آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

در این جستار، تلاش می‌شود الگوی رشد اخلاقی از دیدگاه خواجه نصیرالدین طوسی بازطراحی شود. این مقاله بر آن است که با تأکید بر امکان تحول اخلاقی، و معنایابی واژۀ رشد در آثار خواجه نصیرالدین، از طریق تعمیم تعریف استکمال، به مقایسۀ مفهوم‌سازی وی از رشد اخلاقی با انگارۀ روان‌شناسان رشد بپردازد. تأکید اندیشمندان رشد اخلاقی، تعریف از طریق عوامل اخلاق است. ما پس از تبیین فرایند رشد اخلاقی، ماهیت رشد اخلاقی را از حیث کیفیت ترکیب و اولویت عوامل تعریف می‌کنیم. تحلیل مفهومی، گزاره‌ای و تحلیل سیستمی از آثار طوسی، ابزار و روش تحقیق بوده است. طوسی همچون فلاسفۀ یونان به نقش شناخت در تحول اخلاقی اهمیت ویژه‌ای داده است. استنباط و استدلال موضوعات کلی و جزئی اخلاقی ـ که منشأ رفتار است ـ از پیش‌انگاره‌های معرفتی عقل نظری، از طریق عقل عملی صورت می‌پذیرد. نقش عواملی چون عواطف، جنسیت، عوامل جسمانی، عوامل بیرونی‌ـ‌محیطی نیز بررسی شده است. بر این اساس، کارکرد اخلاقی انسان، فرایندی فعال با خاستگاه سرشتی، متضمن نظم‌دهی رفتارهای آدمی توسط شناخت در بافت هنجارها و ارزش‌های محیط است، به گونه‌ای که در طول زمان و ممارست و تجربه، این انتظام برای انسان به صورت ملکه ـ که ارزش‌های خودساخته زیربنایی رفتارند ـ درونی‌ می‌شود. این تحول اخلاقی، به شکلی نظام‌مند همچون یک الگوی مرحله‌ای، از کودکی شروع به شکل‌گیری می‌کند و مراحل آن تا بزرگسالی ادامه دارد و در بزرگسالی نیز دارای سطوح و مراتب متعدد است. خواجه برای هر یک از این مراحل، اصول تربیتی‌ای بیان کرده است.

تحلیل سلامت نفس و تبیین ویژگی‌های آن مسئله‌ای انسان‌شناختی در اندیشه متفکران مسلمان بوده است. نصیرالدین طوسی در آثارِ اخلاقی خویش، نظریه‌سازی ویژه‌ای در باب سلامت نفس انجام داده است. در این جستار، با تصویرسازی الگوی طوسی از سلامت نفس کوشیده‌ایم تحلیلی جامع از این مسئله در آثار وی عرضه کنیم. سلامت نفس در اندیشه طوسی، شرط لازم کمالات بالادستی محسوب می‌شود. در نظریه کمال‌محور طوسی، درمان امراض و رذایل و تأکید بر سلامت نفس (طب‌انگاری اخلاق) نقش بسزایی دارد. فضیلت مؤلفه مهم سلامت در تفکر طوسی است. وی در تحلیل این مسئله ناظر به تحقق‌داشت انسان سالم و مطلوب سخن می‌گوید و معیارهای وی معطوف به آن است، نه انسان آرمانی و عرفانی. تحلیل‌های طوسی متفاوت با نظریه‌های سلامت نفس، نظیر نظریه زکریای رازی، است. در این جستار از جایگاه طب روحانی در نظریه اخلاقی طوسی، تصویرسازی طوسی از امراض نفس و سلامت، راهکارها و الگوهایی که وی مطرح کرده است سخن می‌گوییم و با توجه به اخذ مؤلفه فضیلت در تحلیل سلامت به چیستی فضیلت و تحلیل قوای نفس و تفسیرهای مختلف طوسی می­پردازیم.

چکیده ندارد.

