آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

اين رساله نيز به سال 1414 ه از سوي كنگره شيخ مفيد تحقيق و در قم چاپ شده است. (سيد محمود اشكوري) شرحي است بر حديث مشهور «من مات و هو لايعرف اام زمانه» كه در آن مؤلف قائل شده است كه وجود امام در هر عصري لازم و در اين زمان حضرت ولي عصر عجل الله تعالي فرجه مي باشد. (اشكوري، جعفر) مشتمل بر چهار رساله در موضع غيبت: 1-سائلي مي پرسد: آيا حديث «من مات و و هو لا يعرف امام زمانه مات ميتة جاهلية» از جهت سند صحيح است يا خير؟ در صورت صحت، شناخت امام عصر عجل الله تعالي فرجه الشريف با غيبت چگونه سازگار است؟ ايشان پس از تاييد صحت خبر مي گويد: شناخت امام (ع) با غيبت هيچ منافات ندارد که شخص هم غايب و هم شناخته شده باشد، مثل پيغمبران که براي همه قابل ديدن نبودند، اما شناخت آنان ميسر بود، پس مسئله غيبت نيز چنين است. آغاز: بسمله. الحمدلله و صلوته علي عباده الذين اصطفي سأل سائل فقال اخبروني عما روي عن النبي صلي الله عليه و آله انجام: و هذا ما لا بذهب اليه مسلم و لاملي فيعلم بذلک بطلان ما ظنه الخصوم 2-الغيبة: شيخ در مجلس يکي از روسا حضور داشته است، صاحب مجلس مي گويد: شيعيان روايتي از حضرت صادق (ع) نقل مي کنند که تعداد اصحاب امام (ع) به شمار اهل بدر برسد امام ظهور مي کند، چرا ولي عصر عجل الله تعالي فرجه الشريف ظاهر نمي شوند و حال اين که شيعه از اين تعداد بيشتر است. رساله در پاسخ همين سوال مي باشد. آغاز: و بالله التوفيق مسأله اخري في الغيبة ... قال الشيخ المفيد رضي الله عنه حضرت مجلس رئيس من الروساء فجري کلام في الامام فانتهي الي القول في الغيبة انجام: وتنفيذ الاحکام لما بيناه من حالهم و وصفناه و هذا واضح و الله توفيق للصواب 3-الغيبة: در اين رساله شيخ به اين سوال مخالفان پاسخ مي دهد که پرسيدند: سبب غيبت امام چيست؟ اگر به واسطه دوران سخت امام است، بايد گفت که موقعيت پدران بزرگوارش سخت تر از وضع دوران اوست، پس چرا ايشان غيبت نداشتند؟ آغاز: بسمله و صلواته علي سيدنا محمد و آله الطاهرين سأل بعض المخالفين فقال ما السبب الموجب لاسستتار امام الزمان انجام: و استتاره و غيبته فلا نجد من ذلک. . والله المستعان 4-الغيبة: سائلي از شيخ پرسيده: دليل بر وجودامام غايب چيست در حالي که مردم در وجود ايشان اختلاف شديد دارند؟ شيخ به طور مستدل و قاطع به اين سوال پاسخ داده است. آغاز: بسمله. وصلي الله (علي) سيدنا محمد و آله و سلم مسألة سأل سايل للشيخ المفيد رضي الله عنه فقال ما الدليل علي وجود الامام انجام: فاذا سلم ذلک کانت الحجة لازمة في الغيبة [مرعشي و 32/530و 32/521 الذريعة: 16/80-81؛ موسسه آية الله بروجردي 2/272؛ عكسي مركز احياء 7/205؛ التراث العربي 3/295؛ معجم المطبوعات النجفية 159؛ رايانه آستان قدس]

اين رساله نيز به سال 1414 ه از سوي كنگره شيخ مفيد تحقيق و در قم چاپ شده است. (سيد محمود اشكوري) شرحي است بر حديث مشهور «من مات و هو لايعرف اام زمانه» كه در آن مؤلف قائل شده است كه وجود امام در هر عصري لازم و در اين زمان حضرت ولي عصر عجل الله تعالي فرجه مي باشد. (اشكوري، جعفر) مشتمل بر چهار رساله در موضع غيبت: 1-سائلي مي پرسد: آيا حديث «من مات و و هو لا يعرف امام زمانه مات ميتة جاهلية» از جهت سند صحيح است يا خير؟ در صورت صحت، شناخت امام عصر عجل الله تعالي فرجه الشريف با غيبت چگونه سازگار است؟ ايشان پس از تاييد صحت خبر مي گويد: شناخت امام (ع) با غيبت هيچ منافات ندارد که شخص هم غايب و هم شناخته شده باشد، مثل پيغمبران که براي همه قابل ديدن نبودند، اما شناخت آنان ميسر بود، پس مسئله غيبت نيز چنين است. آغاز: بسمله. الحمدلله و صلوته علي عباده الذين اصطفي سأل سائل فقال اخبروني عما روي عن النبي صلي الله عليه و آله انجام: و هذا ما لا بذهب اليه مسلم و لاملي فيعلم بذلک بطلان ما ظنه الخصوم 2-الغيبة: شيخ در مجلس يکي از روسا حضور داشته است، صاحب مجلس مي گويد: شيعيان روايتي از حضرت صادق (ع) نقل مي کنند که تعداد اصحاب امام (ع) به شمار اهل بدر برسد امام ظهور مي کند، چرا ولي عصر عجل الله تعالي فرجه الشريف ظاهر نمي شوند و حال اين که شيعه از اين تعداد بيشتر است. رساله در پاسخ همين سوال مي باشد. آغاز: و بالله التوفيق مسأله اخري في الغيبة ... قال الشيخ المفيد رضي الله عنه حضرت مجلس رئيس من الروساء فجري کلام في الامام فانتهي الي القول في الغيبة انجام: وتنفيذ الاحکام لما بيناه من حالهم و وصفناه و هذا واضح و الله توفيق للصواب 3-الغيبة: در اين رساله شيخ به اين سوال مخالفان پاسخ مي دهد که پرسيدند: سبب غيبت امام چيست؟ اگر به واسطه دوران سخت امام است، بايد گفت که موقعيت پدران بزرگوارش سخت تر از وضع دوران اوست، پس چرا ايشان غيبت نداشتند؟ آغاز: بسمله و صلواته علي سيدنا محمد و آله الطاهرين سأل بعض المخالفين فقال ما السبب الموجب لاسستتار امام الزمان انجام: و استتاره و غيبته فلا نجد من ذلک. . والله المستعان 4-الغيبة: سائلي از شيخ پرسيده: دليل بر وجودامام غايب چيست در حالي که مردم در وجود ايشان اختلاف شديد دارند؟ شيخ به طور مستدل و قاطع به اين سوال پاسخ داده است. آغاز: بسمله. وصلي الله (علي) سيدنا محمد و آله و سلم مسألة سأل سايل للشيخ المفيد رضي الله عنه فقال ما الدليل علي وجود الامام انجام: فاذا سلم ذلک کانت الحجة لازمة في الغيبة [مرعشي و 32/530و 32/521 الذريعة: 16/80-81؛ موسسه آية الله بروجردي 2/272؛ عكسي مركز احياء 7/205؛ التراث العربي 3/295؛ معجم المطبوعات النجفية 159؛ رايانه آستان قدس]

كتاب «باورنامه شيعه» ترجمه‌ای است از كتاب «اوائل المقالات فی المذاهب و المختارات» تأليف «محمد بن محمدنعمان حارثی» ملقب به شيخ مفيد كه در شمار آثار كلامی وی نيز به شما می‌رود. شيخ مفيد در اين كتاب و در قالب ۱۵۶ مسأله كلامی ضمن بيان نظريات شيعيان اثنی عشری نظرات تمامی فرقی كه درباره آن مسأله به اظهار نظر پرداخته‌اند را نيز مطرح می‌كند. اين كتاب در واقع گزارشی جامع درباره عقائد كلامی است كه در ميان ساير اثار كلامی شيعه كمتر به چشم خورده است. اين كتاب به تازگی و به كوشش سجاد واعظی ترجمه شده است. وی دراين ترجمه از كتاب انديشه‌های كلامی«شيخ مفيد» نوشته «مارتين مكدر موت» و ترجمه «احمد آرام» و همچنين در ترجمه آيات قرآن نيز از ترجمه قرآن كريم مرحوم «محمد مهدی فولادوند» بهره برده است. اين كتاب به صورت يك متن مجزا نوشته شده است و شيخ مفيد در آن ضمن بيان نظريات شيعيان درباره مسائل گوناگون كلامی از آرای فرقه‌های اشاعره، معتزله، اهل حديث (حنبلی)، زيديه، خوارج، مرجئه،مشبهه، جهميه و قدريه بهره برده است. همچنين متن اين كتاب زندگی نامه مفصلی از شيخ مقيد و نيز معرفی آثار تأليف شده او و نيز معرفی فرقی كه وی به نقد نظرات آنها پرداخته است را نيز در بر می‌گيرد. كتاب «باور نامه شيعه» توسط انتشارات آذينه گل مهر منتشر شده است. يادآوری می‌شود شيخ مفيد در سال ۳۳۶ هجری قمری در نزديكی بغداد متولد شده است وی استاد شيخ طوسی و سيد مرتضی علم الهدی بود. او علاوه بر فقه درعلم كلام نيز تبحر داشت و مكتب كلامی شيعه در عصراو به اوج كمال رسيد. وی همچنين در مناظرات دينی مهارت خاصی داشت و مناظراتش با قاضی عبدالجبار رئيس فرقه متعزله بغداد و قاضی ابوبكر باقلانی رئيس اشاعره معروف بود. شيخ مفيد در زمان حيات خود مورد تحسين و احترام بزرگان اهل تسنن از قبيل، ابن حجر عسقلانی، ابن عماد حنبلی، يافعی و ديگران بود. وی در سال ۴۱۳ هجری قمری وفات يافت ودر جوارمزار امام جواد(ع) به خاك سپرده شد.

