مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

در این عصر ما با انواع ادیان آسمانی و زمینی روبرو هستیم و ناچاریم در خصوص این کثر‌ت‌ها دیدگاه و تفسیری داشته باشیم. سه رویکرد مختلف نسبت به مسئله‌ی تنوّع ادیان وجود دارد: انحصارگرایی: که نجات انسان‌ها را منحصر به سنّت دینی خاص می‌داند و دیگران را از آن محروم می‌کند. شمول‌گرایی: حقیقت نهایی را، تنها در یک دین خاص می‌داند اما سایر ادیان نیز بهره‌ای از حقیقت و نجات را دارند. کثرت‌گرایی: عبارت است از پذیرش نجات و رستگاری در همه‌ی سنّت‌های بزرگ دینی به نحوی که همه‌ی این سنّت‌ها از نظر حقیقت از اعتبار و ارزش یکسان برخوردارند. کثرت‌گرایی دینی هیک از نظریاتی است که اخیراً بر سر زبان‌ها افتاده است. هیک به پیروی از کانت، با رهیافتی معرفت شناسانه، حقیقت دینی را به دو سطح نومنی «واقعیت فی نفسه» و فنومنی «واقعیت آنچنان که به تجربه در می‌آید» تفکیک می‌کند. هیک در باب تجربه دینی از این مدل معرفتی کانت مدد می‌گیرد. هنگامی که دینداران می-کوشند تا از واقعیت غایی سخن بگویند فقط می‌توانند بگویند که آن واقعیت چگونه برایشان پدیدار شده است. این تجربه با توجه به مفاهیم و مقولات دینی، گستره‌ی متنوّعی از تجارب را به بار می‌آورد. هیک ثمره‌ی اخلاقی چنین تجربه‌ای را تحول شخصیت انسان از خود محوری به حق محوری می‌داند. در این رساله سعی براین بوده است که ابتدا رویکردهای مختلف نسبت به مسئله تکثر ادیان را بیان و همچنینمبانی درون دینی و برون دینی این نظریه را مطرح نموده و سپس نقد نماییم. در ادامه، مراحل رهیافت هیک به این نظریه را وهمچنین مبانی نظریه وی و نیز کثرت گرایی نجات شناسی و حقیقت شناسی وی را بیان نموده و در نهایت به نقد آن پرداخته و به این نتیجه رسیده‌ایم که اشکال اساسی نظریه هیک این است که به نظر وی دین یک واکنش انسانی صرف نسبت به خدا و واقعیت غایی است در حالی که در جهان بینی اسلامی، دین از وحی الهی نشأت یافته است و دین یکی است و ادیان تفاوت دارند نه تعدد.

تنوع اديان واقعيتی انكارناپذير است؛ اما چگونگی مواجهه با ايـن واقعيـت مهـم اسـت. در مقابـل دعاوی حقيقتمندی و نجاتبخشی اديان مختلف چه موضعی بايـد در پـيش گرفـت؟ ايـن مـسئله امروزه به يكي از بحث انگيزترين مباحث دينشناسی تبديل شده و توجه بـسياری از انديـشمندان دينی و غيردينی را به خود معطوف ساخته است. درپاسخ به اين مسئله رويكردهای مختلفی پديد آمده است كه پلوراليسم دينی يكی از آنهاست. اين رويكرد بيشتر بـا نـام جـان هيـك، فيلـسوف دين معاصر، گره خورده است، از اينرو فلسفه و الهيات وی در خور توجه است. علاوه بـرايـن، هيك مدعی است پيش از وی عرفايی مانند ابن عربی رويكردی كثرت گرايانه در برابر دين اتخـاذ كرده اند. در مقاله حاضـر ابتـدا ايـن ادعـای هيـك بررسـی واقـع شـده و سـپس ديـدگاه عرفـانی ابن عربی درباره وحدت و كثرت دينی و مبانی آن (وحدت وجود، تجلی و اسـمای الهـی ) تبيـين شده است.

