مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده:شکی نیست که هر کس بخواهد قرآن کریم را تفسیر کند و به مقصود واقعی خداوند از آیات کریمه دست یابد نیازمند، اصول و قواعدی است که روش تفسیر خود را بر آن استوار سازد، و قواعد تفسیر به، دستورالعمل‌های کلی برای تفسیر قرآن مبتنی بر مبانی متقن عقلی، نقلی و عقلایی‌گفته می شود که رعایت آنها تفسیر را ضابطه‌مند می‌کند و خطا و انحراف در فهم معنا را کاهش می‌دهد. یکی از تفاسیری که آیات قرآن را تا حدود زیادی بر اساس قواعد تفسیری تبیین و تفسیرکرده است، تفسیرانوارالعرفان از دکتر ابوالفضل داورپناه است. در این نوشتار، تفسیر مذکور از جهت رعایت شانزده قاعده اساسی در تفسیر یعنی: قواعد سیاق، جری و تطبیق، ممنوعیت کاربرد اسرائیلیات درتفسیر، لزوم تفسیر موضوعی، تأثیرگذاری اهداف قرآن،سوره ها وآیات در تفسیر، استفاده از علم درتفسیر، توجّه به ظاهر و باطن قرآن و پرهیزاز نسبت دادن برداشت های ذوقی به قرآن، تفسیر بر اساس قرائن معتبر و روش صحیح تفسیر، عدم مخالفت تفسیر با آیات محکم، سنت قطعی، علوم تجربی قطعی و مطالب قطعی عقلی، تفسیر آیات توسط مفسر دارای شرایط و آگاهی های لازم،رعایت پیش فرض های بنیادین تفسیر و ممنوعیت تفسیر به رأی و.... مورد بررسی قرار گرفته است. در این تفسیر، با اینکه متن آیات بر اساس قرائت حفص از عاصم آمده است، اما مفسر در تفسیر آیات، قرائتهای دیگر را نیز بیان کرده بدون اینکه اظهار نظری کرده باشد یا قرائتی را بر قرائت دیگری ترجیح دهد. همچنین توجه به بهره گیری از قرائن مختلف که مفسر را در فهم صحیح آیات کمک می کند در تفسیر انوارالعرفان جلوه آشکاری دارد، مفسر در مبحث توجه به ظاهر و باطن آیات قرآن، قائل به وجود باطن برای آیات بر اساس معیاری صحیح است و برای بیان معنای باطنی آیه به روایات اهل بیت(ع)تمسک جسته است. و در تفسیر آیات به ظاهر آیات نیز توجه دارد. مفسر درصرف، نحو، لغت، بیان و امثال آن نهایت اهتمام و تحقیق را به کار برده است و بخشهای مجزایی درتفسیر خود به آنها اختصاص داده است و آراء مختلف دانشمندان علوم قرآنی، مفسران، لغویان ونحویان و .... را در این اثر مورد توجه قرار داده است. روش گردآوری اطلاعات، به صورت کتابخانه ای و به روش توصیفی- تحلیلی می باشد. واژگان کلیدی: قرآن کریم، تفسیر، قواعد تفسیری، تفسیرانوارالعرفان.