رساله كوتاهي است در اعتقادات كه مؤلف در آن به اعتقادات شيخ صدوق نظر داشته و از وي با عنوان قال ابو جعفر ياد مي كند. جزء مصنفات شيخ مفيد توسط کنگره شيخ مفيد بچاپ رسيده است كتاب شرح رساله «اعتقادات» شيخ صدوق است. عناوين مطالب بطور: « قال الشيخ ابوجعفر - قال الشيخ المفيد. فصل قال الشيخ المفيد » است. روضات الجنات در توصيف اين شرح چنين آورده است: « و مبناه في هذه الشرح رده علي المصنف مهما امكن و ان كان مع تمحل غريب و ذلك لكمال البينونة في مشربيهما و ان كان الحق معهما جميعاً كما لا يخفي » . (مهدي ولايي) = تصحيح الاعتقاد الاماميه از شيخ محمد بن محمد بن النعمان مفيد (م 413). نقد و شرح است بر اعتقادات صدوق. شيخ مفيد پاره اي از آراء صدوق را در اين رساله مورد نقد و بررسي قرار مي دهد. در پايان درباره اختلاف احاديث و وجود حق و باطل در آنها و ميزان تميز ميان احاديث مقبول و مردود سخن مي گويد و به كتابهاي خويش « التمهيد» و « مصابيح النور »، « امالي » و رساله هايي كه در پاسخ سوالات وارده ساخته ارجاع مي دهد و مي افزايد: « و جمله الامر انه ليس كل حديث عزي الي الصادقين حقا ... . . و قد اضيف اليهم ما ليس بحق ... . » و در پايان رساله درباره اعتبار كتاب سليم بن قيس هلالي - به روايت ابان ابن العياش - ترديد كند: « غير ان هذاالكتاب غير موثوق به و لا يجوز العمل علي اكثره و قد حصل فيه تخليط و تدليس ... . » . اين رساله با اوائل المقالات مفيد در تبريز با اهتمام واعظ چرندابي و سپس در نجف و اخيرا - به سال 1371 - با تصحيح و مقدمه آقاي حسين درگاهي جزو انتشارات كنگره شيخ مفيد به چاپ رسيده است. شرحي است بسيار مختصر بر رساله « الاعتقادات » شيخ صدوق، كه در واقع براي تصحيح لغزشهاي رساله و وجه صحيح در گفته هاي صدوق، بر پايه علم كلام با شواهدي از لغت با آيات و احاديث، بيشتر با عناوين « قال الشيخ - قال المفيد » . (سيد احمد اشكوري) شرح اعتقادات صدوق (محمد شيرواني) شرحي است كه شيخ مفيد (336-413) بر «اعتقادات» تأليف صدوق (م381) نگاشته و اختلاف نظر خويش را كه گاهي گنوسيست تر از صدوق است روشن مي كند (علينقي منزوي) شرح و تعليقه اي بر رساله «الاعتقادات» شيخ صدوق، در مجموعه مصنفات شيخ مفيد جلد 5 چاپ شده است (صدرائي و ديگران) ابن بابويه صدوق رازي قمي ايلاقي رساله اي در اعتقادات شيعي امامي دارد شيخ مفيد بر آن شرحي نوشته است كه دوبار در ايران بچاپ رسيده است. مفيد در اين شرح از ابن بابويه خرده گيري نموده است. (دانش پژوه) شرحي است تحقيقي غالباً با عناوين «قال الشيخ ابوجعفر و قال الشيخ المفيد» براعتقادات صدوق وي به علت اختلاف مسلك و مشربي كه با صدوق داشته مبناي خود را بر رد و ابطال گفتار و مطالب او قرار داده است. (براتعلي غلامي مقدم) رهبر دانشمند شيعي شيخ ابوجعفر محمد بن بابويه قمي (م 381 در ري) در نيشابور براي پيروان سخن ميراند و در انجمني كه پيران و مشائخ در روز آدينه 12 شعبان 368 گرد آمده بودند از او درخواستند تا آئين اماميان را بآنان بشناساند. او در آن انجمن «كتاب اعتقادات» خويش را براي آنها خواند. شيخ مفيد (336-413) بدين دفتر نگريسته