آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

معرفى اجمالى کتاب«گنجینه گوهر روان»، مجموعه‏اى است نفیس و گران‏قدر از استاد حسن‏زاده، به زبان فارسى و حاوى ادله تجرد نفس. ساختار کتاب، مشتمل بر یک مقدمه، چهار فصل، یک خاتمه و یک تذییل است. گزارش محتوا حضرت استاد دام ظله الشریف، ادله تجرد نفس را که در آثار قدما به صورت پراکنده ذکر شده بود، در این کتاب گرد آورده و آنها را همراه با اضافاتى از توضیحات و تنبیهات و غیره با نظم و ترتیبى خاص به رشته تحریر درآورده است، چنان‏که خود مى‏گوید: «و بعد همى گوید بنده امیدوار به خداى متعال، حسن حسن‏زاده آملى که این دفتر معانى، به نام«گنجینه گوهر روان»، آکنده از برهان تجرد گوهر روان است که به سالیانى دراز، در اثناى تدریس معارف از نوشته‏هاى پیشینیان، یافته‏ایم و در آن به رشته نظم و نضد خاص گرد آورده‏ایم و بسى غرر درر و عوالى لآلى بر آن افزوده‏ایم و...اینک بدین امید که دانش‏پژوه فرزانه را چراغى فرا راه نیک‏بختى و رستگارى باشد و نگارنده را اثرى بایسته و شایسته و پایدار به یادگار، خویشتن را نیک بساخت و چهره به خوبى پرداخت و مانند ماه دو هفته برافروخت و دیده به مدرسه‏ها دوخت و دل به صاحب‏نظران باخت و مست از خانه به بیرون تاخت که ناگهان خروش سروش به گوش هوش رسید که: نورى که به سرعتش روان است # گنجینه گوهر روان است گنجینه زاد زندگانى # گنجینه عمر جاودانى گنجینه دفتر معانى # گنجینه گنج آسمانى گنجینه شب‏چراغ عالم # نور دل و دیدگان آدم گنجى که چو مهر و مه درخشد # تا نور به نوریان ببخشد نورى که مجرد و مصفى است # نور صمدى حق تعالى است نورى که ز صنع حسن مطلق # کس نیست چنو ز حسن مشتق نورى که فروغ او فروزد # تا ریشه جهل را بسوزد نورى به شروق برتر از برق # نورى که گرفته غرب تا شرق از لطف حقیقه الحقایق # گنجینه پر است از دقایق این یک اثر است نیک فرجام # کز دست حسن گرفت انجام باشد که عطا کند خدایش # در اجر و جزاى او لقایش هر چند زدست خویش خسته است # طرفى ز حیات دل نبسته است لیکن چو خدا کند خدایى # شاهنشه دل شود گدایى یک جلوه اگر کند نثارش # صد مهر و مه‏اند شرمسارش اجمالى از مطالب کتاب: ذکر صد جمله زیبا در باره معرفت نفس(آن‏که خود را نشناخت، چگونه دیگرى را مى‏شناسد؟ آن‏که خود را فراموش کرده است، از یاد چه چیز خرسند است؟ آن‏که خود را زرع و زارع و مزرعه خویش نداند، از سعادت جاودانى باز بماند....)؛ تذکر به اصول و عیون و امهاتى و تمسک به آیات و روایاتى در معرفت نفس ناطقه انسانى(مغایرت نفس با مزاج، مغایرت نفس با بدن، تجرد نفس ناطقه به تجرد برزخى در مقام خیال، تجرد نفس ناطقه در مقام تجرد عقلانى و...)؛ معرفى کتب و رسائلى در معرفت نفس و نقل ادله‏اى در مغایرت نفس و بدن؛ چند دلیل در فوق تجرد عقلى و مقام لا یقفى نفس؛ نقل آیات و روایاتى در بقا و تجرد و مقام لا یقفى نفس ناطقه انسانى؛ نقل ادله مادى و اتراب آنان در عدم تجرد نفس ناطقه. وضعیت کتاب فهرست موضوعات، در آغاز و فهرست آیات، در پایان کتاب، ذکر شده است.

