مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

رسول گرامی اسلام به عنوان اصلی ترین معلم قرآن در حدیث متواتر ثقلین، از قرآن و اهل بیت (علیهم السلام) به عنوان دو یادگار لاینفک یاد می کند؛ لذا اهل بیت را می توان بهترین مفسران قرآن دانست. بنابراین معصومین (علیهم السلام) تجلی معارف قرآن و همچنین قرآن ناطقند. سخن و رفتار آنان چیزی جز بسط و تبیین و تفصیل معارف و آموزه های قرآن نیست و به بیان صریح تر می توان تفسیر و تبیین قرآن را در کلام و سیره معصومین جست وجو نمود؛ از نگاهی دیگر ائمه معصومین(ع) از راسخان در علم و عالمان به ظاهر و باطن قرآن هستند و لذا در کلام خود به انحاء مختلف به آیات مختلف نظر داشته و به آن استناد نموده اند، یکی از گونه های کلام معصومین (ع) ادعیه است و در واقع ادعیه شیوه ای از کلام معصومین است که خطاب به خدای تعالی بیان گردیده است و به طور قطع ائمه (ع) در این شیوه بیان نیز، آیات الهی را مطمح نظر قرار داده و با توجه و با استناد به آنها به ایراد دعا پرداخته اند؛ استنادهای قرآنی ائمه معصومین در کلامشان به چند شکل نقل مستقیم، اقتباس و تلمیح متجلی شده است، از این رو بر آن شدیم تا در اینتحقیق با تأمل در دعای شریف سمات که از امام باقر و امام صادق (علیهما السلام) نقل گردیده، استنادهای قرآنی در این دعای شریف را در همه انحاء آن استخراج نموده و ارتباط میان فرازهای مرتبط در دعا و تفسیر آیات را کشف و تبیین کنیم تا دریچه ای دیگر از تبیین آیات برایمان گشوده شود.

در این رساله، ابتدا به معنای لغوی و اصطلاحی دعا وکلمات مترادف آن اشاره می شود. بعد از آن به تبین فلسفی و کلامی دعا پرداختیم و نتیجه گرفته شد که نظام علت و معلولی، انجصار به عالم مادی ندارد و دعا نیز در سلسله علت و معلولها قرار می گیرد و دعا استثنایی در قانون فلسفی نیست و همیشه بین دعا و اجابت آن رابطه برقرار است. هر چند نوع این رابطه برای کسی قابل تحلیل نباشد. سپس به بحث از قضا و قدر پرداخته و رابطه دعا را با تغییر قضا و قدر و تغییر در علم خدا و بداء تعیین کرده ایم. در ضمن همه این مباحث، از آیات شریفه قرآن و روایات و مطالب عرفانی کمک گرفته شده است.

دعا و مناجات، از زلال ترین چشمه هایی است که قطره ی ناچیز وجود انسان را به دریای لایتناهی وجود حق تعالی پیوند می دهد و زمانی که در بستر کلام انسان کامل، یعنی امام معصوم جاری می شود،ظرفیت گسترده ای می یابد. امام سجّاد علیه السلام در پر پیچ و خم ترین گذرگاه های تاریخ اسلام، برای رساندن بار سنگین امانت امامت و رهبری به سرمنزل مقصود، این ظرفیت را ـ به مقتضای شرایط زمان ـ به کار گرفتند. دعای ابوحمزه ی ثمالی و مناجات خمس عشر از جمله ادعیه ای هستند که با تأثیرگذاری عمیق و همه جانبه بر عواطف و عقاید و روح آدمی، بخشی از اهداف تربیتی و سیاسی امام را محقق نموده اند. در این پژوهش، می کوشیم تا با بررسی این ادعیه به شیوه ی توصیفی ـ تحلیلی، عوامل این تأثیرگذاری را دریابیم و گوشه هایی از زیبایی ها و برجستگی های ادبی آن را به نمایش بگذاریم. بدین منظور، به بررسی سه عنصر اسلوب، معنا و عاطفه، بر اساس نقد کاربردی پرداخته ایم. امام سجاد علیه السلام، این ادعیه را با اسلوب زیبا، مستحکم و خیال انگیز، معانی والا و عواطف عمیق و صادقانه، جاودانه ساخته اند. زیبایی اسلوب این ادعیه، حاصل بکار گیری انواع سجع، جناس، تکرار، و هم چنین تناسب الفاظ با فضای معنوی است. استحکام اسلوب، نتیجه ی استشهاد و استدلال به آیات قرآنی و بهره گیری از صور خیال است و وضوح اسلوب، حاصل دقت در انتخاب واژگان و بکارگیری متعادل آرایه های بدیع معنوی می باشد. تعالی معانی، در پرتو بهره گیری از مفاهیم والای قرآنی و تحریک انسان به سوی یک حیات متعالی، به ارمغان آمده و وضوح معانی، با تکرار مفاهیم، مقابله ی معانی و بهره گیری از اسلوبی روشن و واضح حاصل شده است. وحدت و بهم پیوستگی معانی که جلوه هایی از آن، در حسن مطلع، حسن تخلص و حسن ختام نمود دارد، به معانی این ادعیه برتری بخشیده است. عواطف عمیق و صادقانه ی امام سجاد علیه السلام، که با توصیف دقیق احساسات، تنسیق الصفات، طولانی کردن سخن درباره ی محبوب، تکرار و تاکید، استفهام و استدلال، نمایان می شود و عواطف خواننده را برمی انگیزد، از عوامل مهم تأثیرگذاری و طراوتو تازگی جاودانه ی این ادعیه به شمار می رود