مفهوم بعضی آیات قرآن کریم، در ظاهر، سود مرد و زیان زن را در اندیشه متبادر می‌کند. آیاتی مانند: حکم ارث، تعدد زوجات، حق طلاق و تنبیه زن برای مرد، درجه و قوامیت مرد بر زن، شهادت زن و.. ؛ رویکرد مفسران در مقام تعلیل این آیات الاحکام، متفاوت و گاه متناقض بوده است، این تفاوت نگاه را بیشتر در بین مفسران سنّتی با مفسران معاصر نواندیش می‌توان دید؛ از آنجا که تا کنون تحقیقی مستقل دو رویکرد تفسیر سنتی را با تفسیر نوگرا درباره ارزش و حقوق زن، مقایسه نکرده بود، در همین راستا پژوهش کنونی، بعضی از آیات حقوق زن را در تفسیر مفاتیح الغیب برای بیان نگاه سنتی و تفسیر المنار، برای نشان دان دیدگاه نوگرا، مورد بررسی قرار داده است که هر دو مفسر از اهل‌سنّت هستند. با تأمل در تفاوت این دو نگرش پی می‌بریم که نگاه فخر رازی به شخصیّت زن، نگاهی کوچک‌انگارانه است و از سخنان ایشان جنس دومی و فرعیّت زن را نسبت به مرد می‌توان برداشت نمود. اما مفسران المنار برای زن، شخصیت حقیقی و حقوقی برابر با مرد می‌بینند و در پهنه تفاوت‌های حقوقی زن و مرد با نگاهی مصلحت‌اندیش و مدافع از دستورهای اسلام، به ریشه‌یابی و تعلیل احکام دست می‌برند. در این پژوهش، ابتدا کلیات و سپس در فصلی دیگر، شناخت‌نامه تفاسیر بیان گردیده است و در پایان، دیدگاه دو مفسر درباره بعضی آیات حقوق زن که بنا به اهمیت، گزینش و بر پایه حقوق غیر مالی و مالی زن تقسیم شده، در دو فصل سوم و چهارم، نقل شده است. هدف این پژوهش بیشتر نشان دادن تفاوت نگاه دو مفسر بوده، بنابراین پس از نقل گزینشی گفتار ایشان، به مهمترین نکات اختلافی، اشاره و در صورت لزوم نقد شده است.

چکیده:سوره مبارکه اسراء پنجاهمین سوره قرآن کریم است که بنابر قول مشهور، در سال یازدهم هجری برپیامبر(ص) نازل گردیده است و دارای ۱۱۰آیه می باشد.آیات این سوره را می توان به بخش های مختلفی تقسیم بندی کرد از جمله آیات مربوط به مساله معراج نبی (ص)، باغ فدک ,شجره ملعونه، پرسشگران از روح و.....که فرقین برای این آیات اسباب النزول های متفاوتی ذکر کرده اند با عنایت به اهمیت روایات اسباب النزول در آرای تفسیری ،این پرسش مطرح می شود که پیرامون سورهاسراء چه اسباب النزول هایی در کتاب های تفسیری و روایی مطرح شده است؟ این پایان نامه درصدد آن است با اتخاد روش توصیفی –تحلیلی؛ پس از معرفی تفصیلی سوره اسراء دیدگاه مفسران شیعه و اهل سنت را راجع به اسباب النزول آیات مختلف اینسوره مورد بررسی و تحلیل قرار دهد و دیدگاه صحیح را مشخص نماید.در ضمن میزان تاثیر روایاتاسباب النزولبرآرای تفسیری که از سوی مفسران فرقین صادرمی شود، نیز مورد بررسی قرار می گیرد. دستاورد هایحاصله از پژوهش حاکی از این مطلب است که با توجه به حجم انبوه روایات اسباب النزول سوره اسراء؛ از نظر شیعه تنها روایاتی مورد پذیرش هستندکه از معصومین (ع) با اسناد صحیح نقل شده باشد و اهل سنت نیز تنها روایاتی را می پذیرند که مطابق با سیره رسول خدا(ص)و کلام صحابهباشد .روایات اسباب النزول آیات مختلف این سوره,تاثیر بسیاری بر رای نهایی مفسران نهاده است تا حدی که دربرخی موارد,روایات اسباب النزول، جزء ابزارمفسر جهت صدور آرای تفسیری است و بدون روایات اسباب النزول ، نظر قطعی در تفسیر آیه مشکل است. کلیدواژگان: قرآن کریم، اسباب النزول، سوره اسراء، شیعه، اهل سنت،