این رساله ء شریف و عزیز که بر یک مقدمه و یازده فصل مرتب گشته پیرامون دعا و ذکر و مناجات , نگارش یافته است . حضرت استاد دام ظله مقدمه رساله را به بیان کلماتى چند حول مکانت و منزلت دعا از دیدگاههاى مختلف اختصاص داده آنگاه فصول یازده گانه رساله را که هر کدام در مطلبى از مطالب مربوط به دعا و ذکر و مناجات است , یکى پس از دیگرى شروع مى کند که چکیده و خلاصه آنها بدین قرار است : فصل یکم : در باره چهل کلمه مبارک ذکر و دعا منتخب از قرآن کریم که همراه با برخى اشارات و لطائف اسرار است . فصل دوم : در اینکه ادعیه مأثوره از اولیاء دین , حائز لطایف خاصیند که در روایات مرویه از آنان یافت نمى شود و بیان سر آن . فصل سوم : در بیان اینکه خداوند تبارک و تعالى براى هر چیزى حدى معین کرد , جز دعا و ذکر که از آن به کم راضى نگشت و فرمود : (( اذکرو الله ذکرا کثیرا )) . فصل چهارم : در بیان اینکه باید به آنچه که در عدد دعا و ذکر یا عدد ایام آنها از معصوم رسیده اهتمام داشت و از زیاده یا کم کردن آن اجتناب نمود . فصل پنجم : در بیان اینکه اوقات و امکنه را در تأثیر دعا و ذکر دخلى بسزاست . فصل ششم : در بیان اینکه یکى از شرائط مهم تأثیر اذکار و ادعیه طهارت داعى و ذاکر است . فصل هفتم : در بیان اینکه باید عبارت دعا را صحیح ادا کرد و از لحن در آن اجتناب نمود , زیرا دعاى ملحون به سوى حق جل على بالا نمى رود . فصل هشتم : در بیان اینکه دعاء موقت و مأثور براى شیعه مستضعف است , نه شیعه مستبصر , زیرا که او به فعلیت رسیده و بالغ است . خود مى داند کجا و چگونه بخواهد و چه بگوید . فصل نهم : در بیان دو مطلب است ۱ : اینکه هر کسى را استعداد خاصى است و نباید از یک ذکر خاص نسبت به همه افراد تأثیر واحدى را انتظار داشت . ۲ : اینکه آنچه از القاءات و تمثلات که در حال ذکر و دعا عاید ذاکر و داعى مى شود , همه درونیند , نه بیرونى . فصل دهم : در بیان اینکه مطلب اهم در دعا مراعات کردن ادب مع الله است . فصل یازدهم : در بیان سر استجابت دعاء و اینکه دعاء از اسباب مؤثره در عالم است , نه مخالف سنت جاریه الهى .

معرفى اجمالى «دو رساله مثل و مثال»، نوشته استاد حسن‏زاده، به زبان فارسى و در باره مثل افلاطونیه که از آنها به اسامى دیگرى، چون صور مجرده، مثل الهیه، ارباب انواع، مثل نوریه و عقول متکافئه نیز تعبیر مى‏شود و نیز در مورد عالم مثال است. ساختار رساله مثل، مشتمل بر هشت فصل و رساله مثال، حاوى هفت فصل است. گزارش محتوا بحث از حقانیت یا عدم حقانیت نظریه مثل، یکى از مشکلات مباحث فلسفى است و از قدیم الایام همواره معرکه آراى متعدد و نظریات مختلف بوده و هست. افلاطون الهى، همچون استادش سقراط، معتقد بود که موجودات عالم مادى را در عالم اله صورى است مجرد که از فساد و تغییر و تقید به زمان و مکان، منزه و مربى و سرمشق موجودات این عالمند. در مقابل، برخى از حکما، نظریه فوق را نپذیرفته و با مطرح کردن شکوک و ایراداتى، آن را از درجه اعتبار ساقط دانسته‏اند. حضرت استاد، حسن‏زاده، دام ظله، در رساله مزبور، بعد از عنوان کردن نظریه مثل، به نقل و بیان اقوال و گفته‏هاى بزرگان و اعاظمى که به مثل قائل بوده‏اند، مى‏پردازد و سپس روایاتى را از اهل بیت عصمت و طهارت، در تأیید نظریه مثل نقل مى‏نماید. معظم له، در مراحل بعدى رساله، از مطالبى که ذیلا