جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مهم‌ترین مقاطع تاریخ معاصر ایران که نتیجه تلاش‌های سیاسی ـ اجتماعی ملت پس از شهریور 1320 است، دوره نهضت ملی می‌باشد. دستاورد تلاش‌های مردم در این دوره به همان میزان که بسیار بزرگ و با اهمیت بود، به آسانی نیز از دست رفت. شناخت عوامل افول، به ویژه در میان رهبران نهضت ملی، برای اصلاح مسیر امروز و فردای این ملت در نیل به توسعه و سعادت پایدار، ضرورت دارد. از میان خیل اسناد متعلق به رهبران نهضت ملی، دو سند تک‌برگی، یکی نامه آیت‌الله کاشانی و دیگری نامه دکتر محمد مصدق به یکدیگر، بسیار در خور توجه و شاخص می‌باشند. این دو، رهبران مقتدر جنبش مردم در وقایع نهضت ملی می‌باشند که در اواخر عمر دولت مصدق به سختی با یکدیگر در افتادند؛ جدالی که دستاوردهای فوری و سوء استفاده دشمنان از آن، سرکوبی نهضت ملی و از بین رفتن آسان نتایج آن بوده است. محتوای دو نامه رد و بدل شده میان مصدق و کاشانی، بیان‌گر عمق فاجعه‌ای است که در پی عدم مدیریت و اختلافات در آن زمان، در کشور ما رخ داده بود، از این رو باز شناسی عوامل شکل‌گیری آن‌ها بسیار ضروری می‌نماید. این نوشتار ابتدا در صدد است تا با بستر‌شناسی تاریخی، زمینه‌ها و علل شکل‌گیری نامه‌ها را بررسی کند و با به کار گیری اصول سند‌شناسی، جایگاه آن‌ها را بشناسد، سپس نگاه منابع گوناگون به این‌دو نامه را ارائه و تحلیل کند، و پس از آن با توجه به محور‌های عمده موجود در اسناد و تحلیل جدا‌‌گانه محتوای هر یک از آن‌ها، حدود اعتبار و علل پذیرش یا رد نامه‌ها را روشن نماید.

سند به مثابه مادّه ی خام در گزارشِ رویدادهای تاریخی حضور دارد. گاهی فقط برای معطوفکردن متن به چشم نوازشدنِ استنادهای پی درپی از اسناد بهره میگیریم و گاهی که خود را به نگره ای پیشینی مجهّز ساخته ایم، از اسناد بهره میبریم. اگر سند را مادّه ی خامِ چندمنظوره بدانیم، کارویژه ی آن عبارت خواهد بود از: عاملِ میانجیِ جهشِ کیفی از کتابتِ وصف گونه به تبیینِ رویدادهای تاریخی. بایسته است در بررسی رویدادها، با تکیه بر وصف و شرح، به بیان دالّی و تفهّمِ رویداد دست یازیم؛ این امر به کاربستِ شیوه های نوین پژوهش منوط است. در تفهّمِ رویدادهای تاریخی، اسناد، خودبه خود سخن نمیگویند، بلکه مؤلفه های پژوهشیِ کمکدهنده اسناد را به برون افکندنِ درون مایه های خود وادار میکنند. در روایت های وصف/ شرح گونه از رخدادهای تاریخی، اسناد ارزشی یکسان دارند؛ ولی در بیان های نگره مندانه ی تاریخی، از ارزش برخی سندها کاسته، و بر اهمیّت برخی دیگر افزوده میشود. نگارنده میکوشد با تکیه بر برخی از اسناد دوران قاجار، الگویی را در پژوهش های تاریخیِ مبتنیِ بر اسناد پیشنهاد دهد که به نظر میرسد ما را به حیطه ی درون نگریِ تاریخِ تحوّلات ایرانِ معاصر رهنمون خواهد ساخت.

تفسیر عرفانی منسوب به امام جعفر صادق (ع) در میان آثار تفسیری با گرایش عرفانی ، قدیمی ترین اثر می باشد . محققینی چون پل نویا با در نظر گرفتن قدمت این اثر ، سر چشمه بسیاری از اصطلاحات صوفیه را در آن جسته اند و به نوعی منشأ آن ها را آراء امام صادق (ع) دانسته‌اند . نکته قابل توجه آنجاست که این اثر همان طور که از عنوان آن پیداست اثری منسوب به امام صادق (ع) است و تمام ادعاهای این محققین درباره ریشه اصطلاحات عرفانی و صوفیانه در کلام امام صادق (ع) ، زمانی درست خواهد بود که صحت این انتساب به اثبات برسد . در این بررسی محقق به بررسی سند و محتوای این تفسیر پرداخته است و از این رهگذر درجه اعتبار این اثر را مشخص کرده و میزان صحت این انتساب را سنجیده است و در پایان به این نتیجه نائل شده که انتساب کل این تفسیر به عنوان یک مجموعه و با کیفیت کنونی به امام صادق (ع) صحیح نیست .

تعطیلی مجلس شورای ملی (1326ق.) به فرمان محمد علی شاه، آغاز دوره استبداد صغیر بود. این وضع، موجب مخالفت های گسترده ای در میان مشروطه خواهان شد. از جمله این حرکتهای اعتراضی، قیام مردم جنوب ایران، بویژه بوشهر بود. نکته مهم در این قیام حضور و نقش دو چهره روحانی؛ یعنی آیت اله آخوند خراسانی و سید مرتضی اهرمی است. در این مقاله، بر اساس اسناد منتشر نشده، رهبری سید مرتضی اهرمی و نقش و حمایت آخوند خراسانی در این برهه از جنبش مشروطه خواهی مردم ایران توصیف و تبیین می شود. این بررسی پرتو بیشتری بر عمل و نظر رهبری مذهبی در جریان مشروطه خواهی ایرانیان می افکند و بویژه آگاهیهای نوی از نگرش آخوند خراسانی به عنوان رهبر روحانی مشروطیت ارایه نموده، بر تمایز منطقه ای حرکتهای مشروطه خواهی تاکید می کند.