تحلیل مفاهیم واژگان و اصطلاحات کلیدی قرآن مستلزم، یک رویکرد پویا، نظامند و هدفمند است ، این واژگان و اصطلاحات که شبکه‌ای از مفاهیم مرتبط با هم و متکی بر یکدیگر را تشکیل می دهند در چارچوب نظام کلی قرآن قابل فهم و توضیح است. روش معناشناسی ایزوتسو بعنوان روشی نظامندو متناسب با مطالعات قرآنی می تواند ما را به درک دقیقی از معانی واژگان و اصطلاحات کلیدی قرآن برساند. در این روش واژگان و اصطلاحات در ارتباط با مفاهیم دیگر و مبتنی بر رابطه جانشینی و هم نشینی معنا یابی می شود. هم چنین با این روش می توان انسجام آیات و سوره ها وارتباط آنها را با هم بررسی کرد و به معنی و درک جدید و دقیقی از مفاهیم قرآنی نائل شد. یکی از واژگان مهم وکلیدی قرآن کریم واژه «توکّل» است که خود مستقیما ۴۴ بار در آن به کار رفته است.توکل در زندگی انسان اهمیت زیادی دارد و یکی از موثرترین راهها برای مقابله با ناامیدی و عواقب زیان بار آن است و در روایات مختلف نیز مورد تاکید قرار گرفته است. به همین دلیل از گذشته تاکنون پژوهش های متفاوتی در رابطه با معنایابی توکل صورت گرفته است که غالبا بر اساس مطالعات و روش های سنتی (بدون روش) بوده که معمولا در آنها تفاسیر و دیدگاه های شخصی دخیل بوده اند و درک دقیقی ازآن بدست نیامده است. این پژوهش در نظر دارد با روش توصیفی-تحلیلی و استفاده از معنا شناسی ایزوتسو که معنا را در بطن نظام فکری ودر چارچوب کلی قرآن بررسی میکند نه به صورت مجزا و مستقل، این واژه را معنایابی کند. از آنجا که در این روش بررسی واژه مبتنی بر متن و در ارتباط با واژگان هم جوار و هم نشین و متقابل انجام می شود می توان با به حداقل رساندن دیدگاه های شخصی متن را در مورد معنای این واژه به سخن آورد و دیدگاه قرآن کریم را در رابطه با این مفهوم کلیدی به طوردقیق روشن نمود. نتایج حاصله از معنایابی این واژه با استفاده از این روش حاکی از این است که:۱- توکل در قرآن به معنای اظهار عجز ونیاز به خداوند واعتماد بر او و سپردن کار ها به خداوند بعد از تلاش واستفاده از ابزار دنیایی بر اساس قوانین حاکم بر هستی است. بر اساس این روش درقرآن مفاهیم دیگری همچون تفویض،رضا،تسلیم،استعاذه به عنوان واژگان مترداف توکل هستندکه سه مورد اول ازآن بالاترند اما استعاذه نوعی توکل می باشد. و مفاهیم شرک،غرور،کفر،تحیر به عنوان واژگان متضاد وایمان ، عبادت ، ربوبیت ، ولایت، صبر به عنوان عوامل توکل و کفایت خداوند،پیروزی،وکالت ویژه خداوند،جلب محبت پروردگار،عدم تسلط شیطان،صبر و واگذاری دشمان به خدا،تقویت روحیه،رستگاری در آخرت،انابه واستغفار،عزت و ولایت ویژه خداوند،شجاعت،رحمت الهی به عنوان آثار توکل در حوزه های معنایی مفهوم توکل قرار میگیرند. بر اساس این رابطه هم نشینی می توان نتیجه گرفت که وکالت خداوند در قران دو قسم است:۱- وکالتی که در آن همه موجودات خواسته،ناخواسته تحت وکالت خداوند هستند.۲-وکالت وبژه خداوند که مخصوص مومنان متوکل است.هم چنینی با مقایسه این واژه در قرآن با عصر جاهلی مشخص شد که واژه توکل در دوران جاهلی به کار نمی رفته واین مفهوم از ابداعات قرآن کریم است اما از مشتقات آن واژه های مختلفی در معناهای متفاوتی به کار می رفته است.