به عناوین آنها اشاره مى‏شود، بحث به میان مى‏آورد: الف. بیان چند دلیل از ادله عقلیه در اثبات مثل. ب. ذکر شکوک و ایراداتى که بر نظریه مثل وارد گشته است. ج. وجه تسمیه مثل، به مثل. د. کیفیت و چگونگى تصور کثرت در عالم مثل. ه. تأویلاتى که برخى از حکما، نسبت به نظریه مثل اعمال کرده‏اند. در میان عناوین یاد شده، آنچه که از اهمیت بسزایى برخوردار است و جا دارد مورد توجه خواص اهل تحقیق قرار گیرد، مبحث چگونگى تصور کثرت در عالم مثل است، زیرا با توجه به اینکه کثرت و تعدد، برخاسته از ماده است، در عالمى که نه از ماده خبرى است و نه مسبوق به ماده است، تصور کثرت در غایه اشکال است که براى اطلاع بر چگونگى آن، باید به اصل رساله رجوع کرد. به هر حال حضرت استاد، در معرفى رساله مثل، چنین مى‏فرماید: «ما در این رساله، بعد از عنوان کردن مثل، به نقل نظریات بزرگان عالم علم پرداخته و عبارات کسانى را که قائل به نظریه مثل نبوده‏اند، ولى به نحوى آن را تأویل کرده‏اند نیز نقل نموده‏ایم و بالاخره نظریه مثل را پذیرفته و آنها را بر همان عقول و مفارقات که باذن الله مدبرات عالم ناسوتند تطبیق نموده‏ایم و فرمایشاتى را که شیخ الرئیس ابن سینا، در رد مثل در الهیات شفا آورده است، تصویب نکرده‏ایم». عناوین مطالب مطرح شده در رساله مثال، عبارتند از: عالم مثال یا برزخ؛ عالم مثال متصل و مثال منفصل؛ کار قوه متصرفه در انسان؛ نقل سخنان مولى عبد الرزاق لاهیجى، در مورد عالم مثال؛ نقل سخن مرحوم محقق لاهیجى، در تقریر مذاهب حکما در معاد و در تعلق نفوس زکیه و ردیه بعد از مفارقت از ابدان انسانیه به ابدان عنصرى دیگر یا به ابدان مثالیه؛ نقل اشاراتى از ملا صدرا در مورد عالم مثال منفصل؛ نقل کلام ابن عربى در باره معرفت بقاى نفس در برزخ بین دنیا و بعث. وضعیت کتاب فهرست موضوعات، در آغاز کتاب و فهرست آیات، نام اشخاص، عناوین کتب و اشعار در پایان کتاب ذکر شده است.

نهج الولایه بررسى مستند در شناخت امام زمان(عج) معرفى اجمالى «نهج الولایه بررسى مستند در شناخت امام زمان(عج)» اثر آیت‏الله حسن حسن‏زاده آملى، تحلیلى عرفانى از مقام و منزلت امام مهدى(عج) مى‏باشد که به زبان فارسى نوشته شده است. ساختار کتاب با مقدمه مؤلف در حمد خداوند و صلوات بر پیامبر(ص) و خاندان او آغاز و مطالب با نگرشى عرفانى و با استناد به کلمات، اشعار و دیدگاه عارفان بزرگ اسلامى، درباره ولایت و غیبت حضرت مهدى(عج)، بدون فصل‏بندى، ارائه شده است. مؤلف با هدف شناخت بیشتر امام مهدى(عج) و با بهره‏گیرى از منابع روایى، فلسفى و عرفانى شیعى و سنى ابتدا ضمن اثبات امامت و غیبت امام مهدى(عج)، به شرح امکان دوام بدن عنصرى و برهان آن پرداخته، سپس سابقه ایمان به مهدى موعود و غیبت آن حضرت در میان مسلمین را توضیح و در ادامه عناوین زیر را شرح داده است: انسان کامل، ولایت تکوینى و تشریعى، تعریف اسم الله و اسماى حسناى خدواند. به اعتقاد نویسنده، غایت حرکت وجودى و ایجادى در عالم خلقت، انسان کامل بوده و امام عصر(عج) مظهر انسان کامل است. وى با تحلیل مفاهیمى؛ مانند کمال عالَم کیانى، تجلیات اسمائى، معجزات قولى سفراى الهى و حدیث اشتیاق، به اثبات ضرورت وجود حجت پرداخته است. در آخرین بخش کتاب، مقدار اهتمام عالمان اسلامى و تعدادى از منابع مربوط به حضرت حجت(عج) تحلیل شده است؛ از جمله