مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

اعجاز قرآن جلوه هایی زیبا و ابعادی گسترده دارد. نظر به هریک از ابعاد آن روح و جان را طراوت می بخشد و به ساحل نشینان خود یقین و آرامش را هدیه می کند. یکی از ابعاد اعجاز قرآن، اعجاز در قانونگذاری و وجود مؤلفه های نیرومند در جهت انطباق احکام کلی و راهکارهای اجرایی آن در پاسخگویی به جزئیات و مسائل نو ظهور در بستر زمان است، که در باره این بعد از اعجاز قرآن به گستردگی دیگر ابعاد آن بحث نشده است. هدف پژوهش حاضر، اثبات اعجاز قرآن در بعد قانونگذاری و تحلیل مؤلفه های قرآنی که قدرت انطباق بر مقتضیات زمان با حفظ اصول و قواعد نازل شده بر پیامبر اکرم (ص) را دارند می باشد. از این رو در این پژوهش، راز انطباق پذیری احکام و قوانین کلی قرآن بر جزئیات و مسائل نو ظهور در بستر زمان، با چهار اصل و قاعده قرآنی (سنّت معصومین (ع)، فقاهت و اجتهاد، عناوین ثانوی و عقل) تبیین شده است که این اصول و قواعد، در بستر زمان، راهکارهایی اجرایی هستند به منظور پاسخگویی به مسائل نو ظهور؛ زیرا بشر عادی بدون اتصال به وحی نمی تواند در ابعاد مختلف و در گستره ای عام تعالیمی فراگیر، قابل انطباق بر مقتضیات همه زمانها را ارئه دهد.

مسأله‌ی اعجاز قرآن از جمله موضوعات مهم و اساسی است که در سیر تاریخی مطالعات و مناقشات قرآن پژوهان فریقین به‌طور مبسوط و مستقل انعکاس یافته است به گونه ای که شماری از محققین به کشف و اصطیاد وجوه خاصی از اعجاز قرآن پرداخته و برخی دیگر نیز عمدتاً به وجوه فرعی و غیر محوری اعجاز آیات وحی پرداخته و از بررسی و تمرکز درخور در ابعاد اصلی آن بازماندند تا جایی که اعجاز بلاغی و ادبی قرآن در شمار نخستین، مشهورترین و محوری ‌ترین دامنه‌ی اعجاز قرآن قرار گرفت. این در حالی است که در میان اندیشه‌وران اسلامی، امام خمینی(ره) را باید از جمله معدود عالمان دین‌باور و باریک اندیشی به‌شمار آورد که در آراء و آثار قرآن شناختی خویش از اعجاز قرآن، با نگرشی خاص، واقع بینانه، مبتکرانه و در عین حال کاربردی سخن رانده به گونه ای که چنین باور و بینشی در نگاه‌ها و نگاشته‌های هیچ‌یک از متفکرین شیعه و سنی در ادوار مختلف تاریخ تفسیر قرآن مشاهده نمی‌گردد. امام خمینی(ره) که قرآن را کتاب هدایت و آدم سازی انسان‌ها می‌داند، ضمن تأکید بر ضرورت ملاحظه‌ی تمام جنبه‌های اعجاز قرآن ازیک طرف و انتقاد ازعقیده طرفداران اعجازبلاغی قرآن بعنوان اعجاز عمومی قرآن ازسوی دیگر، بر اعجاز معرفتی و تربیتی (اعجازعرفانی) قرآن تمرکز و اصرار ورزیده است. لذا تبیین اندیشه‌های قرآن شناختی امام خمینی(ره) با تأکید و تمرکز بر مسأله‌ی اعجاز قرآن با روش توصیفی و تحلیلی، از اهداف اصلی این مقاله می‌باشد.

