مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

«فراست» یکی از کراماتی است که بیش از کرامات دیگر در کتب تعلیمی صوفیه مورد بحث قرار گرفته است. از آن جا که علم روانشناسی نوین، وجود این امر خارق عادت را به روش علمی به اثبات رسانده است مطالعه چیستی، چگونگی، انواع و صورت های بروز آن وجهه همت این مقاله قرار گرفته است. با توجه به این که منشأ عرفان اسلامی قرآن و سنت است، ابتدا این موضوع (فراست) در قرآن و کتاب های دینی و سپس در امهات کتاب های صوفیه مورد مطالعه قرار گرفته است. به این منظور مصادیق فراست و مترادف آن (توسم) از قرآن و نهج البلاغه و سپس از منابع صوفیانه، مانند: شرح التعرف لمذهب التصوف، اللمع فی التصوف، ترجمه رساله قشیریه، مصباح الهدایه و برخی دیگر از کتاب ها و تذکره ها، مطالعه شد و در مقوله هایی جداگانه مانند فراست مومنان، فراست موهوبی و فراست ارباب قلوب؛ و از نظر تنوع در صورت هایی مانند، اخبار از مغیبات، اشراف بر ضمایر، خواندن اذهان، خبر از آینده، اخبار از نامه های مکتوم مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت.

با سیر در دنیای داستان های مثنوی به ردپای سالکان طریقت و عارفان حقیقت برمی خوریم که در کوچه پس کوچه های افکار مولانا، سبیل سعادت پیموده و نغمه روح نواز زندگی واقعی را با نوای نی مولانا در بزم بیدلی عاشقانه سروده اند و در میدان کسب حقایق معانی، گوی سبقت از دیگران ربوده اند و در کمال بندگی و خلوص نیت، سر تعظیم بر آستان بارگاه احدیت سوده و از خواهش های خویشتن خویش به کلی آسوده اند.انسان کامل مولانا از یک سو عارفی است از خود تهی و سرشار از روح خدایی، که در لحظات بی خودی به دریافت حقایق معانی و موهبت نعمت های معنوی الهی نایل آمده است و از طرف دیگر عاشق دل سوخته ای است که آتش در دل مشتاقان حضرت احدیت زده، از قابلی به مقبولی رسیده و مستغرق دریای وحدت الهی گردیده است. او مظهر اسماء و صفات الهی است و متصرف در جهان هستی؛ قلب جهان و علت غایی خلقت است.

شمس الدین محمد اسیری لاهیجی (ح840- 912 ق) یکی از عرفای شیعی در عصر تیموری است که در آثار منظوم و منثور خود به بیان اندیشه های عرفانی در حوزه نظری و عملی پرداخته است. محوری ترین بحث در عقاید او طرح نظریه «وحدت وجود» است که تحت تاثیر ابن عربی و شیخ محمود شبستری آن را با بیانی زیبا ترسیم می کند. وحدت وجود که تفسیری عرفانی از توحید به شمار می آید، از قرن دوم هجری در عرفان اسلامی سابقه داشته و توسط ابن عربی به زبانی فلسفی روش مند گردیده است و اسیری لاهیجی یکی از شارحان نظریه وحدت وجود به شمار می آید که ضمن بهره گیری از مضامین مولوی و حافظ به عارفان اولیه نیز اشاره دارد و از «وحدت وجود» به «انسان کامل» می رسد و خداوند را وجود حقیقی و اصیل به شمار می آورد که دیگر موجودات جلوه های آن نور سرمدی هستند.

«نیت»، مقصود درونی از انجام عمل است. نیت از مفاهیمی است که در سنجش اعتبار و ارزش اعمال، بسیار اهمیت دارد و در قرآن و احادیث بدان اشاره شده و میزان سنجش اعتبار و ارزش اعمال به شمار رفته است. با توجه به اهمیت نقش نیت در انجام اعمال و اهمیتی که در متون دینی برای آن مقرر است، عارفان، فیلسوفان و اندیشمندان الهی نیز در آموزه های خویش بدان پرداخته اند. این نوشتار درصدد بررسی مفهوم نیت و جایگاه آن در متون عرفانی و از منظر عارفان طریق حقیقت است. به این منظور، با توجه به دیدگاه عارفان و ذکر شواهدی از متون عرفانی، به تبیین مفهوم نیت و نسبت نیت با عمل و نقش آن در اعتبار فعل پرداخته شده است. شواهد، نشان گر جایگاه بلندی است که نیت در آموزه های عرفانی دارد. نیت نه تنها از ارکان مهم تحقق فعل است بلکه ارزش عمل در گرو خلوص و راستی نیت است.