غیبت نعمانى، جلد سیزدهم بحارالانوار، البیان فى اخبار صاحب الزمان، کمال الدین، دلائل امامه، مناقب المهدى ابونعیم اصفهانى. شخصیت‏شناسى امام مهدى(عج) از دیدگاه عرفانى و تعریف انسان کامل و تطبیق آن با امام زمان(عج)، از ویژگى‏هاى کتاب است. گزارش محتوا مطالب با تعریف امام و انسان کامل اغاز شده و نویسنده معتقد است، در مقام وجوب وجود حجت قائم(عج)، دو نوع بحث لازم است:  ١ - بحث کلى: مقصود براهین قطعى عقلى بر وجوب حجتى که به طور دائم قائم است.  ٢ - بحث شخصى: که مراد معرفت شخص آن حضرت است. وى بر این باور است که براى شناخت امام، ابتدا باید انسان را شناخت؛ انسان از دیدگاه او، حقیقتى ممتد از فرش تا عرش است که مرتبه نازله او، بدن وى و روح او گوهرى نورانى است که داراى مراتب تجرد برزخى و عقلایى بوده و در هر مرتبه‏اى حکمى خاص دارد. مؤلف با استعانت از روایات، در پى اثبات آن است که اگر کسى در خصوص شخص مهدى بن حسن عسکرى(ع) و جزئیات حالات، امامت، غیبت و علائم ظهور او اندک تتبعى در روایات فرقین و کتب تاریخى داشته باشد، به این مطلب پى خواهد برد که ایمان به مهدى موعود(عج) و غیبت و ظهور او، از مسلمات و مرکوزات اذهان مسلمانان است. او عامل هستى را کارخانه عظیم انسان سازى و سایر مخلوقات را طفیل انسان کامل دانسته و بر این باور است که اگر چنین نباشد، عبث در خلقت پیش خواهد آمد. در تعریف ولایت تکوینى، چنین آمده است که ولى از اسماء خداوند بوده و انسان کامل که مظهر اتم و اکمل این اسم شریف است، صاحب ولایت کلیه مى‏باشد و لذا مى‏تواند به اذن الله در ماده کائنات تصرف کرده و قواى ارضیه و سماویه را تحت تسخیر خود درآورد. نویسنده معتقد است این اذن الله، اذن قولى نیست، بلکه اذن تکوینى منشعب از ولایت کلیه مطلقه الهیه است. اما ولایت تشریعى، مخصوص خداوند است که شارع بوده و براى بندگانش، شریعت و آئین قرار داده است و جز او کسى حق تشریع ندارد. نویسنده بعد از تعریف اسم و توضیح توقیفیّت و اشتقاق آن، معنى اشتقاق اسماء از ذات واجب الوجود و حدیث «نحن الاسماء الحسنى» را توضیح و تجلیات اسمایى و غایت حرکت وجودى و ایجادى را تشریح کرده است. وى معتقد است، اگر کسى با نظر تحقیق و دیده انصاف در روایات، خطب، کتب و به ویژه ادعیه اهل بیت تدبر نماید، اعتراف مى‏کند که این همه معارف حقه از افرادى که مدرسه و معلم ندیده‏اند، به جز از نفوس مؤید به روح القدس نمى‏تواند، باشد. نویسنده، پس از ذکر برخى از معجزات فعلى و قولى ائمه(ع)، در بیان فرق میان آن دو به چند نکته اشاره کرده است؛ از جمله این که: معجزات فعلى، موقت و محدودند و بعد از وقوع، فقط عنوان تاریخى و سِمت خبرى دارند؛ ولى معجزات قولى در همه اعصار معجزه‏اند و براى همیشه باقى و برقرار مى‏باشند. اشاره به بعضى از کتب علماى امامیه که پیرامون امامت و غیبت حضرت مهدى(عج) از صدر اسلام تاکنون نوشته شده‏اند، مطالب پایانى را تشکیل مى‏دهد. وضعیت کتاب فهرست مطالب در ابتداى آمده است. پاورقى‏ها بیشتر به ذکر منابع اختصاص دارد. منابع ١ - مقدمه و متن کتاب.  ٢ - پارسا با مشارکت بنیاد فرهنگى حضرت مهدى موعود(عج) و انتشارات مسجد جمکران، ( ١٣٨٨ )، «امام مهدى(عج) در آینه قلم کارنامه منابع پیرامون امام مهدى(علیه‏السلام) و مهدویت»، قم، مؤسسه اطلاع رسانى اسلامى مرجع، ج‏ ٢  ص‏ ١٠٢۴  و  ٢٨۵ .