آنچه در این مختصر آمده بررسی کوتاهی است که پیرامون موضوع دعا و نیایش با استفاده از آیات و روایات انجام گرفته و در پنج فصل تنظیم گردیده است. در فصل اول ابتدا طرح مساله و ضرورت آن و تعاریف موضوع در اصطلاح و لغت بحث گردیده و آنگاه به پیشینه تاریخی موضوع و جایگاه آن در ادیان دیگر و همچنین جایگاه آن در مکتب اهل بیت و ویژگی آن پرداخته شده است. و در فصل دوم مبانی اعتقاداتی دعا مانند مبانی کلامی و فلسفی و اخلاقی و اجتماعی و همچنین تاثیر دعا در زندگی انسانها و روایات چند مرتبط به عمل کرد انسان ها مورد بحث و بررسی قرار گرفته و در ضمن به شبهات که پیرامون موضوع دعا مطرح گردیده پاسخ داده شده است. در فصل سوم با استفاده از روایات معصومین بخش مهم دیگر از این موضوع که آداب و شرائط دعا است بحث و بررسی گردیده و مباحثی چون زمان مناسب و مکان مناسب ... را در بردارد. و در فصل چهارم نیز با استفادهاز روایات به موانع دعا و نیایش پرداخته شده که از آن جمله است ظلم و ستم بر دیگران-ناسازگاری دعا با حکمت خداوند و ترک امر به معروف و نهی از منکر ... و در نتیجه در فصل پنجم به آثار و کارکردهای دعا و مباحثی چون معرفت و شناخت حضرت حق، دعا بهترین راه مبارزه با نگرانی و ناامیدی-دعا عامل تهذیب و تذکیه و .... مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

چکیده : کتاب مصباح المتهجد نخستین کتاب جامع و روشمند در زمینه گردآورى کتاب ادعیه شیعى به شمار مى رود. در این کتاب ادعیه ماه رمضان از میان ماههاى قمرى جایگاه ویژه اى دارد. انتخاب نُه دعا از ادعیه ماه رمضان، و تحلیل آن از نظر سند بر اساس کتاب مصباح، محور این نوشتار است. ادعیه مذکور به علّت مرسل بودن در کتاب مصباح، در مهم ترین کتابهاى معتبر شیعه مورد بررسى قرار گرفت. با بررسى اعتبار سند و راویان، از مجموعه دعاها، شش دعا با دلایل ضعیف بودن راوى، موقوف و مرفوع و یا مرسل بودن، باعث ضعف سند گردید؛ که این ضعف را کثرت نقل، متنى محکم و متین که عدم مغایرت با قرآن کریم و احادیث و سیره قطعى معصوم 7 را شامل مى شود، جبران کرده است.

ادعیه مأثور از گنجینه هاى معنوى و میراث فرهنگى شیعه است که در بنیانهاى اعتقادى و زیرساختهاى فرهنگى اندیشه شیعى و در تقویت ارکان ایمانى و تحکیم پایه هاى معرفتى انسان نقش شایسته و مؤثّر دارد. یکى از این دعاها، دعاى استفتاح معروف به ام داوود است که به خواندن این دعا، به همراه اعمال ویژه آن در نیمه ماه رجب توصیه شده است. این دعا را بزرگانى چون شیخ طوسى، ابن طاووس و علامه مجلسى از نظر تأثیر براى رسیدن به حاجت و رفع گرفتارى و برطرف شدن ظلم و ستم، معتبر دانسته اند.در این نوشتار که تحقیقى پیرامون دعاى شریفه است، تلاش بر این بوده که پس از آشنایى اجمالى با دعاى ام داوود، صحت صدور آن از معصوم به یکى از سه شیوه ارزش منابع و صحت سند و قابلیت انطباق بر قرآن و سنّت و عقل سنجیده شود.