مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

الفوائد المدنية الشواهد المكية تأليف محمد امين استرآبادى رئيس و بنيان‌گذار اخبارى‌گرى، مشتمل بر مطالبى راجع به فقه و فقاهت و فقيه مى‌باشد كه به زبان عربى و در قرن يازدهم هجرى تأليف گرديده است. مقدمه: مقدمه كتاب داراى چندين فايده مى‌باشد كه مسائل گوناگونى در آن مطرح گرديده است. اولين فايده اعلام نظر برخى از اصوليون متأخر مى‌باشد كه رعيت را در زمان غيبت به مجتهد و مقلد تقسيم كرده‌اند و گفته‌اند: بر مقلد واجب است كه در مسائل غير ضرورى بر طبق نظر و ظن مجتهد عمل كند. مجتهد مطلق نيز به معنى كسى است كه توانا بر استنباط مسائل شرعيه فرعيه نظريه باشد. ايشان به علومى كه يك مجتهد بايد دارا باشد از قبيل كلام، اصول، صرف، نحو لغت و... اشاره كرده و به كلام شهيد ثانى در بعضى از كتب فقهيه‌اش در بيان شرايط قاضى استناد مى‌نمايد. مؤلف ريشه اين تقسيم را كه اصوليون بيان كرده‌اند، در ديدگاه عامه مى‌داند كه آنها نيز به چنين تقسيمى پرداخته‌اند. ديدگاه شافعيه در مورد مجتهد مطلق و نگرش عامه در مورد اجتهاد مجتهدهاى چهارگانه، ديگر مطالب اين بخش مى‌باشند؛ به اين معنا كه اجماعى در ميان عامه منعقد شده مبنى بر اينكه تا روز قيامت به غير از اجتهاد مجتهدهاى چهارگانه نمى‌توان عمل نمود. مؤلف در فايده بعدى به يك عقيده ديگر از عامه پرداخته كه البته در مورد بعضى از آنها بوده و به اين صورت است كه خداوند براى هر زمانى معصومى را خليفه پيامبر(ص) قرار داده است به طورى كه آن شخص در هر زمان تا روز قيامت با وحى مرتبط مى‌باشد. وى بعد از نقل هر يك از اقوال مذكور به پاسخ آنها نيز پرداخته است. يكى از فوايدى كه ايشان نقل كرده، مربوط به عقيده اخباريون است مبنى بر اينكه احكام شرعيه ما هيچ مدركى به غير از احاديث عترت طاهره عليهم‌السلام ندارد. وى اين نظريه را به صدوقين و كلينى نسبت داده است. وى در ضمن اين فايده، اشاره‌اى نيز به نظريه شيخ طوسى دارد كه اجماع را دليل بر پذيرش خبر واحد گرفته است. عقيده مخطئه و مصوبه و طرف‌داران هر يك از اين دو نظريه نيز در ذيل همين فايده ذكر شده‌اند. تحقق مجتهد كل در نزد عامه ضمن فايده ديگرى محل اختلاف معرفى شده و از بزرگانى چون آمدى و صدر الشريعه عدم تحقق مجتهد كل نقل شده است. ايشان در اواخر فوايد، به نظر هر يك از اخبارى‌ها و اصوليون در مورد خبر واحد، اشاره كرده و از صاحب معالم جمله‌اى را در اين زمينه نقل كرده و به توضيحش پرداخته است. آخرين فايده، در مورد قرائنى است كه با تكيه بر آنها احتمال سهو و افترا در خصوص الفاظ بعضى از اخبار برطرف مى‌شود. فصل اول فصل اول درباره ابطال تمسك به استنباطات ظنيه در نفس احكام الهى مى‌باشد كه در ضمن دوازده وجه مورد بررسى قرار گرفته است: وجه اول عدم ظهور دلالت قطعيه بر جواز اعتماد بر ظن است. وجه دوم آياتى است كه ظن را مغنى از حق نمى‌دانند، مانند آيه 28 سوره نجم كه مى‌فرمايد: «إن الظن لا يغني من الحق شيئا». وجه سوم استدلالى است كه اماميه بر عصمت امام(ع) كرده‌اند و آن اين است كه اگر چنين نبود لازم مى‌آمد امر خداوند به تبعيت از خطا كه عقلا قبيح مى‌باشد. وجه چهارم اين است كه صلاح نيست خداوند مناط احكامش را چيزى قرار