مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده ندارد.

حجّ، در دوران جاهلیّت، به شکل میراث تحریف شده ای از آیین حنیف حضرت ابراهیم(ع)، در بین اعراب جاهلی سابقه ی طولانی داشته و جدای از بعد عبادی آن، کارکردهایی در زمینه ی امنیت اجتماعی و رونق اقتصادی نیز برای قوم عرب در بر داشته است. از اینرو اعراب جاهلی، مراسم حج را در ماهها و روزهای معیّنی از سال با اعمال و مناسک خاصّی، بجامی آوردند. با درخشش خورشید اسلام از شهر مکه- خاستگاه حج ابراهیمی- ضمن امضای اصل این عمل عبادی، رفتارهای شرک آلود و جاهلانه ی مشرکان عرب در آیین حج، با نقد جدی و اصلاحات اساسی مواجه شد؛ به گونه ای که دگرگونی شگرفی در اهداف، کارکردها، اعمال و مناسک حج به وجود آمد. اسلام، کعبه و مسجد الحرام و دیگر اماکن حج را از لوث وجود بت ها پاک نموده و سنت های جاهلانه ای همچون تلبیه و قربانی در نزد بت ها، طواف به دور آنها و تبرک جستن از آنها را برانداخت. نیز طواف عریان پیرامون کعبه که در جاهلیت مرسوم بود، ممنوع شد و حفظ حرمت ماههای حرام، قداست و امنیت حرم، به خصوص مسجد الحرام و بیت اللّه - که در نزد مردم جاهلی نیز جایگاه والایی داشت - مورد تأکید دوچندان قرار گرفت. با تشریع حج تمتع، انجام اعمال عمره در ماههای حج - که در جاهلیت، بزرگترین گناهان شمرده می شد - جزء اعمال حج قلمداد شد. اسلام، پوشش احرام یکسان برای همه ی حاجیان از هر قوم و طبقه وضع کرد و با زدودن خرافات از مناسک حج و لغوآداب و رسوم قبیله ای و امتیازات موهومی که قریش و برخی دیگر قبایل ساکن در حرم برای خود می پنداشتند، حج را عامل وحدت و قدرت مسلمانان قرار داد. همچنین با رفع ممنوعیت کسب و کار در ایام حج، بازارهای مکه رونق چشمگیری پیدا نمود و اصلاح امور دین و معیشت مردم، به طور هم زمان در حج مورد توجّه قرار گرفت.

در قرن نخست هجری و در جریان جنگ صفین ، فرقه خوارج با تمسک به داستان حکمیت پا به عرصه تحولات سیاسی گذاشت . این گروه با اتخاذ مواضع تند و خشونت بار مسیر تاریخ را عوض کردند . شورش خوارج در دوره خلافت امام علی (ع) جهان اسلام را وارد یک آشوب و ناامنی گسترده ای نمود به گونه ای که عواقب جبران ناپذیری را بر حکومت امام چه در زمان حیاتش و چه در بعد از آن بوجود آورد.گستردگی مناطق تحت نفوذ حکومت اسلامی ، عدم توانایی تعدادی از والیان در تبیین اهداف حکومت و عملکرد خلفای قبلی ، باعث گردید تا گروهی از افرادی که روند حرکتی حکومت امام علی (ع) را بر وفق مراد خود نمی دانسته ، دست به شورش بزنند و در این بین تعدادی از افرادی را که نسبت به چگونگی اداره حکومت اسلامی در جهل به سر می بردند نیز با خود همراه سازند . این مردم از اسلام چیزی نمی شناختند جز برخی شعارها و ظواهر کلی ، و تربیت دینی درست وکاملی نداشتند و هنوز تعصبات قبیله ای ، مفاهیم جاهلی ، مصالح و منافع شخصی و گروهی ، گرایش های احساسی انگیزه اصلی در اتخاذ مواضع و اقدامات آنان بود . از عواقب تلخ جریان خوارج و همراهان جاهل آن می توان به شکل گیری جنگ نهروان ، شهادت امام ، خانه نشین شدن فرزندان امام ، حادثه ناگوار کربلا و عدم اجازه فعالیت آشکار به منظور تبیین اهداف حکومت اسلامی در زمان معصومین عنوان نمود. بی گمان و بطور اجمال شیوه حکومتی خلفای قبل از امام علی (ع) و عدم توانایی والیان در تبیین حکومت اسلامی ، جهل تعدادی از مردم نسبت به شیوه حکومتی امام علی (ع) و اشاعه فساد در دستگاه حکومتی و تشدید فاصله طبقاتی در زمان خلفای قبل از امام در شکل گیری خوارج تاثیرگذار بوده است.