قرآن کريم معجزه‌اي جاويد براي هدايت بشر است. يکي از جنبه‌هاي اعجاز قرآن که تا اندازه بسياري متأثر از رايانه و برنامه‌هاي نرم‌افزاري است، اعجاز عددي آن است. موضوعي که بسياري از قرآن‌پژوهان بدان پرداخته‌اند و باعث شکل‌گيري بحث‌ها و ديدگاه‌هاي موافق و مخالف فراواني دراين‌باره شده است. ازآنجاکه سروکار محقق در اعجاز عددي با شمارش حروف، کلمات، آيات و سوره‌هاست و بدين‌صورت به نتايج موردنظر دست مي‌يابد، ضروري مي‌نمايد که اشکالات وارده به‌دقت بررسي شود تا درستي و نادرستي گفتار مخالفان روشن گردد. پژوهش پيش‌رو، با روش توصيفي- تحليلي و با استفاده از منابع کتابخانه‌اي درپي تحقق اين هدف نگارش يافت. ارائه نظريه برپايه گزينش ديدگاه خاص در مسائل اختلافي در علوم قرآن، پايبند نبودن به اصول و روش‌هاي پذيرفته‌شده، پيروي نکردن از قواعد منطقي و بيان نتايج اغراق‌آميز، جزء مهم‌ترين ايرادات وارده است. بنابراين انتظار اعجاز عددي از قرآن، توقعي نابجاست و نمي‌‌توان پذيرفت كه خداوند با بندگان خود از راه رمز و معما سخن گفته باشد و اساساً با بيان قرآن در تضاد است؛ زيرا قرآن خود را کتابي روشن و پُرمحتوا معرفي مي‌کند، نه کتابي اسرارآميز و معماگونه!

از نظر قرآن پژوهان، کلام الهی از ابعاد گوناگون، معجزه است. برخی، اعجاز علمی را مهم ترین جنبه اعجاز قرآن دانسته اند. در هر عصری، تعدادی از قوانین و علوم موجود در آیات قرآن، با پیشرفت علوم، قابل دسترسی و کشف گردیده که هنگام نزول، درک آن ها برای بشر ممکن نبود. حال، مهم ترین پرسش آن است که آیا با پیشرفت علوم، به اعجاز علمیِ قرآن خدشه وارد نخواهد شد؟ هدف نوشتار حاضر، پاسخ گویی و اثبات این مطلب است که در قرآن کریم، قوانین و علومی وجود دارد که هرگز دست بشر به آ نها نخواهد رسید و قرآن تا ابد مثل ناپذیر خواهد ماند و با این رویکرد، معنای دقیق تری از اعجاز علمی قرآن ارائه شده است. روش مقاله، توصیفی تحلیلی است و بر اساس معنای پیشنهادی، به برخی ابعاد اعجاز علمی قرآن اشاره می گردد.

صاحبان علم و اندیشه در بررسی اعجاز قرآن کریم از دیرباز تاکنون به بخش بیان و اسلوب آن توجه ویژه‌ای داشته‌اند. در این زمینه پژوهش‌های ارزشمندی انجام گرفته است که از این طریق ربانی بودن مصدر این متن بی‌نظیر نیز نمودی بارز دارد. عدول به‌عنوان یکی از اساسی‌ترین شیوه‌های بیانی قرآن کریم به معنای تغییر در سیاق و اسلوب کلام است، که خود گونه‌های مختلفی دارد و اندیشمندان علم بلاغت به دسته‌بندی آن پرداخته‌اند. از جمله عدول از حقیقت به مجاز، عدول از تعابیر نزدیک و آسان به تعابیر دور و پیچیده، عدول از یک صیغه به صیغۀ دیگر در فعل‌ها و اسم‌ها که اغراضی را نیز برای آن بیان کرده‌اند. زبان‌شناسان نیز به اغراض فرعی تکنیک‌های زبانی تأکید دارند. رومن