مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

مجموعه ورام يكی از منابع معتبر در ميان شيعه و سنی در زمينه آيات و احاديث و اخبار، متعلق به شيخ ابوالحسين ورام بن ابی فراس بن حمدان مالكی نخعی، فقيه و محدث امامی قرن ششم و آغاز قرن هفتم است. اين اثر مشتمل بر دو جزء است. جزء اول، گزيده ای از احياء علوم الدين غزالی است شامل مواعظی در اخلاق عملی همچون سفارش به زهد و تهذيب اخلاق، بر شمردن صفات رذيله و شيوه های درمان آن ها، ذكر فضائل و راه كسب آن ها، مطالبی درباره آداب معاشرت و ديگر جزئيات زندگی، فصول متعددی درباره مرگ و حيات اخروی و وصف قيامت. در جزء دوم نيز همين مضامين تكرار شده است. ملا محمد رفيع الدين واعظ قزوينی يكي از شاعران، فضلا و اديبان قرن يازدهم هجری است كه اثری معروف به نام «ابواب الجنان» از خود به جا گذاشته است. باب اول (مجلد) اين اثر، دربردارنده چهارده مجلس از مجالس وعظ است كه نويسنده در آغاز هر مجلس با بيانی ادبی و با استفاده از انواع آرايه های بلاغی به ذم يكی از صفات پست انسانی می پردازد سپس متناسب با موضوع طرح شده آياتی از قرآن كريم را بيان كرده، ذيل هر آيه با شيوه ادبی خود به تفسير آيات می پردازد و احاديث مورد نظر را از كتبی چون: مجموعه ورام، ارشادالقلوب، كنزاللطايف، زهره الرياض، امالی ابن بابويه، عده الداعی، امالی شيخ طوسی، امالی شيخ صدوق و نهج البلاغه طرح مي كند. نكته قابل توجه اينكه ملا واعظ از تنبيه الخاطر و نزهه الناظر معروف به مجموعه ورام بيشترين بهره را برده است. از آنجا كه موضوع مجالس هشتم و نهم ابواب الجنان، كبر و عجب و ريا و سمعه است، نگارندگان در اين مقاله برآنند تا ضمن تبيين راهكارهای ملا واعظ برای غلبه بر اين صفات، تاثيرپذيری ابواب الجنان را در اين زمينه ها از مجموعه ورام تحليل كنند.

اندیشه های زاهدانه و ریاضت طلبانه، ازجمله موضوعاتی هستند که از دیرباز ذهن و ادراک پاره ای از آدمیان را به خود مشغول داشته و در عالی ترین صورت، عملی جهت پالایش و رهایی از قیود و تمنّیات نفسانی به حساب آمده اند. چنین اندیشه هایی علاوه بر ادیان کهن و اساطیری، درمیان ادیان سه گانه ابراهیمی نیز نمودهای واضح و روشنی برجای گذارده اند: فَریسیان در آیین یهود، عرفای عزلت طلب و رُهبان در آیین مسیح و زاهدان در آیین اسلام. یکی از مهمترین وجوه پالایش جسم و روح در تصوف اسالمی، زهد ورزیدن و ترک تعلقات نفسانی و مادی است، به همین دلیل می توان زهد را یکی از وجوه اصلی در چارچوب نظری- عملیِ تصوف اسلامی به حساب آورد؛ از دیگر سو، حافظ به عنوان یکی از ارکان شعر فارسی و سرآمدان عرفان ناب اسلامی- ایرانی، در سروده های خویش نگاه ویژه و قابل اعتنایی به زهد و زهدورزان دارد. مقاله حاضر با استقصای جوانب مختلف موضوع، ضمن پرداختن به بنیان های نظری زهد در تصوف اسلامی و جریانهای اصلی آن (جریان زهد مثبت و جریان زهد منفی) کوششی است جهت بررسی« زهد در تصوف اسلامی»و بازتابی از «نگاه ویژه حافظ را در باب زهد و زاهدان»، ارائه می دهد.