در عرفان اسلامی با استناد به آیه شریفه «سنریهم آیاتنا فی الآفاق و فی‏ أنفسهم حتى یتبین لهم أنه الحق» سفر به دو مرتبه «سفر آفاقی» و «سفر انفسی» تقسیم شده است. سفر آفاقی عبارت از سفری است که طی آن مسافر و سالک به سیر و سلوک در عوالم ظاهری و مراتب بیرون از نفس انسان می پردازد. در مقابل این سفر ظاهری، سفر باطنی است که در آن انسان سالک به سیر و سلوک در مراتب نفس خویش می پردازد و از آن جا که تمامی مراحل این سفر در نفس سالک و نه بیرون از آن محقق می گردد از آن به سیر انفسی تعبیر می گردد.از منظر برخی از عرفا، سفر آفاقی به دلیل تقدم وجود مرتبه آفاق بر انفس و ظهور تفصیلی آیات حضرت حق در مرتبه آفاق، بر سفر انفسی تقدم دارد. هر چند در نگاه اولیه، رایج ترین معنایی که از سیر در آفاق در متون عرفانی مطرح شده است، سیر و سفر در شهرها و مناطق مختلف است اما به نظر می رسد که معانی دقیق تر و عمیق تری از سیر در آفاق در عرفان اسلامی قابل طرح است. در این مقاله ضمن بیان معنای رایج و متداول از سیر آفاقی و اشاره به دستاوردهای آن در مسیر سلوک معنوی، تلاش شده است تا با استناد به مبانی هستی شناسانه در عرفان اسلامی و نیز توجه به معانی عمیق تری که آیه شریفه بدان اشاره دارد، مراتب دیگری از سیر آفاقی در عرفان اسلامی مطرح شود.

در فاصله چند صد متری جنوب غربی سلطانيه ـ خدابنـده، خانقـاهی معـروف بـه «چلَبـی اوغلو» قرار گرفته كه در اصطلاح محلی «كچه بورك» می نامند. چسبيده بـه خانقـاه آرامگـاهی وجود دارد كه بنا به تصريح منابع و نظر باستان شناسان متعلق به شيخ براق بابـا مرشـد براقيـه می باشد. پيروان اين طريقت ارتباط تنگاتنگی با مولويه (كه به توسط مولانا جلال الدين مولـوی بلخی بنيانگذاری شده) داشتند. به نظر می رسد در توسعه افكـار و آمـوزه هـای مولويـه، اتحـاد رهبران اين طريقت با براقيه سلطانيه سبب ايجاد خانقاه چلبی اوغلو شده است. تعامل ايـن دو طريقت باعث انتساب براقيه به چلبی اوغلو عارف فرزنـد سـلطان ولـد شـده اسـت نـه اينكـه آرامگاه چلبی در اين مكان واقع باشد و يا وزيری مغولی، چلبی نام اين خانقاه را به نـام خـود ساخته باشد. در نهايت اينكه سلطانيه شهری جديد ساخت است و خانقاه چلبی اوغلو ارتباطی با رباط ندارد.