یاکوبسن زبان‌شناس بنام روسی از اغراض فرعی به‌عنوان نقش‌های زبانی یاد می‌کند. وی برای زبان شش نقش ترغیبی، عاطفی، ادبی، همدلی، فرازبانی و ارجاعی در نظر گرفته است. پژوهش حاضر سعی دارد با تکیه بر نظریۀ نقش‌گرایی یاکوبسن، اغراض عدول بین اسم و فعل در قرآن کریم را بررسی و تحلیل کند و از این دریچه به اعجاز بیانی قرآن بنگرد. این بررسی نشان می‌دهد که عدول در هریک از آیات، مخاطب را دچار کاوش ذهنی و تعقل و تدبر می‌کند؛ تعقل و تدبری که از اهداف اساسی خداوند متعال در قرآن کریم است. نتایج نشان می‌دهد که دلالت اسم بر ثبوت و فعل بر تجدد و حدوث، بیشترین نمود را در این آیات داشته و در برخی آیات علاوه‌بر دلالت معنایی، رعایت فاصلۀ آیات نیز مدنظر بوده است. نقش‌های شش‌گانۀ زبان گاهی با هم همپوشانی دارند و در برخی موارد، عدول صورت‌گرفته بیش از یک نقش را نمود بخشیده است که همۀ این موارد بیانگر اعجاز بیانی قرآن کریم و ثابت‌کنندۀ مصدر ربانی این کتاب آسمانی است.

برخی خاورشناسان، به بررسی اعجاز قرآن پرداخته­اند. جان ادوارد ونزبرو قرآن­پژوه نام­دار امریکایی، از زمره آن­هاست. وی در بحث اعجاز، نخست به گونه­شناسی ابن­قتیبه درباره معجزات انبیا و به­ویژه جایگاه موسیA اشاره می­کند و با بررسی مفاهیم اصطلاحاتی چون: «کتاب»، «کلمه»، کلمات»، «کلم»‌، «کلام‌الله» و «قول» که به باور وی مرتبط با اعجازند، آن­ها را با وحی موسوی یا آموزه­های عهد عتیق (هم­چون دستور آفرینش یا بیان ضمنی اراده الهی) پیوند می­دهد. وی لغت «کتاب» را در آیاتی که محتوای جدلی صریحی دارند، به معنای «سلطان» می­داند و بر دشواری تشخیص «کتاب» در معنای «قرآن» تأکید می­ورزد. سپس آیات دال بر ضرورت وجود کتاب مقدس (نیاز به تایید کتبی کلام­الله) را بازتاب­دهنده جدال یهودی-مسیحی برمی­شمرد و افزون بر «کتاب»، برخی موارد کاربرد «کلمات»، «کلام­الله» و «قول» را نیز به مفهوم «قرآن» می­خواند. در ادامه، عبارات «نَصِیبًا مِّنَ الْکِتَابِ»، «تَفْصِیلَ الْکِتَابِ» و «کلم» را بر وحی موسوی اطلاق می‌کند و هم­نشینی «نبوت» و «کتاب» یا «الکتاب»، «الحکم» و «النبوة» را به یهودیان اختصاص می‌دهد و به گزارش مواجهه کعب با عمر اشاره می­کند. هم­چنین پنج مورد از مجموع نُه مرتبه کاربرد «کتاب­الله» را به حکم و فرمان تفسیر می­کند، و در نهایت بیان می‌دارد که «کلمات»، «کلمه» و «قول»، برای بیان اراده الهی نیز به­کار می­روند و مشابه بیان ضمنی اراده الهی در عهد عتیق یا دستور آفرینش هستند. پژوهش حاضر، مستندات ونزبرو را از قرآن و عهدین بررسی می‌کند و با روش تحلیلی-انتقادی، به ارزیابی آراء وی می پردازد. بررسی دیدگاه ونزبرو درباره اعجاز قرآن، نشان می­دهد وی با طرح شبهات، تلاشی نافرجام کرده تا اعجاز قرآن را زیر سوال ببرد.