این صد کلمه که صد دانه در یک دانه است برای خاطر عاطر آن عزیزی که شائق اعتلای به ذرو ه معرفت نفس است، از قلم این کمترین : حسن حسن زاده آملی، به رش ته نوشته درآمده است که اگر مورد پسند افتد او را بسند است.

این کتاب که درباره یکى از موضوعات اصیل معارف انسانى و یکى از مسائل مهم عرفانى تألیف شده , به خواننده خود القاء مى کند : انسان در ترقیات و عروجات خویش به مرحله اى دست مى یازد که عالم به منزله بدن وى و موجودات به منزله اعضاء و جوارح وى قرار مى گیرد و همان گونه که نفس مدبر بدن , بدون هیچ اشکال و صعوبتى در بدن خویش تصرف مى کند , آدم به کمال رسیده اى که مظهر اسماء حسناى الهى است در ماده کاینات تصرف کرده و تمام اجزاء عالم از وى اطاعت و پیروى مى نمایند . حضرت استاد حفظه الله تعالى خود در ابتداى کتاب یاد شده نگاشته اند[ : ( حرف عمده ما در پیرامون این موضوع اصیل و قویم معارف انسانى این است که انسان را قابلیت و لیاقتى است که اگر نهال وجودش را به دست مربیان کامل و مکمل بسپارد و دستور العمل باغبان دین و نهال پرور و انسان ساز را در متن وجود و شئون زندگیش پیاده کند , آنچنان عروج وجودى و اشتداد روحى پیدا مى کند که اگر در مقام تمثیل بخواهیم حقیقت آن را بازگو کنیم و نمایش دهیم , شجره طوباى الهى مى شود که اصلها ثابت و فرعها فى السماء توتى أکلها کل حین باذن ربها )) . این اثر در سال ۱۳۷۱ توسط انتشارات قیام طبع و منتشر شد .

بسم الله الرحمن الرحیم الحمدلله الذى هدانا سواء السبیل این رساله وجیز و عزیز در مسئله اختیار و جبر و قدر به فارسى شیوا و رسا , و قلم دانا و تواناى علامه بزرگوار و عارف نامدار جناب محمد دهدار قدس سره , به نام قضا و قدر محمد دهدار است . نسخه اى از آن در تصرف این حقیر[ : ( حسن حسن زاده آملى]( است که چون آن را در موضوع خود بسیار سودمند و ارزشمند یافته است و تا آنجا که آگاهى دارد در دست طبع و نشر قرار نگرفته است , با تصحیح و تعلیقاتى بر آن به پیشگاه مبارک ارباب علم اهدا مى گردد . صاحب رساله و فرزند ارجمندش محمود متخلص به عیانى و معروف به دهدار هر دو از دانشمندان بزرگ عالم اسلام و از مفاخر امامیه اند و هر یک را مؤلفات عدیده نظما و نثرا به عربى و فارسى در فنون گوناگون بویژه در علوم غریبه , از قبیل : علم حروف و اعداد و اسرار اعداد وفقى و انواع تکسیر و جفر و غیرها است

«الحجج البالغة على تجرد النفس الناطقة»، كتابى است كه توسط استاد علامه حسن‌ زاده آملى به رشته تحرير درآمده است. در اين كتاب استاد علامه مى‌ كوشد تا با حجت‌ هاى قوي عقلى و نقلى تجرد نفس ناطقه را ثابت كند. كتاب حاضر داراي مقدمه و پنج باب به شرح زير مي باشد: در باب اول به اثبات نفس ناطقه به نحو اطلاق مى‌ پردازد و كارى به تجرد برزخى، عقلى و مقام فوق تجردى نفس ندارد. باب دوم به تجرد برزخى قوه خيال اختصاص دارد كه با چهار حجت بخوبى ثابت مى‌ شود. باب سوم درباره اثبات تجرد قوه عاقله است و شامل نوزده دليل است كه عمدتا از منابعي كه در كتاب نام برده شده، استفاده شده است. باب چهارم درباره مقام فوق تجرد عقلى صحبت مى‌ كند و اين كه انسان مقام لايقفى دارد و از جمله چيزهايى كه ما را به اين مطلب رهنمون مى‌ شود رواياتي است كه از رسول اكرم (ص) وارد شده است. باب پنجم با نقل برخى از آيات و روايات درباره تجرد نفس و مقام لايقفى آن متبرك مى‌ شود.