بدهد كه نفس بدان مطمئن نمى‌گردد. وجه پنجم اين است كه مناط احكام نبايد چيزى باشد كه با اختلاف اذهان، احوال و اشخاص مختلف مى‌گردد. وجه ششم اين است كه شريعت سهله سمحه نمى‌تواند مبنى بر استنباطات دشوار اضطرارى گردد. وجه هفتم اين است كه مفاسد مبتنى شدن احكام الهى بر استنباطات ظنيه بيش از آن است كه قابل شمارش باشد. وجه هشتم اين است كه ظن معتبر نيز نزد مجتهد و فقيه امرى مخفى و غير منضبط است. وجه نهم اين است كه ظن از باب شبهات است و وجوب توقف عند الشبهات چيزى است كه در روايات ما به اثبات رسيده است. وجه دهم اين است كه روايات صريحه هر طريقى را كه به اختلاف فتاوى منجر شود مردود دانسته است مگر اينكه تقيه‌اى در كار باشد. وجه يازدهم اين است كه عامه نظريه‌اى درباره ظن دارند كه علامه با بخشى از آن موافقت نموده است و حاحصلش اين است كه عمل به ظن يا خارج از شريعت است يا قاطع استمرار آن. وجه دوازدهم اين است كه اجتهاد تنها در غير ضروريات دينى معنا دارد، از طرفى ما ثابت كرديم خداوند داراى احكامى است كه اثباتشان نيازمند ادله قطعيه است. فصل دوم فصل دوم در اين باره است كه مدرك مسائل غير ضرورى دين خواه اصلى باشد خواه فرعى، منحصر در مى‌گويد من براى اين مدعا ادله‌اى دارم كه در ذيل آورده است. فصل سوم: فصل بعدى در اثبات تعذر مجتهد مطلق مى‌باشد. در ذيل اين فصل إن قلت و قلت مطرح شده مبنى بر اينكه حال كه چنين است چرا عده‌اى با ثبوت مجتهد مطلق مخالفت كرده‌اند كه مؤلف پاسخ داده است. فصل چهارم نيز مربوط به همين مسئله مطرح شده در فصل سوم مى‌باشد و در واقع مناقشه‌اى است راجع به ادله بيان شده در فصل سوم. فصل پنجم: در فصل پنجم گفته شده كه در بسيارى از مواضع ظن بنابر مذهب عامه حاصل مى‌شود بر خلاف خاصه. اين كلام مبتنى بر نظريه‌اى از عامه است در مورد بيانات پيامبر(ص) كه مؤلف آن را ذكر كرده است. فصل ششم: در بسته بودن ابوابى كه عامه آنها را براى استنباطات ظنيه استحسانيه به وجوه تفصيليه گشوده‌اند مى‌باشد. مؤلف در اين فصل تك تك ؟؟؟ عامه از اجماع، قياس و غيرهما را آورده و به نقد و بررسى آنها پرداخته است. فصل هفتم: در تبيين كسانى است كه مراجعه مردم در قضا و افتاء بدانها واجب است مؤلف در اين فصل به توقيع مشهور امام زمان(ع) اشاره كرده كه حضرت فرموده‌اند: «و أما الحوادث الواقعة فارجعوا فيها إلى رواة حديثنا فإنهم حجتي عليكم و أنا حجة الله عليهم» فصل هشتم: اين فصل در سدد پاسخگويى به بيست و يك سؤالى است كه همگى راجع به محدوده اجتهاد و توابع آن مى‌باشند براى مثال سؤال اول مربوط به رواياتى هست كه از ائمه‌ عليه‌السلام وارد شده و مضمونشان اين است كه «إنما علينا أن نلقي عليكم الأصول و عليكم أن تفرعوا» فصل نهم: در تصحيح رواياتى است كه در كتب اربعه حديثى ما يعنى كافى، من‌ لا‌يحضره‌ الفقيه، تهذيب و استبصار مى‌باشد مؤلف در اين‌جا نيز به دوازده وجه تمسك كرده است. فصل دهم: اين فصل در بيان عده‌اى از اصطلاحات عام البلوى مى‌باشد مانند نفس الامر، اعتبار ذهنى و... فصل يازدهم: اين فصل در بيان خطاهايى است كه معتزله و اشاعره در تعيين اول واجبات مرتكب شده‌اند مى‌باشد. فصل دوازدهم: در اين فصل نيز به پاره‌اى از اشتباهات فلاسفه و حكماء پرداخته است.

