چرا با این که اسلام گناه نخستین را نمی پذیرد، در برخی روایات و بیانات علما به گناه حضرت آدم اشاره شده است؟ | کتابخانه مجازی الفبا

اسلام گناه نخستین را قبول ندارد، ولی در مورد مسئله علیت وضوء، امام خمینی (ره) در آداب نماز روایتی را نقل فرموده که علت شستن وجه در وضو این است که تا انسان به یاد گناه حضرت آدم بیافتد که درخت ممنوعه را دیده و ... چه طور این حدیث در عین رد نظریه گناه نخستین قابل فهم است؟ چگونه فلسفه و عرفان و فقه این مسئله را پاسخ می دهد؟

روایتی که امام خمینی (ره) در مورد علیت وجوب وضوء بر آن استدلال کرده اند، فعل حضرت آدم (ع) را به عنوان علت مورد استدلال قرار می دهد و هیچ تصریحی ندارد که این فعل حضرت آدم (ع) گناه بوده است؛ چرا که اسلام این عمل حضرت آدم را ترک اولی می داند که اگر از طرف اولیای خدا باشد می تواند مجازاتی را در پی داشته باشد. چنان که در مورد حضرت یونس و دیگر پیامبران نیز چنین چیزی را داریم. البته برای علیت وجوب وضوء روایات دیگری هم وجود دارد که این دلیل بر عدم انحصار علت وضوء، در این مورد خاص می باشد.

اعتقاد به گناه او ّ لیه و ذاتی یا همان گناه نخستین، از اعتقادات مهم و اساسی مسیحیان به شمار می‏آید. آنها می گویند کار حضرت آدم و حوا (ع) که از آن درخت ممنوعه در بهشت خوردند، گناه بود. مطابق این اعتقاد، نژاد انسانی وارث گناه آدم است و انسان‏ها نه به دلیل بدی اعمال خودشان، بلکه تنها بدین دلیل که از تبار آدم‏اند، ذاتا گناهکار به دنیا می‏آیند. [1] مسیحیان معتقدند گناه آدم ، همه انسان‏ها را دچار گناه کرد و به سبب آن طهارت و معصومیت اولی از بین رفت و صورت الاهی کدر شد، به گونه‏ای که همه با ذاتی شرور و گناه‏ آلود متولد شده و [2] برده گناه هستند و مرگ و بی‏نظمی وارد جهان شده است. [3]

جان کالوین، گناه نخستین را سبب تباه شدن موهبت‏های طبیعی و فوق طبیعی می‏داند ، به اعتقاد او، [این] گناه، انسان را از موهبت‏های فوق طبیعی کاملاً محروم ساخت، در حالی که این دسته از موهبت‏ها، یعنی ایمان و صداقت، برای نیل به زندگی آسمانی و حیات جاودانی بایستگی و ضرورت دارند. [4]

با توجه به این نظریه در مورد حضرت آدم ، این سؤال پیش می‏آید که چگونه ممکن است خدای عادل، گناه آدم و پیامدهای آن را به حساب ما، که در آن هیچ نقشی نداشتیم، بگذارد؟

مسیحیان به این پرسش پاسخ های متعددی داده اند که هیچ کدام از آنها قانع کننده نبوده و با آیات قرآن هم سازگار نمی باشد. دیدگاه نمایندگی [5] و شخصیت گروهی [6] و ... که از طرف مسیحیان مطرح شده، همه در این مورد که گناه حضرت آدم، موجب شده، همه انسان ها گناه کار به دنیا بیایند و مستحق کیفر و عذاب باشند، مشترک هستند.

اما اسلام، گناه بودن فعل حضرت آدم و حوا را قبول ندارد، چنان که علامه طباطبائی، در پرتو آیات قرآن کریم، معتقد است حضرت آدم (ع) به دو دلیل مرتکب هیچ گناهی نشده است:

1. نهی خدا از نزدیک شدن به درخت ممنوع، ارشادی بود نه مولوی؛ زیرا در بهشت صادر شده بود و بهشت جای تکلیف و امر و نهی مولوی نیست. در نهی ارشادی، صلاح حال شخص نهی شده مورد نظر است و نهی‏کننده می‏خواهد او را به سوی آنچه که مصلحتش در آن است ارشاد کند و نواهی و اوامری که این چنین باشند نه بر امتثالشان ثوابی مترتب می‏شود و نه بر مخالفتشان عقابی. دقیقا مانند امر و نهی‏هایی است که طرف مشورت ما به ما دارد و یا طبیب به بیمارش دارد که در آنها تنها رشد و مصلحت طرف مشورت مورد نظر است که در صورت مخالفت شخص با آنها، تنها به مفسده و ضررهایی که شخص آمر و ناهی در نظر داشت می‏رسد. [7]

2. حضرت آدم (ع) پیامبر بود و قرآن کریم ساحت پیامبران را منزّه و نفوس پاکشان را مبرّای از ارتکاب گناه و فسق می‏داند. برهان عقلی و آیات قرآن نیز مؤید این نظریه است. [8]

علامه طباطبائی، در گفتاری مبسوط به موضوع عصمت انبیا پرداخته و با دلایل نقلی و عقلی، آن را در جهات مختلف به اثبات رسانده است. [9] ،