چکیده : قرآن کریم به عنوان یک متن ادبی دارای تمام ویژگی های هنری و زیبا شناسانه ی یک اثر هنری و ادبی است . تصویر پردازیهنری با استفادهاز عناصری مانند : " گفتگو ، حرکت ، تشخیص ، تجسیم ، مکان ، زمان ، رنگ ، موسیقی ، تقابل ، سایهو همانگی هنری"در یک متنبه تابلویی نقاشی و صحنه ایی از یک نمایش تبدیل می شود . و اینگونه به تحریک خیال و عاطفهمخاطب می پردازد و زیبائی متن ادبی را متجلی می کند .سید قطب به عنوان پایه گذار نظریه ی تصویرپردازی هنری در قرآ ناز تصویر به عنوان ابزار و اسلوب برگزیده در قرآن یاد می کند و آ ن را قاعده ایی عمومی در آن بر می شمرد ؛ که به وسیله ی تصویرحسیمعانی ذهنیخیال انگیز می شوند .سوره ی ذاریات پنجاه و یک امین سورهی قرآنو مکی است و با سوگند به عناصر طبیعت آغاز و به حتمی بودن مسأله معاد می پردازد و به داستان های حضرت ابراهیم، لوط، موسی و قومهای عاد و ثمود و نوح اشاره می کند . و عکس العمل این اقوام را در مقابل دعوت انبیا ی الهی مطرح می کند . پژوهش پیش رو با هدف تحلیل عناصر تصویر پردازی هنری در سوره ی ذاریات و مقایسه ی این موضوع در داستان پیامبران الهی " ابراهیم ، لوط ، موسی ، هود ، صالح ، نوح"در سوره های " اعراف ، یونس ، هود و صافات " بهاین نتایجدست یافته است : دو عنصر گفتگو و موسیقی در تمام صحنه ها حضور دارند و حضورعناصر دیگرمربوط به : تشخیص ، تجسیم ، مکان ، زمان ، حرکت و رنگمی شود . واژگان کلیدی : قرآن کریم ، سوره ی ذاریات ، تصویر پردازی هنری ،گفتگو.

چکیده:از مسائل مهم در حوزه علوم قرآنی، مسئله ظهر و بطن است و کتاب بحارالأنوار بزرگترین گنجینه احادیث امامیه است که بیشتر روایات ظهر و بطن قرآن کریم را در بابی مستقل در خود جای داده است، لذا اعتبارسنجی اسناد روایات این کتاب، اهمیت بسزایی در عرصه حدیث پژوهی امامیه دارد و این باب در سامان دادنِ ایدئولوژی و جهان بینی امامیه در قرآن شناسی و هستی شناسی نقشی پررنگ ایفاء می کند. پژوهش پیش رو به منظور آگاهی از میزان اعتبار سندی روایات باب ظهر و بطن از کتاب بحار الأنوار، به روش توصیفی تحلیلی، سامان یافته است، یافته های تحقیق نشان دهنده این است که در میان روایات ظهر و بطن قرآن در بحارالأنوار، نوزده روایت صحیح، و شصت و پنج روایت از جهت سندی ضعیف است که بیست و دو درصد روایات را صحیح و هفتاد و هفت درصد روایات را روایات ضعیف شامل می شوند، در نتیجه، نوزده روایت، از روایات باب ظهر و بطن، از جهت سندی قابل اعتماد می باشند. کلید واژه ها: قرآن کریم،بحار الأنوار، روایات،ظهر و بطن.

در تاريخ حديث اهل سنت، انديشه هايي را مي توان يافت که تحليل آن ها نقش بسزايي در تعامل با سنت و حديث دارد. ازجمله اين انديشه ها، باورهاي قرآنيون است که در دوران اخير رو به گسترش نهاده است. از آنجا که مباني اصحاب قرآنيون مي تواند به التقاط، بنيادستيزي و گسترش نگاه منفي به سنت منتهي گردد، تحليل علمي مباني اين جريان، تلاشي بايسته و خطير است. از همين رو در اين نوشتار کوشش شده است با روش کتابخانه اي و رويکردي تحليلي، مباني نظريه پردازان اين جريان در نفي حجيت، احراز و اثبات سنت روشن گردد. مهمترين مباني قرآنيون که در اين نوشتار بدان دست يافته و در پي نقد آن هستيم از اين قرار است: انحصار وحي الهي در قرآن، تعلق اراده الهي بر حفاظت انحصاري قرآن، انحصار تشريع در قرآن کريم، جامعيت قرآن در شرح و تفصيل همه نيازهاي ديني، انحصار جاودانگي الفاظ و معاني در قرآن، انحصار قداست الفاظ و معاني در قرآن، تفرقه انگيز بودن سنت و نفي اصالت تاريخي روايات پيامبر (ص) از جهت تدوين.