کتاب مشتمل بر دو جلد است. در جلد اول كلياتى در باره اجتهاد و تقليد و احكام مربوط به آب‌ها بيان شده است. همچنین احكام نجاسات مطرح شده و راه‌هاى اثبات نجاست يك شىء، مورد بررسى قرار گرفته و چگونگى نجس شدن اشياى مختلف را بیان کرده است. در ادامه انواع مطهرات از قبيل آب، زمين (خاك)، آفتاب، استحاله، احكام ميت، احكام غسل‌هاى مستحبى، مبطلات نماز و مكروهات آن پرداخته شده. در جلد دوم احكام روزه، احكام زكات فطره و شرايط وجوب آن و مقدار و وقت وجوب و ... سخن به میان آمده است.

رساله حاضر به بررسی چگونگی پاسخ گویی قرآن به نیازهای زمان پرداخته و شامل چهار فصل با این مباحث است: فصل اول، پیش فرض ها: ختم نبوت، جامعیت قرآن، جهانی و جاودانگی قرآن، وحیانی بودن الفاظ قرآن، ربط قرآن به فرهنگ عصر نزول؛ فصل دوم، عمق و ژرفای قرآن نخستین رمز جاودانگی آن: ژرفای قرآن در روایات و آیات و نگاه دانشمندان، امکان راهیابی به ژرفای قرآن، ضوابط راهیابی به ژرفای قرآن، زمینه های راهیابی به ژرفای قرآن، بهره گیری های بی ضابطه از بطون، بطون قرآن و مشکل فهم های متکثر؛ فصل سوم، پیوند جاودانه قرآن و عترت دومین رمز جاودانگی قرآن: اکمال دین خاتم با تشریع اصل امامت، ثمرات اصل امامت در حیات جاودانه قرآن؛ فصل چهارم، اجتهاد مستمر رمز سوم جاودانگی: اجتهاد در لغت و اصطلاح و روایات و آیات و نگاه دانشمندان، حجیت ظواهر قرآن، شرایط اجتهاد در قرآن، منابع اجتهاد در قرآن، نقش زمان و مکان در اجتهاد، هویت ثابت انسان در جریان زمان، ابزار کارآمدی اجتهاد در بستر زمان.