هدف تحقیق حاضر ، مقایسه دو دیدگاه متقابل جان هیک و آلوین پلنتینگا در حوزه بحث تنوع دینی است. هیک در تبیین دیدگاه پلورالیستی خود، مشکلات انحصارگرایی و شمول گرایی دینی مسیحیرا طرح کرده، و تنها راه خلاصی از این چالش ها را انقلابی الهیاتی از «مسیح محوری» به «خدامحوری»، و در واقع نگاهی کثرت گرایانه به ادیان معرفی می کند. وی با تأکید بر تحول رستگارآفرین از «خود محوری» به «خدا محوری»، به عنوان گوهر اصلی دین، اختلاف ظاهری میان ادیان و دعاوی آن ها را ناشی از بی توجهی به زبان سمبلیک دین می داند.هیک در جهت توجیه و مستدل ساختن نظریه خود از مبنای کانتی «تفکیک نومن از فنومن»، و اصل «تجربه دینی» همراه با الگوی ویتکنشتاینی «دیدن به عنوان» بهره می گیرد. آلوین پلنتینگا برخلاف هیک، اختلافات موجود بین ادیان را دلیلی بر تناقض آمیز بودن موضع کثرت گرایی، و حقانیت انحصارگرایی دینی تلقی می کند. وی در تبیین و دفاع از موضع انحصارگرایانه خود، دو دسته از انتقادات اخلاقی و معرفتی را مورد بررسی قرار داده و به رد آن ها می پردازد. او با رد انتقادات اخلاقی، این نوع انتقادات را مانند تیغ دو دمی می داند که خود مخالفان را نیز در بر می گیرد. پلنتینگا، هم چنین با دسته بندی و تشریح انواع انتقادات معرفتی، در نهایت به کمک نظریه «کارکرد گرایی صحیح» خود، و با وام گرفتن از الگویی معروف به «الگوی آکوئیناس-کالوین»، به اثبات اعتبار معرفتی موضع انحصارگرایی می پردازد. از مقایسه این دو نظریه و ارزیابی استدلال ها و مبانی آن ها، چنین بر می آید که ، اشکالات عمده ای بر هر دو دیدگاه، بویژه به لحاظ توجیه معرفت شناختی آن ها، وارد است. با این وجود، به نظر می رسد، نظریه هیک، به جهت تأکید وجهی از آن، بر تسامح بین پیروان ادیان؛ از جذابیت بیشتری نسبت به دیدگاه انحصارگرایانه پلنتینگا، بر خوردار است.

‌این‌ مقال‌ بر آن‌ است‌ که‌ پلورالیسم‌ را از منظر قرآن‌ مورد بررسی‌ قرار دهد. برخی‌ برآنند که‌ می‌توان‌ بر اساس‌ آیات‌ قرآن‌ به‌ پلورالیسم‌ اعتقاد پیدا کرد. برای‌ مثال‌ به‌ آیه‌ «لکل‌ جعلنا منکم‌ شرعة‌ و منهاجا؛ ما برای‌ هر کدام‌ از شما آیین‌ و طریق‌ روشنی‌ قرار دادیم». آنان‌ اعتقاد دارند که‌ چون‌ اختلاف‌ شرایع‌ ناشی‌ از ارادة‌ الهی است، امر مذمومی‌ نمی‌باشد. مؤ‌لف، این‌ دیدگاه‌ را مورد نقد قرار می‌دهد و بر آن‌ است‌ که‌ این‌ آیه‌ فقط‌ بر تعدد شرایع‌ از دیدگاه‌ قرآن‌ کریم‌ دلالت‌ دارد و نه‌ بر حقانیت‌ فعلی‌ تمام‌ آنها. در حال‌ حاضر شریعت‌ حق، اسلام‌ و کتاب‌ مهیمن‌ قرآن‌ است

تحقیق حاضر، چنانچه از عنوان آن برمی‌آید، درصدد بررسی آزادی مذهبی در زمان حکومت امام عصر(عجّ) می‌باشد. با رسوخ روزافزون پست مدرنیته در سرتاسر زندگی انسان‌ها، تکثرگرایی دینی که از نتایج پست مدرنیسم می‌باشد، به عنوان یکی از اساسی‌ترین ارکان ملل متمدن شناخته شده است. نتایجبیانگر این مهم است که برخلاف تقریر حقوق بشر از آزادی مذهب که پلورالیسم دینی را از ارکان اساسی جوامع مردم سالار و بهرمند از آزادی می‌داند، این شاخصه از ویژگی‌های حکومت آزاد مهدوی نخواهد بود. ظهور امام مراحلی دارد که بنظر می‌رسد در طی این مراحل گرایش انسان‌ها به اسلامبیشتر می‌شود و در نهایت عده اندکی از اهل کتاب باقی می‌مانند، که با رفتار مسالمت آمیز و مدارای اسلامی با آن‌ها برخورد خواهد شد. عواملی از قبیل حضور حضرت عیسی(ع)، عدالت مهدوی، ویژگی‌های شخصیتی امام و... زمینه‌های تمایلات قلبی آن‌ها به اسلام را فراهم می‌آورد. در آن روز یگانه دین جهانی، اسلام خواهد بود، اما این به معنای عدم حضور پیروان سایر ادیان الهی ، بالاخص در ابتدای حکومت ایشان، نمی باشد. بنابراین تفاوت‌های اساسی میان قرائت حقوق بشری و قرائت اسلام از آزادی مذهب وجود دارد که ناشی از وجود دو دیدگاه مختلف امانیستی و الهی است. در نگاه اسناد بین المللی دین داری و بی دینی برابر هم و از مصادیق آزادی مذهب برشمرده شده‌اند. درحالی‌که در حکومت امام مهدی(ع) آزادی مذهبی حقیقی با منشأ الهی و مطابق با فطرت پاک بشری جاری و ساری خواهد بود، انشاءالله.

قرآن کریم با توجه به تحریف کتب مقدس و جهانی بودن آموزه‌های قرآن و اسلام دین اسلام را تنها دین مقبول درگاه الهی می‌داند و حقانیت را از آن اسلام می‌داند؛ اما در مقابل جان هیک حقانیت را از آن ادیان متعدد دانسته و با استناد به دلایلی (اصل هدایت عام الهی، تفکیک نومن از فنومن و...) قائل به کثرت‌گرایی در دین شده است.