مطالعه حاضر به دنبال روشن ساختن جایگاه مدرنیست های عرب در مورد میراث و قرآن و روشن کردن دیدگاه آنها درباره تقدس متن و معجزات آن است، به منظور عدم پذیرش دین خود برای زیر سوال بردن متن، نگرانی های فلسفی و دستیابی به اندیشه های سکولار، با انداختن مفاهیم غربی در مورد دین و متن قرآنی، ایده های مادی گرایی آتئیست را به عنوان پوششی بدست آورد. با این حال، این مطالعه برای روشن کردن سیاستی که مدرنیست های عرب دنبال می کنند، و چگونگی ارائه ایده های آنها در مورد دین اسلامی و قرآن کریم به ویژه از منظر معاصر، و آشکار کردن ماهیت موضوعی که مدرنیست ها با ایده های جدید خود برای شکل گیری تصویری جدید از دین از نظر آنها و عدم در نظر گرفتن معجزه قرآن کریم بر اساس عقاید خود اداره می کنند آنها از فلاسفه غربی گرفتند، و این برای دستیابی به فرزندان امت اسلامی به روش های جدید و آشکار کردن ایده های جعلی آنها برای رسیدن به یک هدف است. اگرچه، این کار روش تجزیه و تحلیل و انتقاد را در تجزیه و تحلیل واقعیت های مربوط به ماهیت موضع مدرنیست ها در مورد مواردی که در کتاب ها یا مقالات خود اتخاذ کرده اند، اتخاذ می کند. کار حاضر به چهار فصل تقسیم شده است، فصل اول برای توضیح مفاهیم مطالعه آمده است، در حالی که دوم به منظور تصحیح معجزات میراثی و کسانی که با معجزات اوایل و بعد برخورد کرده اند ، با یک توضیح از شواهد قرآنی و انواع معجزات قرآنی، در حالی که فصل سوم برای بیان جایگاه مدرنیته در میراث و قرآن کریم با بیان دیدگاه مدرنیسم برای معجزه قرآنی ارائه شد، و فصل چهارم به توضیح مفهوم مدرنیسم خوانی، انگیزه ها و انتقادات آن ، پیوست شد نتیجه گیری و نتایج با این حال، این محقق نتیجه گرفت که هدف واقعی این کار این است که قرآن را از صحنه فکری و قانونی قانون ملت خارج کرده و آن را به موضوعات عاطفی و اخلاقی محدود کنید که با جهت زندگی ارتباط داشته باشند. گرچه، مدرنیست ها تفاوتی بین خوبی و ارثی از دیگران ندارند. با این حال، آنها در حال دور انداختن میراث هستند و خواستار قطع کامل آن هستند. علاوه بر این، آنها همچنین خواستار نابودی اصطلاح قرآنی توسط مقدس آن در میان انبوهی از اصطلاحات و ادغام آن در یک چارچوب وضعیت فیزیکی هستند، و مخلوط کردن آن با الگوهای تحریف شده، جعلی و مهجور ، همانطور که در تورات و انجیل ها ظاهر شده است. به عبارت دیگر، هدف واقعی فقط برداشتن اعتبار و مقدسات از متن قرآن است. سرانجام، مطالعه حاضر از نظر ساختار و ماهیت آن به روش تحقیق ایرانی بستگی دارد.

