. آنگاه به نفوذ قیام در ضمیر مردم و شیوه‌های نفوذ آن پرداخته و در ضمن آن ترفندهای امویان برای خنثی کردن قیام امام تبیین شده است. فصل دوم تا پنجم دربارهٔ چهار تجلی قیام امام حسین در ضمیر مردم است: زیارت، مرثیه‌سرایی، عزاداری و گریه. در فصل دوم، از مشروعیت زیارت و پیشینه آن، پیش از زیارت قبر امام حسین، سخن رفته است. سپس به زیارت امام حسین و اهداف و نصوص شرعی آن پرداخته و دو نمونه از زیارت آن حضرت نقل و تحلیل شده و در پایان به زیارت در اشعار مرثیه اشاره رفته است. این فصل، پیوستی دارد و در آن از زیارت حضرت ابوالفضل و علی اکبر و شهیدان کربلا سخن رفته است. «شعر رثائی» عنوان فصل سوم است که در آن ضمن نقل و تحلیل برخی مراثی درباره امام حسین، به تشویق امامان در سرودن شعر و موضع حکومت‌ها در برابر شاعران و محتوا و مقاصد و ارزش اشعار و تطوّر آن‌ها پرداخته شده است. فصل چهارم عنوان ندارد، اما موضوع آن عزاداری است. در آغاز این فصل از دو نوع عزاداری برای امام حسین سخن رفته است: 1. عزاداری خانوادگی، که از عصر عاشورا در کربلا آغاز شد و در دمشق و مدینه ادامه یافت و عزاداران، خانواده‌های شهیدان کربلا بودند. 2. عزاداری عمومی، که مردم کوفه و مدینه با مشاهدهٔ اسیران اهل بیت به عزاداری پرداختند. سپس به عزاداری در دورهٔ امامان اشاره شده و در ادامه از سه دوره عزاداری سخن رفته است: 1. پس از قیام کربلا تا سقوط بغداد به دست هلاکو. 2. از هنگام سقوط بغداد، یا اندکی پیش از آن، تا عصر جدید. 3. از اوایل عصر جدید تا زمان حاضر. آنگاه به چگونگی عزاداری در این دوره‌ها و ویژگی‌های هر دوره پرداخته و دورهٔ اخیر بهتر از دوره‌های پیشین شمرده و اشاراتی به آینده شده است. فصل پنجم که عنوان ندارد، کمتر از ده صفحه است و در آن به تحلیل گریه و مشروعیت آن پرداخته شده است.

جبایی یکی از بزرگترین مفسران و نظریه پردازان معتزلی در قرن سوم است. آرای وی همواره مورد استفاده و استناد مفسران دیگر بوده است. نظریه های جبایی قرن ها محل بحث علمای شیعی و حتی اهل سنت بوده اند. شیخ طوسی در مسیر دفاع از عقاید شیعه در تبیان موارد متعددی از آرای معتزلیان را نقل و گاه نقد کرده است. سید بن طاووس، نوادۀ شیخ طوسی، نیز در سعدالسعود مجادلات بسیاری با مفسران معتزلی دارد. از آن جاکه شیخ طوسی در تبیان و سید بن طاووس در سعدالسعود، در مقایسه با دیگر مفسران، به آرای جبایی بیشتر پرداخته اند، وجوه اشتراک و تفاوت نقل و نقد این دو عالم بزرگوار در این مقاله بررسی خواهد شد. در حالی که سیدبن طاووس، با رویکردی منتقدانه و با دیدگاه های متفاوتی از مفسران ‍یشین با استناد به شواهد قرآنی، روایات و اقوال دیگر مفسران برخی از اشتباهاتی که جبایی در تفسیر و فهم آیات داشته را پاسخ می دهد، شیخ طوسی در تبیان بارها اشاراتی به تفسیر جبایی داشته که گاه آن ها را نقد و گاه نظر وی را ستوده است.

نیمه اول قرن هفتم هجری، عصری تعیین­کننده در تکامل مکتب تشیع، محسوب می‌گردد. در این محدوده زمانی، تشیع امامیه، تحت تأثیر عوامل گوناگون، به یک جریان قدرتمند اجتماعی ـ فرهنگی در بغداد تبدیل گشت. در میان عوامل متعددی که در زمینه‌سازی برای رشد تشیع مؤثر بودند، یکی نیز وجود و فعالیت مدرسه­ مستنصریه است. مقاله حاضر، درصدد است تا با بهره­گیری از اندک داده­های موجود، به شیوه توصیفی ـ تحلیلی، به تبیین تأثیر مدرسه­ مستنصریه بر گسترش تشیع امامیه بپردازد. پژوهش حاضر، نشان می­دهد که این مدرسه­، با تبدیل نمودن منازعات مذهبی به مناظراتی مسالمت­ آمیز، فرصتی فراهم ساخت تا شیعیان امامیه، ضمن حضور در کادر اداری آن، به ترویج و تبلیغ عقاید و افکار خود بپردازند.