این نوشتار در صدد تبیین جایگاه وقف در گفتمان فرهنگی پس از تشکیل دولت صفویه می‌باشد. بدین‌منظور ابتدا وضعیت موقوفات قبل از دوره صفویه بررسی می‌شود؛ سپس اهمیت وقف در حکومت صفویه و حکومت‌های پسین، از دو منظر نظارتِ دستگاه حکومتی در نگاهداری و اداره‌ی املاک وقفی و همچنین اهتمام پادشاهان در وقف املاک خود برای برخورداری از پاداش اخروی و تعهد آنان جهت رواج مذهب شیعه بدین طریق، مطالعه می‌گردد. همواره اوضاع فرهنگی اجتماعی جامعه‌ی ایرانی نقش تعیین‌کننده‌ای در نوع موقوفات داشته ‌است. حتی گاهی ناحیه‌ی جغرافیایی سبب نوع خاصی از وقف گردیده؛ وقف قنات‌ها در ناحیه‌ی کویری یزد حاکی از این مطلب است. همچنین اهمیت اقتصادی و اجتماعی موقوفات از جمله موقوفات آستانه مقدسه حضرت معصومه (ع) با استناد به اسناد مربوط به این آستانه نیز بررسی شده است.

ادعیه مأثور از گنجینه هاى معنوى و میراث فرهنگى شیعه است که در بنیانهاى اعتقادى و زیرساختهاى فرهنگى اندیشه شیعى و در تقویت ارکان ایمانى و تحکیم پایه هاى معرفتى انسان نقش شایسته و مؤثّر دارد. یکى از این دعاها، دعاى استفتاح معروف به ام داوود است که به خواندن این دعا، به همراه اعمال ویژه آن در نیمه ماه رجب توصیه شده است. این دعا را بزرگانى چون شیخ طوسى، ابن طاووس و علامه مجلسى از نظر تأثیر براى رسیدن به حاجت و رفع گرفتارى و برطرف شدن ظلم و ستم، معتبر دانسته اند.در این نوشتار که تحقیقى پیرامون دعاى شریفه است، تلاش بر این بوده که پس از آشنایى اجمالى با دعاى ام داوود، صحت صدور آن از معصوم به یکى از سه شیوه ارزش منابع و صحت سند و قابلیت انطباق بر قرآن و سنّت و عقل سنجیده شود.

بین روساخت نحوی یک اثر یا قطعه زبانی با اندیشه و طرح ذهنی صاحب آن رابطه ای تنگاتنگ وجود دارد. ساخت نحوی یک اثر بی تاثیر ازساخت معنایی آن نیست، به طوری که می توان با دقت و تامل در روساخت تا حدودی به اندیشه و نیت آفریننده آن روساخت پی برد. هر طرح ذهنی و ساخت معنایی نمی تواند در هر قالب و توالی نحوی ظاهر شود و صراحت و رسانگی لازم را داشته باشد و این حکایت از نظام مندی دستگاه زبان دارد. حتی یک دستگاه بسیار جزیی از دستگاه دستوری زبان به نام «مطابقه»(concord)  نیز از این حقیقت مستثنا نیست. به همین دلیل است که دستگاه مطابقه موجود در آثار زبانی تحت یک الگو و طرح واحد و ثابت تعریف نمی شود و هر اثر یا قطعه زبانی می تواند دستگاه مطابقه مخصوص به خود داشته باشد. لذا برای زبانی مثل زبان فارسی نمی توان یک طرح یا الگوی واحد از دستگاه مطابقه ارایه داد. در این مقاله نویسنده با بررسی دستگاه مطابقه کتاب «فرار از مدرسه» استاد زرین کوب و مقایسه آن با طرح موجود از دستگاه مطابقه زبان فارسی به این نکته مهم پرداخته است.

ماده 1258 ق.م. اسناد کتبی را به عنوان یکی از ادله اثبات دعوا برشمرده و متعاقب آن در ماده 1284 در تعریف سند چنین مقرر داشته است: «سند عبارت است از هر نوشته که در مقام دعوا یا دفاع قابل استناد باشد.» اگر چه با وضع قانون تجارت الکترونیک ایران مصوب 17/10/1382تا حدی ابهامات ارزش اثباتی اسناد الکترونیک مرتفع گردیده، لیکن هنوز ارزش اثباتی اسناد الکترونیک در هاله ای از ابهام قرار دارد و همین امر، امکان دادرسی صحیح و عادلانه را با مشکلات عدیده ای مواجه ساخته است.محور اصلی مقاله حاضر شرح اسناد الکترونیک و بررسی ارزش اثباتی این اسناد در تقابل با سایر اسناد است. مقایسه اسناد سنتی و اسناد الکترونیک این امر را روشن می سازد که مطابق نظریه معادل های کارکردی، هر آن چه را که بتوان بعنوان کارکرد اسناد سنتی در نظر گرفت، دقیقا و یا حتی به شکلی بهتر از آن، اسناد الکترونیک تأمین می نمایند.