ابوجعفرمحمد بن محمدبن حسن بن ابوبکر طوسی معروف و مشهور به نصیرالدین طوسی در سال 597ه.ق در طوس بدنیا آمد.شناخت اندیشه ها وعملکردهای سیاسی وفرهنگی وی بدون درک مناسبی از فضای سیاسی، فکری واجتماعی دوران حیات او امکان پذیر نیست .زیرا وی شاهد وقایع سیاسی و اجتماعی نظیر حملات مغولان واستیلای آنان وانقراض دولت اسماعیلیان و خلافت عباسیان بود.به همین جهت برای به ثمر رسانیدن هدفهای سیاسی وفرهنگی خود در دورانی مملو از هرج ومرج سیاسی، دست به کارهای دیوانی وسیاسی ودر نتیجه ملازمت امراء وپادشاهان زد.نخست حضور وی در دستگاه اسماعیلیان وسپس مغولان دلیل روشنی براین مدعاست.البته همراهی وی با آنها صرفا به این جهت نبود که تحت نفوذ آنها قرار بگیرد,بلکه برای اصلاح وهدایت آنها بود، تا از اقتدار آنها جهت پیشبرد اهداف خود بهره ببرد.لذا ضمن تحقیق وتألیف که آن را مبنای کار خویش قرار داده بود، رصدخانه ای را در مراغه تأسیس کرد که مهمترین اقدام علمی وفرهنگی وی به شمار می آید. البته خواجه نصیر همزمان که توجه اش به امر دانش وقدرت بود,به سیاست نیز معطوف بود ودر زمینه های سیاسی ومدیریت سیاسی دارای نظریه های خاص است.که با عملکردهای سیاسی وفرهنگی وی منطبق هستند.به نحویکه کتابی در این زمینه بنام اخلاق ناصری را به رشته ی تألیف در آورد که مباحثی پیرامون سیاست وحکومتداری راطرح میکند.همین امرنشان ازاهمیت طرح اندیشه سیاسی وی در تاریخ اندیشه های اسلامی می باشد.در این پژوهش سعی می گردد تا بازتاب اندیشه های خواجه ورابطه ی معنا دار آنها با کنش های سیاسی و فرهنگی او مورد واکاوی قرار بگیرد.

فلسفه اسلامی از زمان تأسیس و شکل‌گیریِ خود به‌وسیله فلاسفۀ متقدم به‌ویژه حکیم ابونصر فارابی، تحولات مختلف را تجربه کرده است که یکی از آن‌ها «تغییر مکان» است که معمولاً این تغییر جغرافیایی همراه با تغییرات محتوایی هم بوده است؛ مثلاً فلسفه در دوره بغداد دارای ویژگی‌هایی است که در دوره خراسان به ویژگی‌های دیگر مبدل می‌شود. به همین نحو فلسفه اسلامی در حوزه سرزمینی آذربایجان (قرون ششم تا هشتم قمری) دارای مختصات دیگری می‌گردد که یکی از آن‌ها تمایل محسوس نویسندگان متون فلسفی به زبان فارسی است. امروز در سایه همین میل و علاقه به فارسی‌نویسیِ فلاسفۀ آن عصر و دیار، میراث‌دار آثار ارزشمند تحقیقی‌ای هستیم که هم از حیث استحکام‌بخشی به زبان فارسی و هم از جهت استفاده از ظرفیت آن زبان در انتقال مفاهیم و موضوعات فلسفی، جزء گنجینه‌های فاخر فرهنگ عقلی ما محسوب می‌شوند. تحقیق حاضر بر اساس روش کتابخانه‌ای به سامان رسیده است. یافته‌های زیر حاصل این تحقیق و بررسی است: ۱‌) فارسی‌نویسی فلاسفه مکتب آذربایجان معطوف به وجود قابلیت‌های این زبان در انتقال مفاهیم عقلی است؛ ۲‌) نویسندگان رسالات و کتب فلسفی به زبان فارسی در کنار استفاده از زبان عربی به دنبال بهره‌مند ساختن عموم مردم از دانش‌های عقلی بودند؛ ۳) حفظ هویت ملی با مؤلفه‌ای به نام زبان فارسی، یکی دیگر از انگیزه‌های صاحبان آثار فلسفی به زبان فارسی است.

چکیدهبحث پیرامون حیات پس از مرگ و جاودانگی از اساسی‌ترین دغدغه‌های فکری بشر بوده است. نظریه‌ها و دیدگاه‌های متفاوتی درباره آن ابراز شده است در این میان نظریه تناسخ را می‌توان از قدیمی‌ترین اعتقادات بشر در این زمینه دانست. بحث از شبهه تناسخ در جهت ارائه تصویری روشن و واضح از معاد ضرورت دارد. در واقع رفع شبهه تناسخ، زمینه‌ساز اثبات معاد است. از این‌رو اندیشمندان مسلمان به میزان توان فکری خویش به بررسی این مسأله پرداخته‌ و بیشتر آن‌ها تناسخ را محال عقلی دانسته‌اند. در این بین مشخص کردن نقاط اشتراک و افتراق خواجه نصیر و محقّق سبزواری در این زمینه مدّ نظر بوده است. خواجه نصیر با طرح برهان تعادل با توجّه به اصل حدوث نفس و عدم اجتماع دو نفس در بدن واحد مشّائیان به ابطال تناسخ می‌پردازد. ایشان هم‌چنین براهین دیگر به مانند: عدم برابری ابدان هالکه با ابدان جدید، عدم یادآوری خاطرات بدن قبلی و تعطیلی نفس را در ابطال تناسخ کارآمد می‌داند. محقّق سبزواری با استفاده از اصول فلسفی حکمت متعالیّه؛ مانند: تجرّد نفس و حرکت جوهری، حرکت از قوّه به فعل و چگونگی حدوث نفس به ردّ و ابطال نظریّه تناسخ می‌پرازد. ایشان با بیان اقسام تناسخ ابتدا نظرات مختلفی را که از گذشتگان درباره تناسخ مطرح کرده‌اند؛ بیان می‌کند و اشکالاتی را بر آن‌ها وارد دانسته و در پایان برهان قوّه و فعل را در رد تناسخ متین‌تر وکامل‌تر می‌داند.واژگان کلیدی: تناسخ، معاد، خواجه نصیرالدّین طوسی، محقّق سبزواری، برهان قوّه و فعل.

