مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

---

‫چکيده : در اين پژوهش ديدگاه هاي تفسيري مفسّران شيعه و اهل سنّت درباره آيات مربوط به ولايت امام علي( و فضايل و ويژگي هاي ممتاز ايشان براي اِحراز مَسند خلافت و امامت، منعکس و احاديث نبوي مشهور در شأن آن حضرت نيز وارسي گرديده است. اين نوشتار در چهار فصل و يک خاتمه سامان يافته است. نويسنده در مقّدمه به بررسي ضرورت مسأله ولايت و اهمّيّت آن در جامعه اسلامي پرداخته و مفهوم ولايت در لغت و قرآن کريم و استعمال گوناگون اين واژه در کتاب خدا و اقسام آن را ذکر مي کند. در فصل اوّل وي به تبيين آيه ولايت و شأن نزول آن از منظر مفسّران اهل سنّت و شيعه پرداخته و در استدلال به آيه ولايت در بيانِ ولايت و امامت علي(، ديدگاه طبرسي صاحب تفسيرمجمع البيان را درباره تفسير آيه مطرح و به برخي اشکال هاي وارد شده بر تفسير آن از منظر مفسّران شيعه پاسخ مي دهد. در فصل دوم ضمن تبيين آيه تبليغ و شأن نزول آن از ديدگاه مفسّران اهل سنّت و شيعه، تفاسير آنان و احتمال هاي مختلف مربوط به آيه مزبور منعکس گرديده است. نويسنده در اين قسمت براي تقويت ديدگاه مفسّران شيعه در زمينه انطباق آيه تبليغ بر شخصيّت امام علي( و ولايت آن حضرت به تفسير آيات ابتدايي سوره معارج ـ که مرتبط با تفسير آيه تبليغ است ـ اشاره و اشعاري از حسّان بن ثابت در زمينه آيات مذکور و شأن نزول آن ها را درباره ولايت امام علي( ذکر مي کند. در فصل سوم به شرح و تفسير آيه اِکمال پرداخته و ضمن بيان شأن نزول آن از منظر مفسّران شيعه و اهل سنّت، مراد از "اليوم" در اين آيه شريفه، روز غدير و ماجراي اعلام ولايت و امامت امام علي( دانسته شده است. در فصل چهارم به شرح و تفسير آيه تطهير پرداخته و شأن نزول آن از ديدگاه مفسّران شيعه و اهل سنّت بيان گرديده و به اثبات عصمت ائمّه معصوم با استفاده از مفّاد آيه تطهير پرداخته شده است. در خاتمه اين نوشتار نويسنده به احاديث مشهور نبوي، مانندِ غدير، منزلت و يوم الانذار و دلالت روايات مذکور بر اثبات ولايت آن امام اشاره کرده و از منظري روايي نيز احاديث دالّ بر ولايت و امامت امير المؤمنين( را تجزيه و تحليل روايي مي کند.