موضوع اعجاز در ادبیات اسلامی از مباحث مهم به شمار می‌رود. مسلمانان از قرون اولیه بررسی مساله اعجاز را مخصوصا اعجاز قرآن کریم را با هدف تاکید دائمی بر مرجعیت الهی این کتاب ،در دستور عمل خود قرار دادند. و در دوران معاصر می‌بینیم که علامه طباطبائی از کار پیشینیان خود تبعیت نموده و با همان روش به بررسی این موضوع پرداخته است و تلاش کرده است که وقوع اعجاز و معجزه بودن قرآن را اثبات کند تا قداست این کتاب سترگ را مورد تاکید قرار دهد. درست همزمان با علامه طباطبائی، دکتر محمد ارکون که شدیدا تحت تاثیر مدرنیته بود و تلاش می کرد تا قرائتی سکولار از اسلام ارائه دهد و نشانه‌های تز خود را وضع می کند، نگاه جدید خود را نسبت به قرآن بیان می‌کند و با بشری دانستن آن، تمامی مباحث قرآنی و از جمله اعجاز قرآن را بر اساس این نگاه قرائت می کند. در این پژوهش با تکیه بر روش توصیفی و تحلیلی، آن را به پنچ فصل تقسیم کردیم: فصل کلیات که کلیات موضوع پژوهش و تعاریف مهم‌ترین مفاهیم مطرح در آن ارائه می شود و سپس در فصل دوم به بررسی موضوع اعجاز در ادبیات اسلامی پرداخته‌ایم و تلاش کردیم نگاهی مختصر به آراء مهم دانشمندان شیعه و سنی در این موضوع داشته باشیم تا به چگونگی روند بحث اعجاز در ادبیات اسلامی و نیز میزان همراهی و اتکاء علامه طباطبائی و دکتر ارکون به میراث اسلامی پی ببریم. فصل سوم را به بررسی اعجاز از دیدگاه علامه از اثبات امور خارق عادت تا اصل وقوع اعجاز و نهایتا اعجاز قرآن بپردازیم. فصل چهارم را به روش دکتر ارکون که بر اساس آن قرائت خود را از ادبیات اسلامی و مباحث دینی ارائه نموده تا فهم خاصی که با اتکاء بر این روش به دست داده‌اند، اختصاص داده‌ایم. و در نهایتا در فصل پنجم به بررسی تطبیقی و مقایسه‌ای دیدگاه‌های این دو شخصیت مورد نظر اختصاص داده‌ایم و نظر هر یک را بر نتایج حاصله اش تقدیم نمودم. و در تمام این فصول به طور اساسی از نوشته های علامه طباطبائی و دکتر ارکون که در کتاب‌ها و مقالات این دو ارائه شده است استفاده نموده‌ام.

ارشمیندریت یوسف دره حداد کشیش لبنانی در سال 1913 متولد و در سال 1979 میلادی فوت نموده است ، اوکه در سال 1939 به مقام اسقفی برگزیده شد علاوه بر برنامه های کلیسایی اش، در بیست سال پایان عمر، بیشتر به مطالعات قرآنی اشتغال داشته ،این مولف به تحلیل روابط اسلام و مسیحیت و انجیل و قرآن پرداخته است در همین اثناء در بین حدود 4 هزار صفحه مکتوبات دروس قرآنیه ، اعجاز لفظی و محتوایی قرآن و شخصیت حقیقی و حقوقی پیامبر اسلام را مورد بررسی ،نقد و شبهه قرار داده است ؛ ما در این رساله از بین مکتوبات این نویسنده آنچه که بطور مستقیم و غیر مستقیم به اعجاز قرآن اختصاص داده شده را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده و به بررسی و نقد آن ها پرداخته ایم؛ در ضمن چون در پردازش آقای یوسف حداد مواردی به نقد شخصیت آورنده ی قرآن و در نتیجه مشوه نمودن ماموریت وی ارائه گردیده ،به جایگاه و مقام اعجازی آورنده ی قرآن نیز اهتمام داشته ایم ؛این مجموعه حاوی 3 بخش ،پاسخگویی به شبهات اقتباس قرآن و اعجاز بیانی و هدایتی کلام الله مجید و 4 بخش در رد شبهات وارد نموده ی آقای حداد بر آورنده ی قرآن می باشد؛ آقای یوسف حداد از قضیه ی اقتباس گام را فراتر نهاده و به عینیت قرآن و عهدین قائل می باشد و با این اندیشه اعجاز لفظی قرآن را منتفی و اعجاز محتوایی آن را صرفا هدایت های انجیلی می داند ،ما در این رساله که به محضر قرآن و پیامبر اسلام تقدیم می گردد از حدود 250 منبع فارسی ، عربی و انگلیسی بهره برداری نموده و ثابت کرده ایم که قرآن معجزه ای مستقل بوده و اعجاز لفظی و محتوایی موجود در آن بر تورات و انجیل ، مهیمن می باشد و شخصیت آورنده ی آن نیز از مبانی اعجازی قرآن است و استدلالات آقای حداد که در آن ها از آیات قرآن (یعنی قرآن علیه قرآن) و روایات و مفاد مکتوبات مسلمانان بصورت گزینشی استفاده شده حجت های صائب نبوده و مشفوع قرآن نمی باشند ،بنابراین اعجاز لفظی و محتوایی قرآن، با دلایل معیوب و ناقص آقای یوسف حداد، مشبوه و خدشه دار نخواهند بود.