محمد عابد جابری فیلسوف معروف مراکشی در کتاب خود «مدخل الی القرآن الکریم» که بخش هایی از آن موضوع پایان نامه اینجانب است به این مطالب پرداخته شده است . 1- مراد از تعریف قرآن کریم چیست؟ اصلاً آیا قرآن کریم نیاز به تعریف دارد ؟ تعاریف گوناگونی برای قرآن کریم بیان شده که جابری در مقدمه نمونه هایی از آنها را آورده است و کوشیده تا وجود افتراق هر یک از آنها را مشخص کند .2- جابری در بخش اول این کتاب به مسائل مربوط به محیط ظهور و تاریخ قرآن کریم به مثابه وحی الهی و دعوت نبوی پرداخته است .به نظر او ادیان سه گانه و کتاب های آنها تورات و انجیل و قرآن کریم واحدند .33- بحث در باب نبی أمی و مفهوم امی بودن پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم پرداخته است . البته این موضوعی است که در دوره معاصر بسیار به آن پرداخته شده و رأی او نیز با نظر متداول در میان خاورشناسان هم خوانی دارد . به نظر وی أمی در عربی پیش از اسلام کاربرد نداشته و وام واژه ای یهودی است . 4- در این بخش از کتاب پدیده وحی و مفهوم آن مورد بررسی قرار می گیرد . به نظر وی مفهوم وحی در سیاق قرآنی آن در زبان و فرهنگ عرب آن زمان ناشناخته بوده است ،حتی عرب ها در آن زمان تصوری از مفهوم نبوت نداشته اند و این مفاهیم با اسلام پدید آمدند . 5- بخش دوم کتاب به موضوع تکوین و تدوین قرآن کریم اختصاص یافته است . به نظر جابری سیر تکوین قرآن شامل سه مرحله بوده استمرحله قرآن/ ترتیل و اعجاز ، ذکر و قصص ، کتاب عقیده ،شریعت و اخلاق . کلید واژه ها : محمد عابد الجابری ، تفسیر ، قرآن کریم

معاد به معنای رستاخیز دربردارنده اصولی چون وجود جهان و نشئه دیگری غیر از عالم مادی و همچنین حساب و کتاب نسبت به فضایل و رفتار آدمی است.اعتقاد به معاد و سرایی دیگر و بازگشت و رستاخیز انسان، یکی از اصول اولیه آموزه‌های تربیتی همه ادیان الهی و از مهمترین مبانی پذیرش اصول اخلاقی و حرکت در مسیر فضایل اخلاقی است.همچنین آموزه‌های اخلاقی بخش وسیعی از معارف قرآن را به خود اختصاص داده است، این آموزه‌ها برخاسته ازعوامل و انگیزه‌های متعددی است؛ که برخی، صرفاً برخاسته از ندای درونی وجدان آدمی و برخی دیگربرخاسته از خداباوری و خودشناسی می باشد. آن چه در این رساله مورد مداقّه واقع شده است؛ آن دسته از آموزه های اخلاقی است کهیا مستقیماً منبعث از باور به معاد و روز جزاست و یا این که معادباوری موکّد برخی از آنهاست. در این نوشتار با تمسک به آیات غنی قرآن و مراجعه به روایات تفسیری ائمه معصومین 3، تلاش شده است تا به تحلیل و بررسی الزامات اخلاقی برخاسته از ایمان به معاد و نقش کاربردی آن در اکمال و تعالی اخلاق فردی و اجتماعی انسان پرداخته شود تا نقش برجسته ایمان به معاد در تربیت و تزکیه نفس انسان که در نهایت التزام عملی را به دنبال خواهد داشت کاملاً مشخص شود. گردآوری اطلاعات در پژوهش حاضر از طریق اسناد کتابخانه ای انجام پذیرفته و روش آن آمیزه ای از وصف و تحلیل است.کلیدواژه: الزامات اخلاقی، ایمان به معاد، قرآن کریم

مطالعه حاضر با هدف بررسی مفهوم کمال و مبانی آن در قرآن کریم و نهج‌البلاغه امیرالمومنین? و بیان ویژگی‌های کمال-گرایان ، موانع دستیابی به کمال و دستاوردهای کمال‌گرایی، پی‌ریزی و انجام گردید.