فقهای اصحاب ائمه(ع)تاثیر گزار ترین قشر فرهنگی در جامعه شیعی عصر حضور پس از ائمه(ع)بحساب می آمدند، در عین حال بطور غالب از آنان به عنوان وسیله ای برای انتقال میراث حدیثی یاد می شود و نقش تعقلی و استدلالی آنها در جامعه شیعی کمتر مورد توجه قرار گرفته است.این تحقیق عهده دار بررسی اجتهاد اصحاب ائمه(ع) در سده دوم و اوائل سده سوم در عرصه های دینی و معرفتی شیعه از منظر تاریخی می باشد. مسئله این است که چه دلایلیاصحاب ائمه(ع) را به سمت اجتهاد سوق داده است؟ و آنها این فرایند نظری را چگونه طی کرده اند؟ روش حل مسئله -در این پژوهش- تاریخی است و با استخراج داده های تاریخی از منابع گوناگونی سعی دارد تحلیلی واقع گرایانه از فعالیت های اجتهادی آنان ارائه کند، که شامل زمینه ها، دلایل، عرصه ها و پیامدهای اجتهاد آنان می باشد. مجموع داده ها نشان می دهد که با تاثیر پذیری از دلایل گوناگونی مانند فضای توسعه گرایانه‌ی حاکم بر عراق و به ویژه کوفه-مهم ترین پایگاه شیعیان در آن دوران- با توجه بهساختار علمی و فرهنگی آن و به تبع آن شناخته شدن رأی به عنوان یک منبع معرفتی، و در کنار آن تشویقهای گوناگون ائمه(ع)، اصحاب ائمه(ع) با رویکردهای متفاوتی راجع به مسائل فقهی، کلامی و حدیثی به اجتهاد پرداختند،در عرصه های فقهی چهره های شاخصی در میان اصحاب ائمه(ع)مانند زراره(م۱۴۸ق)، یونس بن عبدالرحمان(م۲۰۸ق) و فضل بن شاذان(م۲۶۰ق) را می توان جزو فقهای عقل گرا قلمداد نمود. به علاوه، تعلیل مسائل فقهی مشخصه دومی است که در میان اینگونه اصحاب به ویژه فضل بن شاذان(م۲۶۰ق) و پیشروی کلامی وی هشام بن حکم(م۱۷۹ق) به چشم می خورد. در عرصه های کلامی فعالیت های چشمگیر آنان در مباحث توحید و امامت، نیز رویکرد انتقادی نسبت به حدیث را می توان از دیگر شاخصه های عقل اجتهادی آنها قلمداد نمود.

مجموعه “لمحات فی الکتاب و الحدیث و المذهب” عنوان یکی از مهم‌ترین آثار آیت‌الله صافی گلپایگانی است که به زبان عربی در سه جلد به نگارش درآمده و منتشرشده است. این مجموعه شامل 23 رساله فقهی_ اعتقادی به قلم این عالم آگاه است که بعضی از این رساله‌ها در چند سال گذشته به‌صورت مستقل به چاپ رسیده و برخی دیگر نیز برای نخستین بار منتشر شد. "جلد سوم" رساله شانزدهم: “الأحكام الشرعیة ثابتة لا تتغیر” در سال 1410 هـ.ق مقاله‌ای در مجله كویتی “العربی” شماره 379 تحت عنوان “الفتاوی و الأحكام الإسلامیة بین التغیر و الثبات” به چاپ رسید كه او با توجه به اهمیت این مبحث، این رساله را در یازده فصل در جواب و نقد این مقاله به رشته تحریر درآورد. رساله هفدهم: “ مسألة التعصیب” شیخ جاد الحق در یكی از سخنرانی‌های خود كه در روزنامه “الأهرام” مصر به چاپ رسیده بود به درخواست استاد احمد بهاء الدین مالكی (كه درخواست مراجعه به فقه شیعه در باب مواریث و بخصوص منع عصبة از ارث باقی تركه و ردّ بقیه به اصحاب فرض كرده بود) جواب رد داده و مراجعه به فتوای شیعه را عمل بر خلاف نصوص قرآن و سنّت دانسته بود. او با توجه به اهمیت این بحث، و نیز بحث از اینكه فتاوای شیعه همه مبتنی بر نصوص قرآن و سنت است،‌این رساله را با قلمی مستدل نگاشته‌است. رساله هجدهم: “القرآن مصون عن التحریف” رساله “قرآن محفوظ از تحریف” به عنوان هجدهمین رساله مجموعه “لمحات”، اجابت درخواست برخی از فضلاء حوزه از او نسبت به كتابت رساله‌ای در این باب است كه می‌تواند جوابگوی بسیاری از شبهات مطرح پیرامون این موضوع باشد. رساله نوزدهم: “وقت الغداة فی بلاد الإغتراب” جمعی از مؤمنین لندن در ماه رمضان 1406 هـ.