موضوع این رساله نقد برخی شبهاتی است که «یوسف دره حداد»درکتاب«نظم القرآن والکتاب،معجزة القرآن»درانکاراعجازقرآن مطرح کرده است واز روش توصیفی، تحلیلی وانتقادی بهره گرفته ایم.باعنایت به این که قداست قرآن واثبات نبوت پیامبراعظم(ص)منوطبه وحیانی ومعجزه دانستن این کلام الهی است برخی دشمنان قرآن بویژه مستشرقان باعلم به این مطلب،برای رسیدن به اهداف خود، باپیش فرض «غیر وحیانی وغیرالهی بودن» قرآن واردبحث شده اند.وبخش وسیعی ازتحقیقات خودرا درجهت اثبات این مدعا متمرکزنموده وسعی کرده اند باطرح شبهاتی درجهت زیرسوال بردن معجزه جاوید پیامبراکرم(ص)، نبوت آن حضرت را منکرشوند تادرنتیجه دین اسلام اعتبارخود را ازدست دهد.دره حداد نیزیکی ازاین مستشرقان است.ازجمله اهّم مبانی وی این است که پیامبراکرم(ص)مصلح اجتماعی ونابغه عصرخود بوده وقرآن کریم محصول اندیشه بشری آن حضرت است که درتعامل با محیط وفرهنگ زمانه،بابهره گیری ازکتب مقدس «تورات وانجیل» شکل گرفته است. وی سعی می کند با استناد به آیاتی ازقرآن که دلالت برتصدیق وتفصیل تورات وانجیل دارد وهمچنین شباهت دربسیاری ازاخباروقصص قرآن وعهدین مدعای خود را اثبات نماید.حال آن که اشتراک ادیان الهی درکلیاتی همچون توحید،نبوت،معاد،عبادت،عقلانیّت واخلاق ازیک سو، نشانه ی پایه ونسخ ناپذیربودن این معارف است وازسوی دیگر،نشانه آن است که همه ادیان الهی منشاء واحدوخاستگاه الهی دارند.لذاانکاراخبارغیبی«قصص قرآن» واقتباس ازعهدین باتوجّه به تفاوت آنهادرمحتوا،اهداف و واقع گرایی قصص قرآنی نقض می شود.مبنای وی درخصوص تحریف آیات قرآن «نقیصه،زیادت»نیزباتوجه به اجماع مسلمین درانکارهرگونه تحریف درآیات قرآن، رد می شود.ادعای انکاراعجازادبی قرآن باتاکید وی به غیروحیانی بودن الفاظ قرآن وغیرقابل فهم بودن آیات،نیزمنطقی نیست؛ زیرا قرآن کتابی است که درهمه جوانب« لفظ ومعنا» وحیانی بوده وبرای همگان قابلفهم می باشد.ازاین رومدعیّات وی درانکاراعجازقرآن براساس تفسیرهای نادرست بوده ومبتنی برهیچ دلیل ومنطقی نیست.