نكته هائي درباره آن از آغاز تا انجام آورده و در بسياري از جاها از آن خرده گرفت و بسا از گفته هاي او را نپذيرفت همين است كه نام «تصحيح الاعتقاد» دارد و در تبريز دوبار بسالهاي 1364 و 1371 با اوائل المقالات مو بچاپ رسيد. مفيد در آن باقمي در آفريده شدن جانها پيش از تنها مخالفت كرده ميگويد كه خبر «ان الارواح مخلوقة قبل الاجساد بالفي عام فما تعارف منها ايتلف و ماتنا كرمنها اختلف» واحد است و تناسخيان و حشويان شيعي چنين گويند و جهان ذري ميپندارند و گرنه ميبايستي از آن جهان چيزي بياد آيد (اينجا سخن پلاتون درباره تذكر بياد ميآيد) باز ميگويد بقاء نفس با آيه «كل من عليها فان» نميسازد و راي فيلسوفان ملحد است كه ميگويند جان را پيدايش و تباهي نيست وراي تناسخيان كه بتكرار نفوس در صور و هياكل ميگويند. اين را ناصبيان بشيعه بستند و از آنان نكوهش كردند و زنديق شان خواندند. اخباريان ماساده و كودنند و بهر خبري ميگروند و درست و نادرست آن را نمي شناسند و معني آن را نمي يابند روان گويا همان گوهريست كه با او سخن ميگويند و فيلسوفان آنرا ساده مينامند (ص 32-38 چاپ دوم) اينكه شيخ ميگويد كه همه امامان كشته شدند درست نيست و خبري كه آوردند گزافه است همين اندازه ميتوانيم بگوئيم كه سه پيشواي نخستين و امام كاظم (ع) ‌و گويا امام رضا (ع) را كشته باشند نه پيشوايان ديگر (ص 63) درباره حلاجيان ميگويد كه آنها را صوفي و اباحي و حلولي و ملحد و زنديق هستند و براي حلاج مانند مجوسان براي زردشت و ترسايان براي راهبان خود آيت و اعجاز مي پندارند و از دين بسي دور ترند تا ايندو گروه (ص 65) باز ميگويد اينكه قمي مينويسد هر كس دانشمندان قم را كوتاهورز بداند خود غلو ورزيد درست نيست چه ابن الوليد قمي ميگويد كه «پيامبر را فراموش كننده ندانستن غلو است» پس او در اين باره تقصير نمود و بسياري از قميان را ديدم كه امامان را از پايگاه ارجمندشان پائين ميآوردند و ميگفتند كه آنان بسياري از احكام دين را نمي دانستند تادر دلهايشان بگذرد و گروهي از آنها هم درباره امامان پندار و گمان روا ميداشتند. پس نشانه غلونه آنستكه قمي پنداشت بلكه قديم و الهي و آفريننده دانستن آنها (ص 65). مفيد در اين گزراش از «تمهيد - مصابيح النور - پاسخ پرسشها كه از شهرها بدو رسيد و در آنها درست و نادرست حديثها را روشن نمود» ياد كرد (ص 70) او در «اجوبه مسائل سرويه» نيز از اشباح و اظله و عالم در گفتگو نمود (رسائل چاپ نجف ص 44 و پس از آن) چنانكه در ارشاد و مقنعه خودهم براي بسياري از امامان مرگ طبيعي گفته است (حاشيه 2ص64چاپي). (محمد تقي دانش پژوه) شرحي است بر كتاب الاعتقادات شيخ صدوق كه به شماره 1648 خواهد آمد. شيخ مفيد در اين شرح ديدگاههاي خود را مطرح كرده و موارد اختلاف نظر خود با شيخ صدوق را آشكارا بيان داشته است. شيخ طوسي و نجاشي در فهرستهاي خود، نامي از تصحيح الاعتقاد شيخ مفيد به ميان نياورده اند البته نجاشي از «الرد علي ابن بابويه» و «جوابات أبي جعفر القمي» نام برده كه ممكن است مرادش همين «تصحيح الاعتقاد» بوده باشد. گرچه شيخ مفيد دو رساله ديگر نيز در رد صدوق در مسأله سهوالنبي (ص) و