ق سؤالاتی را درباره اوقات نماز به خصوص نماز صبح و طلوع فجر پرسیده بودند كه آیت الله صافی مدظله جواب‌هایی تفصیلی به این سؤالات در لندن ارائه كرده و در این رساله به طبع رسیده است. رساله بیستم: “شرح حدیث عرض الدین” این رساله، ترجمه عربی اثر او “شرح حدیث عرض دین” است كه به مبحث مهم و جذاب عرض دین و احتیاج جامعه به آن و نیز شرح و تفسیر حدیث عرض دین حضرت عبدالعظیم حسنی نزد امام هادی علیه‌السلام پرداخته است. رساله بیست و یكم: “بین العلمین الشیخ الصدوق و الشیخ المفید” این رساله مهمّ اعتقادی، به داوری میان دو كتاب “اعتقادات شیخ صدوق” و “اعتقادات شیخ مفید” می‌پردازد. او در این رساله، به بیان اشتراكات و اختلافات مطالب موجود در این دو كتاب می‌پردازد كه می‌تواند منبع بسیار خوبی در جنبه مباحث اعتقادی باشد. رساله بیست و دوم: “سرّ البداء” “ راز بداء” عنوان بیست و دومین رساله این مجموعه است كه در هشت فصل به مبحث مهم بداء و معنای آن و اعتقاد شیعه نسبت به آن می‌پردازد كه پاسخگوی بسیاری از شبهات مطرح‌شده در این باب است. رساله بیست و سوم: “فتنة رد النصوص أو الإجتهاد فی مقابل النص” آخرین رساله این مجموعه ارزشمند، فتنه رد نصوص یا بحث اجتهاد در مقابل نص است كه از بهترین رساله‌های این مجموعه است كه به بحث تاریخی رد نصوص از ابتدای خلقت تا به حال پرداخته و با اشاره به بحث “فتنه متصوفة و عارف‌نماها”، “فتنه روشنفكران و متمدن‌نماها” و... در سال 1406 هـ.ق با قلمی زیبا و مستدل نوشته شده است.

التشيع، نشأته، معالمه، اثر هاشم موسوی، کتابی است پیرامون معرفی مکتب تشیع و بررسی برخی از عقاید آن، که به زبان عربی نوشته شده است. نویسنده معتقد است وقتی اسلام را خطاب الهی به تمام بشر بدانیم، این خطاب، با دو مشکل اساسی مواجه می‌باشد که عبارتند از: مشکل فهم و مشکل امانت علمی. هرکدام از این دو، پیامدهایی دارد که مجموعا باعث تفرقه بین مسلمانان شده و به همین دلیل، دعوت به‌سوی وحدت اسلامی و شناخت بهتر مسلمانان از یکدیگر، از اهم واجبات اجتماعی است. این امر انگیزه نویسنده از تدوین اثر حاضر بوده تا بدین وسیله، مذهب تشیع را معرفی نماید. کتاب با دو مقدمه از ناشر و نویسنده آغاز و مطالب در یک مدخل، نه فصل و یک خاتمه تنظیم شده است. نویسنده ابتدا به تعریف شیعه پرداخته و سپس از روش تحقیق و تفکر در مکتب اهل‌بیت (علیهم السلام) بحث کرده و در ادامه، به بررسی مباحث زیر در مکتب اهل‌بیت (علیهم السلام) پرداخته است: توحید؛ عدل الهی؛ نبوت؛ امامت؛ ایمان به آخرت و اجتهاد. نویسنده در فصل اول، به تعریف لغوی شیعه پرداخته و پس از بررسی آراء و اقوال مشاهیر علمای مسلمان از محدثین، مفسرین و لغویین پیرامون شیعه، چنین نتیجه گرفته است که شیعه، پیروان و دوستان اهل‌بیت (علیهم السلام) هستند در فصل دوم، روش تحقیق و تفکر در مکتب اهل‌بیت (علیهم السلام)، به دو روش زیر تقسیم و هریک به‌صورت مفصل، تبیین و تشریح شده است: الف)- رویکرد شناختی ب)- رویکرد عقیدتی فصل سوم، به بررسی مبحث توحید در