از طرفی این گفته مسیحیان، که آدم گناه کرد و گناه لازمه او شد، سخنی ناصواب است؛ زیرا خداوند، آدم (ع) را بعد از خوردن از آن درخت و بیرون شدن از بهشت، برگزید و نظر رحمت به او کرد: «ثُمَّ اجْتَباهُ رَبُّهُ فَتابَ عَلَیْهِ وَ هَدی [11] ». و نیز: «فَتَلَقَّى آدَمُ مِنْ رَبِّهِ کَلِماتٍ فَتابَ عَلَیْهِ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحی م». [12]

بنابراین، این سخن که «هر خطایی که از انسان صادر می‏شود لازم لاینفک او است» توجیه صحیحی ندارد و با فرض ملازمه داشتن گناه با انسان، برای عفو و آمرزش، موضوعی باقی نمی‏ماند. در حالی که قرآن کریم به موضوع عفو و مغفرت فراوان پرداخته و کتاب مقدس نیز درباره آن ساکت نیست. [13] بنابراین، عقیده مسیحیت درباره گناه آدم و آثار آن، عقیده‏ای ناصواب و بدون پایه است و موضوع عفو و آمرزش الاهی را برای قرون متمادی و نسبت به کثیری از انسان‏ها، انکار می‏کند.

با توجه به مطالب گذشته روشن می شود که سخنان امام خمینی (ره) در کتاب الطهارة که روایتی را در باب علیت وجوب وضوء نقل می کنند، منافاتی با قبول نداشتن گناه نخستین از نظر اسلام ندارد.

ایشان در باب وضو، مبحثی را با عنوان "حول حقیقة الطهارة المعتبرة فی الصلاة ‌ " مطرح کرده و در این مورد می فرمایند وضوء بر حضرت آدم و ذریه ایشان به طور مطلق واجب شده است، چه انسان مسبوق به حدث باشد و چه نباشد. [14] فایده این بحث در آن است که وقتی انسانی متولد می شود، قبل از آن که حدثی برای او رخ دهد آیا طاهر است یا خیر؟ حضرت امام می گویند این مولود جدید هم شامل حکم خداوند به وجوب وضو می شود، به خلاف غسل، که تا حدثِ موجبِ غسل عارض نشود، غسل هم واجب نمی شود. در این جا به روایتی استناد می کنند که علت وضو را بیان کرده است:

جماعتى از یهود نزد پیامبر خدا (ص) آمده و از آن حضرت سؤالاتى کردند و یکى از سؤالات این بود که: اى محمّد به چه سبب این چهار عضو را در وضو باید شست. در حالى که این اعضا پاکیزه‏ترین عضوهاست؟ (منظور از چهار عضو صورت و دو دست و سر و پاهاست که بترتیب مورد شستن و مسح قرار میگیرد).

پیامبر (ص) فرمود: هنگامى که شیطان آدم (ع) را وسوسه کرد حضرت آدم نزدیک آن درخت رفته و بآن درخت نگریست پس آبروى او برفت (شاید منظور این باشد که آب و رنگ او دگرگون شد چون خود را باخت)، سپس برخاست و بسوى آن درخت رفت و این نخستین گامى بود که به راه خطا برداشته شد، پس با دست، از میوه آن چید و خورد و زیورها و جامگان زرّین که بر تن داشت از بدنش پرید و آدم دست خود را بر فرق سرش نهاد و گریست. و هنگامى که خداوند عزّ و جلّ توبه او را پذیرفت، بر او و بر فرزندان و ذرّیه او پاک ساختن این اعضاء چهارگانه را واجب‏ گردانید.

پس خداوند بخاطر آنکه بآن درخت نگاه کرد او را امر به شستن صورت فرمود، و چون با دستها میوه را چیده بود، وى را به شستن دو دست تا آرنجها امر فرمود، و چون دست خود را بر مغز سر نهاده بود او را امر به مسح سرش کرد و بخاطر آنکه با دو پایش به راه خطا گام برداشته بود او را به مسح دو پایش امر فرمود. [15]

اگر کمی در متن روایت دقت کنیم خواهیم دید هیچ جای روایت حرفی از گناه حضرت آدم (ع) نبوده و علت وضو را به فعل حضرت آدم نسبت داده است. و این که این فعل به عنوان ترک اولی از حضرت آدم رخ داده مورد انکار اسلام نمی باشد، بلکه آنچه اسلام آن را قبول ندارد، گناه بودن این کار است که با دلایل عقلی و نقلی خلاف آن را ثابت کردیم. از طرفی، مجازات بر ترک اولی برای اولیای خدا امری عادی می باشد آنچنان که برای حضرت یونس و دیگر پیامبران این امر را مشاهده می کنیم، پس می توان گفت وجوب وضوء به خاطر ترک اولایی بوده که حضرت آدم (ع) انجام داده است. علاوه بر این، در روایات موجود، برای وضوء علت های دیگری هم ذکر شده [16] و تنها منحصر در این علت نیست، جدا از مصلحت و حکمت هایی دیگری که ما از آن آگاه نیستیم و بر ما پوشیده است

اسلام کوئست نت