مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

این نوشتار درباره یکی از زاوایای مسئله قلمرو و دین بحث می‌کند و آن، دین یا غیر دینی بودن ضوابط فهم دین و علوم دین است. اجمالاً دو دیدگاه در این زمینه وجود دارد؛ دیدگاهی که ضوابط فهم دین را هم در قلمرو دین می‌داند و دیدگاهی که ضوابط فهم دین را علی الاصول در قلمرو دین نمی‌داند. در این نوشتار این دو دیدگاه به همراه ادله شان بررسی شده است و در پایان نمونه‌ای از تاثیر گذاری این دو دیدگاه بر مباحث دین شناختی مطرح گردیده است.

این تحقیق تحت عنوان « حقیقت انسان در قرآن» می باشد که در سه بخش گردآوری شده است. بخش اول باعنوان « آفرینش انسان» است که متشکل از دو فصل می باشد ، در فصل اول آن به مراحل خلقت انسان اشاره شده که اولین انسان از خاک وگل وزمین ، سپس نسل او از نطفه و علقه وپس از آن از مضغه، عظام و لحم آفریده شده است. در فصل دوم، ساحت روحانی انسان با دلایل عقلی و نقلی مورد بررسی قرارگرفته و از جمله مهمترین دلایل نقلی ذکر شده در این زمینه ، آیه ایی می باشد که در آن از روح تعبیر به خلق دیگر می کند، و همچنین از جمله مهمترین دلایل عقلی ذکر شده بر اثبات روح : آن می باشد که انسان حقیقتی دارد و از آن به کلمه « من» در تمام عمر نام می برد. بخش دوم ، با عنوان« جایگاه و منزلت انسان از منظر قرآن» می باشدکه در دو فصل گردآوری شده ، در فصل اول آن به اثبات خلاف? الهی انسان از دیدگاه آیات و روایات پرداخته شده و اینکه خلافت منحصر به شخص حقیقی حضرت آدم? نیست و شامل همه نوع انسان می گردد. با این توضیح که : قرآن کریم ، رمز خلافت آدم?را تحمل و آگاهی او به چیزی می داند که فرشتگان توان تحمل و استعداد درک آن را ندارند و آن اسمائی است که غیب آسمان ها و زمین به حساب می آید. در فصل دوم آن به کرامت انسان در قرآن اشاره شده و کرامت را به معنای سخاوت ، شرافت ، و عزت می داند چرا که کرم اسم عامی است که ،اگر وصف خدا واقع شود ، مراد از آن احسان و نعمت آشکار خداست و اگر وصف انسان باشد ، نام اخلاق و افعال پسندیده اوست که از وی ظاهر می شود و نحو? وجود و هستی خاصی است که کامل ترین مصداق آن برای خدای سبحان ثابت است. بدین منظور در توصیف شخصیت و کرامت انسان از دو جهت سخن به میان آمده : یکی در باره داشته ها و ظرفیت های وجودی که از آن به کرامت ذاتی تعبیر می شود و دیگری از یابد ها و نباید هایی که آن داشته ها را تقویت می کند و از آن به کرامت اکتسابی تعبیر می شود، و در همین راستا هریک از آنها با توجه به آیات کریمه قرآن و روایات ائمه معصومین ( علیهم السلام) مورد بررسی قرارگرفته است. بخش سوم با عنوان « انسان و اختیار» می باشدکه در دو فصل گردآوری شده ، در فصل اول به بیان حقیقت اختیار و اینکه خداوند انسان را موجودی مختار آفریده و همچنین اثبات اختیار از دو راه علم حضوری و علم حصولی پرداخته شده است ،در فصل دوم آن ، آراء متکلمان در تفسیر اختیار با توجه به قواعد و اصول کلامی مورد بررسی قرار گرفته ودر همین راستا به بیان سه دیدگاه ( تفویض ، کسب ، و امر بین الامرین) پرداخته شده است. چراکه مفوضه بر این عقیده اند که : خداوند انجام کارها را به انسان واگذار کرده و خود را از این قدرت کنار کشیده است. به این معنا که : فعل اختیاری انسان فقط توسط او پدید می آید و مخلوق خداوند نیست. از طرفی معتقدان نظریه کسب نیز بر این عقیده اند که : افعال انسان فقط به قدرت خداوند تحقق می یابد و قدرت و اختیار انسان در تحقق افعال او هیچ تأثیری ندارد. بلکه تنها با وقوع فعل تقارن دارد ، بدون اینکه قدرت او در وجود فعل تأثیری داشته باشد ، جز اینکه انسان محل وقوع فعل است. بنابراین آنچه در این میان صحیح به نظر می رسد نظریه امر بین الامرین است. که در آن دو مطلب اساسی بیان شده است: 1.نهی گناهکار. 2.بازنداشتن جبری او از گناه. چراکه مطلب نخست بیانگر این است که انسان به کلی به خودش واگذار نشده است و در نتیجه : اندیشه تفویض باطل است چنانکه مطلب دوم بیانگر مجبور نبودن او در مورد گناهی است که انجام می دهد.