---

‫قرآن براي اخلاق حکومتي رهبران الهي جايگاه ويژه‌اي قائل است. اين پژوهش در شش فصل به اين موضوع پرداخته است. رهبران الهي جلوه‌هاي برتر اخلاق و فضيلت هستند و اخلاق و سياست هم نسبت به هم از ارتباطي ناگسستني برخوردارند؛ از اين رو، در حکومت ديني، اخلاق از جايگاه خاصي برخوردار بوده است. حضرت موسي عليه السلام، طالوت عليه السلام، داوود عليه السلام، سليمان عليه السلام، يوسف و پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله و سلم ، از پيامبراني بودند که حکومت داشتند. رهبران الهي الگوهاي اخلاق و فضيلتاند؛ ابراهيم عليه السلام الگوي بندگي و ايمان به خدا، يوسف عليه السلام الگوي پاکي و پاکدامني، داوود عليه السلام الگوي توجه به خدا و سپاسگزاري دائمي، سليمان عليه السلام الگوي زهد، و پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم الگوي اتحاد و همگرايي بود. اهداف رهبران الهي عبارت است از: دعوت به توحيد، معاد، عبوديت خداوند، تعليم کتاب و حکمت، اجراي عدالت. همچنين هدف آنها، آزادي انسان‌ها از انواع اسارت است. آنها با هر ظلم و فسادي در جامعه مبارزه مي‌کنند و مهم‌ترين ويژگي آنها خداخواهي و اخلاص است. رهبران الهي امانتدار مردماند، با مردم همراهي و همدردي مي‌کنند، به مردم خدمت رساني مي‌کنند، متواضعاند، شرح صدر دارند و در مسير تعليم و تربيت مردم تلاش مي‌کنند. آنها کارگزاران حکومتي را به تقوا، رعايت عدالت، احساس تعهد و مسئوليت، و زهد و ساده زيستي دعوت ميکنند. همچنين بر کارگزاران نظارت دارند و آنها را بر اساس معيارهاي اخلاقي انتخاب مي‌کنند. با کارگزاران رفق و مدارا دارند و با کارگزاران متخلف و مفسد برخورد مي‌کنند. رهبران الهي در برخورد با مخالفان، صبر و استقامت دارند و در اصول، صراحت و قاطعيت دارند و سازش ناپذيرند. در عين حال، براي هدايت و جذب مخالفان تلاش مي‌کنند. آنها بدي‌ها را با خوبي پاسخ مي‌دهند؛ در عين حالي که شجاع اند و از غير خدا ترس ندارند. از ارتباط رهبران الهي با مخالفان و چگونگي برخورد و تعامل و رفتار آنان با مخالفان، مي‌توان به موارد يادشده پي برد.

‫قوم بني‌اسرائيل منتسب به يعقوب پيامبر(، از فرزندان حضرت ابراهيم( مي‌باشد، که با دعوت حضرت يوسف( وارد سرزمين مصر شدند. اما با روي کار آمدن فراعنه ستمگر، بني اسرائيل مورد ايذا و ستم بسياري قرار گرفته، و تا ظهور حضرت موسي(، براي ‌مدت 400 سال، توسط فرعون و قبطيان در سخت‌ترين شرايط به‌سر مي‌بردند. با تولد موسي(، که با خواست خداوند در دامان فرعون پرورش يافت، و در پي برگزيده شدن او براي مقام نبوت، که موجب شد تا آن حضرت پس از سفرهاي طولاني به دربار فرعون بازگردد، بني اسرائيل موعود خود را يافتند و به آن حضرت پيوستند. حضرت موسي(، مدت چهل سال فرعونيان و قوم خود را به پرستش خداي يکتا دعوت کرد، و انواع معجزات را به آنان نشان داد؛ گروهي که به خدا ايمان نياوردند با انواع عذاب‌ها مانند طوفان، خون و آفت مزارع تنبيه شدند. سرانجام، فرعونيان در درياي نيل غرق شدند، و بني‌اسرائيل به‌همراه موسي( در صحراي سينا مستقر گرديدند. خداوند نعمت‌هاي فراوان روحي، معنوي و مادي را بر اين قوم نازل کرد، که قرآن به برخي از آن‌ها مانند نعمت دين، ايمان، هدايت، استقلال، پذيرش توبه، بعثت پيامبر، نزول تورات و الواح، و غذاي آماده اشاره کرده است. اما در مقابل اين الطاف خداوندي، قوم بني‌اسرائيل راه گمراهي را اختيار نموده و با پرستش گوساله سامري، عهدشکني آشکاري را در پيش گرفتند. همچنين با سرپيچي از دستورات پيامبر، از ورود به ارض مقدس سرباز زدند، که به دنبال اين نافرماني‌ها، خداوند بني‌اسرائيل را براي مدت چهل سال در بيابان تيه گرفتار کرد. لجاجت، تعصب، تمرد، خيانت در امانت، تحريف کلام الهي، خدعه و نيرنگ از صفات بني‌اسرائيل در عهد حضرت موسي( است. آنان پس از حضرت موسي(، به آيات الهي کفر ورزيده، و پيامبران را به قتل مي‌رساندند، و با رباخواري و دروغ بستن به خدا، زمينه عذاب الهي را براي خود فراهم کردند.