مکتب اهل‌بیت (علیهم السلام) اختصاص یافته است. فصل چهارم، به مبحث «عدل الهی» اختصاص یافته و در آن، روند و دیدگاه مکاتب سه‌گانه معتزله، اشاعره و اهل‌بیت (علیهم السلام)، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. فصل پنجم، مربوط به مبحث نبوت بوده و در ابتدا، نیاز بشریت به نبوت و اینکه آیا ارسال رسل بر خداوند واجب است یا نه، بررسی شده است. در فصل ششم، ابتدا به تعریف لغوی و اصطلاحی «امام» پرداخته شده و سپس از امامت فکری و سیاسی ائمه (علیهم السلام) بحث به میان آمده است. فصل هفتم، به مسئله ایمان به عالم آخرت اختصاص یافته است. در فصل هشتم، به مباحث مربوط به اجتهاد و مصادر احکام در مکتب اهل‌بیت (علیهم السلام) پرداخته شده است. آخرین فصل، از روش تربیت و پرورش انسان و سیر و سلوک عملی وی در مکتب اهل‌بیت (علیهم السلام)، بحث شده است در خاتمه نیز به اهمیت وحدت و عمق اثر آن در زندگی مسلمانان پرداخته شده و به انواع اختلاف و اسباب آن در میان فرق اسلامی اشاره شده است

یکی از مقولاتی که در نیم قرن اخیر و بعد از جنگ جهانی دوم در ادبیات اقتصادی ملتها، به ویژه کشورهای جهان سوم، رواج گسترده تری داشته و گاهی به عنوان یکی از آمال و آرزوهای آنان قلمداد گردیده است، دستیابی به توسعه ای همه جانبه خصوصا توسعه اقتصادی می باشد. توسعه به معنی جامع آن، به عنوان فرآیندی پیچیده که رشد کمی و کیفی تولیدات و خدمات همراه با بهبود سطح زندگی، تعدیل درآمد، زدودن فقر و محرومیت و بیکاری، تامین رفاه همگانی، رشد فرهنگی و علمی و تکنولوژی درون زا را در یک جامعه مد نظر دارد، امری است که همه جوامع برای رسیدن به آن برنامه ریزی و تلاش می نمایند.

پژوهش حاضر شامل پنج بخش با این موضوعات است: بخش اول، واژه اجتهاد: واژه جهاد قبل از ظهور اسلام، نگاهی به آیات قرآن کریم؛ بخش دوم، واژه زکات: واژه زکات در ادیان کهن، ماده زکی در قاموسها و اشعار جاهلی؛ بخش سوم، سابقه نماز در اسلام و سایر ادیان: صلوا در لغت و اشعار جاهلی، نگاهی به آیات قرآن کریم، شاخه دوم ماده صلوا؛ بخش چهارم، واژه صوم: واژه صوم در ادیان قبل از اسلام، واژه صوم و صیام در ادبیات جاهلی، صوم در قرآن؛ بخش پنجم، واژه قسط و قسطاس در زبانهای سامی، بررسی ماده قسط در ادبیات جاهلی، نگاهی به آیات قرآن کریم.

در همة ادیان آسمانی گذشته، جانشینان پیامبران تشریعی، انبیای تبلیغی بودند که بر اساس دیدگاه رایج متکلمان1 با دریافت وحی، به تبلیغ، تبیین و تفسیر شریعت پیش از خود می‌پرداختند؛ اما با اعلام ختم نبوت در دین مبین اسلام، نه‌تنها نبوت تشریعی پایان یافت، ختم نبوت تبلیغی نیز اعلام شد. حال پرسشی که در اینجا مطرح می‌شود این است که دلیل و سرّ ختم نبوت تبلیغی چیست؟<br /> <br /> در این‌باره ادلة پرشماری مطرح شده است؛2 اما آنچه ما از بررسی آیات قرآن و روایات معصومین(ع) به دست آورده‌ایم، این است که با نزول شریعت کامل اسلام، بر خلاف شرایع پیشین، همة آنچه بشر در باب معارف دین تا دامنة قیامت بدان نیاز داشت بر پیامبر اکرم(ص) نازل شد؛ ازاین‌رو دیگر نیازی به نزول وحی جدید و ارسال انبیای تبلیغی باقی نماند و لذا ختم نبوت تبلیغی نیز اعلام شد. در این تحقیق، از روش توصیفی ـ تحلیلی بهره برده‌ایم که مبتنی بر آیات قرآن و روایات معصومین(ع) است.