ادبيات نمايشگاه انديشه ها و افكار ملت هاست كه فرهنگ هر ملتی در آن بـه منـصه ظهـور می رسد. هنر شاعر و نويسنده اين است كه جمال طبيعت را آنگونه كه هست يا همان طور كـه ذوق ها طالب آن هستند با زيبايی در تمام ابعادش پيوند داده و در قالبی زيبا منعكس سازد. بـه طوری كه هم افكار و انديشه های زيبا، لطيف و عميق را در آن جمع كند و هم دل كشتـرين و دلنوازترين تصويرها و تخيلات ذهنی و ساختارها را بـه خـدمت گيـرد. ادبيـات عرفـانی ملـل مشرق زمين از اينگونه تابلوهای زيبا كه انواع جلوه ها را به خوبی مجـسم مـی كنـد، سرشـار و غنی است. يكی از اين شاعران صاحب بن عباد است كـه ربـاعی بـی نظيـر او نُقـل محافـل و مجالس ادبا، شعرا، عرفا و متصوفين شده است. صاحب در رباعی خود كه تمثيل صفای مـی و لطافت جام است، يكي از مسائل لطيف و دقيق را كه موجب قيل و قال و بحث و جـدالهـای ظاهراً بی مورد شده است و در حقيقت ناشی از اختلاف در فهم اصلی خود كلمـه مـی باشـد را بسيار زيبا و جالب منعكس كرده است. حال در اين مقاله سعی بر آن است كه اين رباعی زيبـا و دلكـش را كـه بـا بهـره گيـری از اصطلاحات خمری به موضوع ـ وحدت وجود و اتحاد ـ اشاره دارد و مورد اسـتفاده بـسياری قرار گرفته است بررسی كنيم.

داستان پیامبران یکی از مهترین دستمایه های عرفا برای بیان مضامین و افکار متعالی انسان ساز است. در این میان داستان یوسف (ع) از ویژگی خاصی برخوردار است. در میان سرگذشت پیامبران، قصه یوسف (ع) به واسطه حوادث و اتفاقات خاصی که در زندگی او رخ داده، وجوه عرفانی فراوانی دارد، به صورت تمثیلی یا تاویلی بیان شده است. ان داستان نزد عرفا سیروسلوک روح است. در این مقاله سیر روحانی روح را از زمان گرفتار شدن در قهر چاه جسم و دنیا تا رسیدن به اوج آسمان در قالب داستان یوسف (ع) همراه با مهترین تاویل هایی که ذیل شخصیت ها و حوادث قصه نقل شده، در متون نظم عرفانی از قرن ششم تا قرن نهم مورد نقد و تحلیل قرار داده است.

«ولایت» و «ولی» از محوری ترین و اساسی ترین واژه ها و اصطلاحات فرهنگ اسلامی، بویژه عرفان شیعی است. از قدیمی ترین متون اسلامی تا متاخرترین آن ها، به این موضوع پرداخته اند. رویکرد فراوان و توجه همه دانشمندان اسلامی و عارفان به این مقوله به سبب توجهی است که بدین موضوع در قرآن کریم و به تبع آن در گفتار حضرت پیامبر اسلام (ص) شده است.مقام ولایت از آن کسانی است که خداوند افعال و اوصاف بشری را از آن ها زدوده و به اوصاف الهی تبدیل کرده است. حضرت حق این طایفه را به مبارزه با هوای نفسانی نصرت داده و در کنف حمایت خود نگهداری می کند تا جایی که آنان را به عنوان دوست مخصوص خود برگزیده است. در این پژوهش، این موضوع از منظر احادیث قدسی در کتب عرفانی از قبیل کشف المحجوب، رساله قشیریه، مرصادالعباد و ... مورد واکاوی قرار گرفته است.

در روانشناسی یونگ اصطلاحات مهمی چون ناخود آگاهی، درونگرایی، برونگرایی، صور اساطیری (آرکی تایپی ) مطرح می باشد که همه در مباحث جدید نقد ادبی مخصوصا نقد روانشناسانه و نقد اسطوره گرا مطمح نظرند. نگرش و شخصیت بیرونی آن چیزی است که یونگ آنرا پرسونا یا نقاب می نامد، اما او معتقد بود که همه آدمها نگرش و شخصیت درونی هم دارند که در صحبت دنیای ناخود آگاه است. در این مقاله لایه ای از این نگاره ها که شکل ژرف تر آن به عنوان خلاقیت فعال در سیر و سلوک محیی الدین ابن عربی اندلسی وجود داشته، در آثار شاعران معاصر چون سهراب، شاملو، بوف کور هدایت و نیز احمد عزیزی به طور ویژه بررسی شده است.