اسلام سیاسی‌ترین آئین توحیدی است . شرط عملی شدن بسیاری از احکام آن وجود دولتی دینی است . اولین شکاف عمیق در جهان اسلام بر سر جانشینی پیامبر رخ داد و منجر به تمایز عقیده‌ای شد که پیروان آن مهمترین رکن آن را امامت می‌دانند. در فلسفه سیاسی شیعیان، امام جانشین یامبر در همه شوون مربوط به وی جز نبوت خاصه است . شرط احراز منصب امامت ، منصوص و معصوم بودن و اعلمیت است . از شیعیان این شرط را تنها 12 امام شیعه‌دار هستند. در دوران حضور ائمه، آنان خود علیرغم مبسوط الیه نبودن-تنظیم حیات سیاسی شیعیان را بر عهده داشتند. سختگیری و فشار فراوان خلفا منجر به غایب شدن دوازدهمین امام گردیده اما پیش از آن امام مهدی (ع) علما را به عنوان جانشینان خود در حوادث واقعه برگزیر. بحران ناشی از غیبت امام زمان (ع) و نامعلوم بودن زمان ظهور او و شرایط پدیده آمده ناشی از حکومت یافتن آل‌بویه شیعی مذهب ، فرصتی را پدید آورد تا علمای شیعه بتوانند نظریه امامت را تدوین کنند. آنان در این مرحله همچنان بر لزوم بدست‌گیری امر حکومت تنها امام معصوم و نامشروع بودن هر حکومتی غیر از آن تاکید کردند. تحت تاثیر و نفوذ و غلبه جریان عقل‌گر در محافل شیعی و مواجه با واقعیت موجود-سلطان جائز و نامشروع-و فقدان امام معصوم، فقهای شیعه جواز همکاری محدودی را با این نوع حکومت ، در جهت حفظ حقوق و منابع جامعه شیعی، صادر کردند. آنان با تفسیر روایات ، امور مربوط به وظایف دینی امام در تبیین و تفسیر شریعت را به خود اختصاص دادند. گر چه برخی از آنان قائل به آن بودند که فقیه، در صورت توانایی می‌تواند بخشی از وظایف مربوط به امامت را برعهده گیرد لیکن این تفویض به اندازه‌ای نبود که بتواند نیازهای جامعه شیعیان را برآورده سازد. علمای شیعه با محصور دانستن صلاحیت رهبری و حکومت جامعه به امام معصوم و نیز نامشروع دانستن هر حکومتی در دوران غیبت امام و عدم ارائه تئوریی مبنی بر کسب قدرت از سوی خود آنان عملا این سوال را که متوالی اداره امور سیاسی و حکومتی شیعیان در زمان فقدان امام معصوم کیست ؟ بی‌پاسخ نهادند.

سابقه تشیع در خراسان به قرون نخست هجری بر می گردد. ورود امام رضا (ع) به خراسان، از مهم ترین عوامل گسترش تشیع در این خطه محسوب می شود. بعد از شهادت امام، عالمان بسیاری از مناطق مختلف جهان اسلام به مشهد طوس مهاجرت کرده و در جوار مرقد حضرت، به بحث و فحص پیرامون مباحث شیعی پرداختند که از جمله نتایج آن، ظهور عالمان و دانشمندان برجسته ای نظیر طبرسی و طوسی بود که تاکنون تألیفات ثمربخش آن ها راهگشای مطالعات شیعی بوده است.از دیگر آثار حضور امام رضا(ع) در خراسان، مهاجرت سادات (علویان و منسوبان به پیامبر(ص) ) به این سرزمین بود که بعد از شهادت آن حضرت نیز ادامه یافت. در مناطقی که جماعتی از سادات سکونت داشتند، نقبا به بررسی امور آن ها می پرداختند و با بهره گیری از نفوذ اجتماعی و جایگاه مهم خویش، از طریق ترویج مودت اهل بیت، زمینه ساز گسترش تشیع در خراسان شدند. مراسم و مواسم شیعی نیز که بازتاب گسترده ای در فرهنگ و ادبیات مسلمانان داشته، در گسترش فرهنگ شیعی نقش بارزی ایفا نموده است.قرون پنجم و ششم هجری در خراسان، مقارن با حکومت های سنی مذهب غزنوی، سلجوقی، و خوارزمشاهی بوده است، اما با وجود سیاست های ضد شیعی آن ها، شیعیان امامی توانستند با در پیش گرفتن سیاست میانه روی و اعتدال، تقیه و نگارش تألیفاتی در فقه، کلام و اعتقادات شیعی در دوران تسلط حکومت های سنی در حفظ و اعتلای شیعه امامیه بکوشند، به خصوص که فعالیت اسماعیلیان تندرو در خراسان مانع از توجه سلاطین به شیعیان امامی می گردید. به علاوه، وجود مرقد امام رضا(ع) که از اقتدار معنوی خاصی در جامعه اسلامی برخوردار بود، کانون توجه سلاطین سنی مذهب شده بود. در رساله حاضر، نقش عوامل گوناگون عالمان شیعی، فعالیت نقبا، مراسم شیعی و تحولات سیاسی که همه به نوعی بازتاب ورود امام رضا(ع) به خراسان بود، در حفظ و اعتلای شیعه امامیه مورد بررسی قرار گرفته است.