خواجه نصیرالدین طوسی در زمرة بزرگ ترین و پرنفوذترین عالمان مسلمان سدة هفتم هجری به شمار می رود. بخش عمده ای آثار وی ناظر به آثار و آراء فخرالدین رازی و در دفاع از فلسفه و ارائة کلامی درست و متین تدوین شده است. خواجه علاوه بر کلام و فلسفه، آثار عرفانی نیز دارد. مشکل مطالة آثار وی این است که گاه وی در کلام به مطالبی معتقد شده و در فلسفه از آنها دست برداشته است. وی همچنین با پذیرش محوری ترین آموزة عرفان اسلامی، از سطح فلسفة رایج نیز گذشته است. برخی معتقدند که خواجه نصیر نیز مانند عده ای دیگر از اندیشمندان، دچار تحوّل فکری شده و این اختلاف ها مربوط به دوران های گوناگون فعالیت علمی و معرفتی وی بوده است. این مقاله نشان می دهد که خواجه نصیر هم زمان همة این سطوح اندیشه را داشته است و نمی توان او را دچار تحوّل فکری دانست. درحقیقت، سه سطح طولی اندیشه خواجه، به ترتیب عبارتند از: کلام، فلسفه و عرفان. در این مقاله، با ارائة نمونه هایی، وجود این سه سطح در کار وی، اثبات شده است.

متکلمین اسلامی در معنا وشرایط معجزه ودلالت آن بر صدق مدّعی دارای اختلاف نظراتی می باشند.این تحقیق به بررسی این اختلافات ازدیدگاه سه متکلم بزرگ جهان اسلام یعنی:قاضی عبدالجبار با گرایش معتزلی وفخر رازی با گرایش اشعری وخواجه با گرایش شیعی پرداخته است.نگارنده به شیوه تحلیلی-توصیفی واستفاده از منابع وآثار مهم این سه متکلم کوشیده است تا درسه فصل مجزا پس ازتعریف لغوی ،به بررسی شرایط معجزه از نظر هریک از این سه متکلم ودر فصل آخر به بررسی شباهت ها وتفاوت های آنها بپردازد.ونتیجه این بررسی این است که: عبدالجبار در تعریف معجزه می‌گوید؛معجزه،فعل حادث وخارق‌العاده ای که خداوند برای تایید انبیاء بر ایشان جاری می‌سازد.و دارای شرایطی از قبیل :1-یا خارج ازقدرت هر موجود محدود باشد یادرحدّ قدرتش.2- پس ازادعای نبوّت باشد.3-مطابق ادّعا باشد.4-مخالف جریانات عادی باشد.5-حقیقتاً یاتقدیرا ازسوی خدا باشد.6-از اموراتی باشد که انجام آن از جهت جنس وصفت سخت ودشوار است. امّا فخر می‌گوید؛معجزه امر خارق‌العاده،مقرون به تحدّی با عدم معارضه که دارای قیودی می‌باشد؛1-قید امر:از جهت این که معجزه عادی وغیر عادی می‌باشد.2-قیدخارق‌العاده:جهت متمایز ساختن مدّعی از غیر مدّعی.3-قیدمقرون به تحدّی:برای شناخت کاذب از صادق ومتمایز ساختن معجزه از ارهاص وکرامت آمده. 4-قید عدم معارضه:برای متمایز ساختن معجزه ازسحر وشعبده آمده است.خواجه درتعریف معجزه می‌گوید:کارهای خارق‌العاده‌ای که دیگران از آوردن آن چه درقسمت سلبی وچه درقسمت اثباتی ناتوانند. و دارای شرایطی ازقبیل:1-مردم ازآوردن آن عاجز باشند.2-ازجانب خدا باشد.3-در دوران تکلیف باشد.4-توام با ادّعا باشد.5-خارق‌العاده باشد. وازطریق این معجزات نبوّت پیامبررا به ثبوت می‌رساند.