العدد و الرؤية نيز دارد. تصحيح الاعتقاد چند ترجمه به فارسي و يك ترجمه به انگليسي دارد. مرحوم استاد سيد عبدالعزيز طباطبايي نزديك به 20 نسخه از تصحيح الاعتقاد را شناسانده كه همگي آنها مربوط به پس از سده يازدهم هجري است. اين كتاب دست كم 5 بار در تبريز و قم و بيروت به چاپ رسيده است. (آتاباي بدري) شرحي است مختصر با عناوين «قال الشيخ ابوجعفر و قال الشيخ ابوعبدالله» بر «اعتقادات» شيخ صدوق (-381ق). مولف اين كتاب را به جهت تصحيح لغزشهاي شيخ صدوق با استناد به مباحث علم كلام و تكيه بر آيات و روايات تاليف نموده است. آغاز كتاب: الحمد علي نواله ... . هذا تصحيح اعتقاد الاماميه للشيخ ابي جعفر ... ... تاليف الشيخ المفيد. انجام كتاب: و اما ما تعلق به ابو جعفر من حديث سليم ... . و ليفزع الي العلماء فيما تضمنه من الاحاديث ليفقهوه علي الصحيح منها و الفاسد و الله الموفق للصواب. ]الذريعة 4/193 و13/102؛ فهرست دانشگاه تهران 3/567؛ مقالات عربي کنگره شيخ مفيد <مقاله استاد سيد عبدالعزيز طباطبايي> 1/229-233؛ كشف الحجب والاستار /124؛ موسسه آية الله بروجردي 2/317؛ نشريه 4/327؛ فهرست الفبائي آستان قدس ص 323؛ تراثنا س18ش1و/2 209؛ ميراث شهاب س12ش3و/4 151؛ تاريخ نگارش هاي عربي 1/787-788؛ الذريعه 4/193 و 13/102؛ الشيخ المفيد و عطاؤه الفكري الخالد 72-76؛ فهرست كتابخانه سپه سالار 1/524؛ فهرست كتابهاي چاپي عربي 554؛ معجم التراث الكلامي 2/274؛ مجلس شورا 32/255؛ عكسي مرعشي 5/76؛ 5/247؛ رايانه آستان قدس؛ [ شرح و حواشي: تصحيح الاعتقاد (ترجمه) مدرس يزدي، محمد علي بن محمد (1193-1265)

تحول علمی شیخ مفید همواره مورد گفتگو و بحث‏های گسترده‏ای بوده است که موافقان و مخالفانی را به دنبال داشته است. از جمله مسائلی که موجب تشدید انتقادات علیه ایشان بویژه از سوی اخباریان بوده است، شدّت گرایش وی به «عقل» است. ما مدعی هستیم که برای رعایت انصاف در نقد، لازم است اولا بر پایه‏ی عبارت های منسوب به ایشان طریق یا اصیل بودن عقل نزد شیخ، روشن گردد و ثانیا دیدگاه‏های کلان ایشان در حوزه‏ی تعاملات عقل و نقل دیده شود سپس عملکرد ایشان در مقابل مبانی مورد نظر ایشان ارزیابی گردد. در این نوشته با طرح اجمالی دو نکته‏ی نخست سعی شده بستر و زمینه‏ی مناسب برای نقد منصفانه‏ی آثار ایشان عملکرد ایشان در نگاشته های انتقادی دیگر فراهم گردد.

در آثار اصولی متأخر چنین شهرت دارد که ادلۀ فقه نزد امامیه چهار دلیل‌اند: کتاب، سنت، اجماع و عقل. با این همه، به رغم این شهرت فراگیر در نگرش تاریخی و محتوایی، دلیل چهارم در هاله‌ای از تاریکی قرار دارد و در بررسی نظام فقهی هر فقیهی، باید دید که او از دلیل عقل چه تعریفی داشته است. بخشی از مصادیق تاریخی دلیل عقل، اصول کاربردی مانند برائت و استصحاب بوده (غزالی، 1420: 1/ 217 و 221) و بخشی دیگر از آن روش‌های فهم از خطاب همچون دلیل الخطاب بوده است (محقق حلی، 1318: 1/ 31). در این مقاله دیدگاه فقیهان برجستۀ اهل‌بیت از شیخ مفید تا شهید اول بررسی شده و با رصد تحولات در جایگاه عقل در استنباط، به نوآوری‌های هر یک از فقیهان اشاره شده است.