چکیده اساس شریعت، احکام تعیین‌شده از سوی شارع اسلام است، که فقها عمل به آن را عامل سعادت دنیوی و اخروی می‌دانند. اما در برداشتی دیگر با عنوان طریقت و تصوف، غیر از عمل به شریعت، اعمالی ریاضت‌گونه در جهت رسیدن به باطن امور الزامی است، که این امر مخالفت متشرعین را برانگیخت. از این‌رو طریقت سعی در نزدیکی با شریعت را داشت ولی موفقیتش چشم‌گیر نبود. اما وفور علما و مدارس اسلامی، کثرت تألیف و تصنیف، رواج مجادلات مذهبی، گسترش کلام اشعری و حیات امام محمد غزالی، قرن پنجم هجری را برای صوفیه نسبت به دوره‌های پیشین متمایز کرده است. در حالی‌که هر یک از گروه‌های دینی جامعه‌ی اسلامی سعی در اثبات برتری و کنار زدن رقیبان خود بودند، طریقت صوفیه بیشترین سود را از این آشفته‌بازار نصیب خویش کرد. اهل طریقت فارغ از درگیری‌های مذهبی و سیاسی به انسجام تشکیلات سازمانی خود و گسترش خانقاه‌ها پرداختند، و از جانب دیگر با تألیفات متعدد و نقد خویش، بیش از گذشته اعمال خود را به اهل‌شریعت نزدیک کردند و حتی در مواردی از آن‌ها پیشی جستند. در نتیجه‌ی آن مخالفت‌ها علیه تصوف کم‌رنگ شد و حتی بسیاری از عالمان متشرع یا به طریقت پیوستند و یا آن را تأیید می‌کردند. با پیوستن غزالی به این گروه مشروعیت تصوف تکمیل شد، و به ثبات نسبی در جوار شریعت دست یافت. اوضاع اجتماعی- اقتصادی، حمایت حاکمان از صوفیه، و رکود بازار فلسفه و علوم عقلی، به موفقیت تصوف افزود، به گونه‌ای که پس از قرن پنجم به صورت مدرسه‌ای تعلیم داده شد، و با تشکیل طریقت‌های مختلف، و نفوذ در ادبیات و اخلاقیات جامعه، در میان شیعه و سنی و حتی غیرمسلمانان گسترش یافت. در این تحقیق سعی شده عوامل و ضرورت‌های پیوند طریقت با شریعت در قرن پنجم هجری، با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و روش توصیفی – تحلیلی پاسخ داده شود.کلید واژه‌ها: اسلام، طریقت، تصوف، شریعت، علما، غزالی، مشروعیت.

مشروعیت در مفهوم عام ، نزدیک ترین مبانی ِحکومت در بحث از فلسفه سیاست است . به عبارتی آن چه در فلسفه سیاسی ، متکفل توضیح و توجیه بالاترین نوع از نابرابری اجتماعی است « مشروعیت حکومت » نام گرفته است .پژوهش حاضر مشروعیت نظام سیاسی در اسلام را با رویکردی تاریخی در سال های نخستین بعثت و در جریان خلافت اولیه متمرکز بر سیره امیر مومنان علی? مورد مطالعه قرار می دهد .نگارنده « تحول در مبانی حکومت و ارزش های نظام سیاسی » را با تفسیری تدبری در قران مبتنی بر جریان وحی به تصویرمی کشد و از رهگذر آن ؛ پیشینه تاریخی « حکومت و مشروعیت » را بهسال های نخستین بعثت رسانده ، بازتابی تازه از سیر تحولات سیاسی تاریخ اسلام به دست می دهد. در ادامه خلافت اسلامی را به بوته نقد و بررسی در آورده ، مشروعیت خلفای ثلاث را نه تنها به ابطال تئوری استخلاف ؛ که به محک ارزش های پذیرفته شده منتسب به حاکم مسلمان مورد تردید قرار می دهد ، در نهایت از سیاست علی(ع) در بحران های داخلی خلافت اسلامی نمونه ای شاهد بر اخلاق سیاسی مورد استناد قرار می دهد : آری « هدف وسیله را توجیه نمی کند. »

