مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده نظریۀ سبک­ شناسی گفتمانی در پی بررسی زیبایی­ های منحصر به فرد چینش کلام در متون برجسته و هنری است. سبک­ شناسی گفتمانی، نگرشی است در باب رابطۀ محتوای متن با بیرون متن، که مستقیما تحت نفوذ اندیشۀ میشل فوکو به وجود آمد. این برخورد زبان­شناختی، در متن­های ادبی به مقولاتی فراتر از جمله، مانند: پیوستار معنایی، سبک نحوی جمله ها ، کنش گفتاری، بافت، نظم ساختارهای خودِ متن و بسامد کنش ­ها و جمله­ ها می­ پردازد. سبک نحوی جمله­ ها و کنش­ گفتاری سورۀ عبس، رابطۀ مستقیمی را با پیوستار معنایی و بافت موقعیتی برقرار کرده است؛ به گونه ای که با تغییر بافت موقعیتی، سبک نحوی جمله ­ها و کنش گفتاری آن نیز تغییر می­ یابد و نکتۀ دیگر، اینکه با تطبیق کنش­ها و سبک نحوی جمله ها با بلاغت کلاسیک عربی در علم معانی که توجه به اقتضای حال را شرط اصلی بلاغت شمرده شده است، در یک راستا می­ باشد و کنش­های کلامی کاملا درست و به جا با مقتضای حال به کار رفته ­اند. در این جستار، می­توان به عوامل موثر محیطی در نازل شدن این سوره و تاثیر عوامل محیطی بر کنش­های کلامی، پیوستار دستوری و معنایی به کار رفته در جملات را بهتر جویا شد و به درک صحیح­ تری از نازل شدن سورۀ عبس که به سبک و سیاق ادبی ویژه ­ای نازل شده است، دست یافت.

اعتقاد به تناسب سوره ها ـ در هر دو شاخه اصلی آن؛ یعنی، ارتباط فرجام هر سوره با آغاز سوره بعد از خود و ارتباط مضمون میان سوره های پی در پی ـ عمدتا مبتنی بر پذیرش توقیفی بودن ترتیب سوره ها و قبول دلایل مربوط به آن است؛ حال آنکه دلایل موید این دیدگاه، از نظر علمی فاقد اتقان لازم اند و از این رو، از اثبات وقوع توقیف در ترتیب سوره ها ناتوانند؛ افزون بر آنکه، سوره ها به طور کلی در افاده معانی خود، به سوره های قبل یا بعد تعلقی ندارند؛ بلکه در لابه لای هر کدام، موضوع یا موضوعاتی جداگانه به بحث نهاده شده اند که مستقل از دیگر سوره ها قابل ملاحظه و بررسی اند ـ هر چند همگونی هایی میان عموم سوره های قرآن از سوره های همجوار یا غیرهمجوار می توان یافت. همچنین جواز شرعی جا به جا تلاوت کردن آنها قرینه ای بر عدم وجود تناسب ذاتی میان آنهاست. علاوه بر آنکه با تامل در بسیاری از تناسب های ادعایی و برنهادن آنها با همدیگر می توان به ذوقی و سلیقه ای بودن استنباط آنها پی برد؛ چندان که به نظر می رسد تناسب ها و شباهت های مورد ادعا در سوره های همسایه ـ که طرفداران نظریه تناسب سوره ها آنها را مسلم تلقی کرده اند ـ به اصول ثابت و قابل قبول اتکا ندارند. بر این اساس، دشوار بتوان وجوه تناسب پیش گفته و دلالت آنها بر معانی واقعی را پذیرفت و در نتیجه، صحت اصل نظریه تناسب سوره ها سخت محل تردید است.

مجموعه «آشنایی با قرآن» تالیف مرتضی مطهری، جزء کوچکی است از طرح گسترده ای که استاد شهید برای ارائه اندیشیده بود. این مجموعه شامل طرح ایجاد یک بنای استوار فکری بر مبنای تفکر صحیح اسلامی است. آشنایی با قرآن جلد ۱۲ شامل تفسیر سوره های عبس، تکویر، انفطار، مطففین، انشقاق، بروج و طارق می باشد.