سفارش کتاب الهی به اندیشیدن و تعّقل، موجب شد که موضوع عقل و جایگاه آن در حیات مسلمانان و میزان اعتبار آن در ترازوی شرع از همان آغاز رویش فرهنگ اسلامی مورد توجه دینداران قرار گیرد و به بالندگی تمدن اسلامیبینجامد. شیخ طوسی در طول زندگی پربرکتش با بهره‌وری از اساتیدی چون شیخ مفید و سیّد مرتضی با کسب کمالات، به زعامت جهان تشیع رسید و با تأسیس حوزه ی علمیّه ی نجف‌اشرف به تربیتبیش از سیصد شاگرد مجتهد تراز اوّل همّت گماشت. او متکلم، فقیه، اصولی و مفّسر یگانه ی جهان اسلام است. وی تفسیر و آثار کلامی و فقهی خویش را با استفاده از نقل و عقل در حوزه ی اعتقادی بر پایه یچهار اصل کتاب، سنّت، عقل و اجماع بنا گذاشته و به استخراج احکام شرعی پرداخته و راه اجتهاد و تفکّر را بر پایه ی استدلال منطقی و عقل گرایی اسلامی برای فقهای بعد از خود هموار نموده است. در این پژوهش تلاش شده تابه شیوه ی توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع تاریخی و کتابخانه‌ای، ابتدا به بررسی اوضاع سیاسی- فرهنگی و حیات فکری شیخ طوسی پرداخته شود و سپس در خصوص عقل‌گرایی اسلامی،قرآن و عقلانیّت،امامت، حُسن و قبح و مسئله غیبتامام زمان –علیه السلام – از منظر شیخ طوسی مورد بررسی قرار گیرد .

اختلافاتى که بعد از قتل عثمان در جامعه اسلامى بروز نمود، باعث شد جامعه به سه گروه عمده شیعه علوی، شیعه عثمانى و گروه قاعدین تقسیم شود. در نهایت این اختلافات منجر. به تقابل دو گروه از مسلمانان در جنگ جمل شد. بازشناسى این اختلافات از موضوعات مهمى است که مى تواند در شناخت دقیق این برهه ى حساس تاریخ اسلامى راه گشا باشد. اختلافات در جامعه اسلامى عصر خلافت على (ع)، اصولا برآمده از دو جریان عمده است. نخست اختلافات دیرینه ای که از عهد کهن بین اقوام و قبایل موجود در جزیره العرب وجود داشت. اگرچه با ظهور اسلام این تضادها مدتى فروکش کرد، اما بعد از رحلت پیامبر (ص) دوباره با چهره اى جدید احیاء شد. دوم، بخشى از اختلافات در جامعه حاصل رقابت، حسادت، کینه و قدرت طلبى گروهى از مسلمانان بود که بعد از رحلت رسول اکرم (ص) و با اقدامات خلفای دوم و سوم متمول شده بودند. تحقیق حاضر به دنبال ریشه یابى این تحولات بوده، با ارائه برخى ادله و شواهد سعى دارد دلایل زیاده خواهى این دسته از مسلمانان را بررسى کند. در این رساله این نکته بررسى شده که چگونه سران شورشیان از عنوان "خونخواهى عثمان " براى رسیدن به اهداف خود استفاده ابزارى کردند. همچنین- نگارنده تحقیق تلاش دارد دلایل مخالفت عایشه، طلحه و زبیر را با خلافت على (ع) تجزیه و تحلیل نماید. از طرفى این نوشتار به دنبال بررسى مشکلات علی (ع) هنگام مقابله با شورشیان است. همچنین پاسخ به این که چرا در حالى که نیروهاى خلیفه از نظر کمیت کم تر از شورشیان بوده، در عین حال به پیروزى رسیده است؟ ضمن آن که در این رساله نتایج و پیامد.هاى جنگ به طور مبسوط به نقد کشیده شده، ریشه یابى خواهد شد که چرا على رغم پیروزى على (ع)، پیامدهاى جنگ بیش از آن که به نفع فاتح باشد، به ضرر ایشان تمام شده است؟ نوشته حاضر تلاش دارد ضمن معرفى قاعدین، دلایل کناره گیرى آنان از شرکت در نبردهای داخلى به نفع على (ع) را تجزیه و تحلیل نماید. همچنین بررسى نماید که آراى قاعدین چه تأثیرى در جهان اسلام داشته است. به حکم اسلامی در باره بغی و باغیان پرداخته شده، دیدگاههای فرق و گروه های اسلامی در باره شرکت کنندگان و کشته شدگان در جنگ جمل به نقد کشیده خواهد شد.

آنچه در این رساله آمده است ، غالبا مباحث مربوط به فرقه‌های قومی و دینی در این سرزمین را که در سده‌های میانی می‌زیستند در بر می‌گیرد، و از هنر، علم، معماری، زراعت ، موسیقی، زبان و زبانشناسی و مباحثی از این قبیل، سخنی چندان به میان نیامده است که بحث در این مقولات بسیار است .