مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

اين کتاب املاي امام جعفر صادق (ع) بر مفضل بن عمر جعفي کوفي مي‌باشد. امام (ع) کتاب را در چهار جلسه و چهار روز از صبح تا ظهر بر مفضل املا کردند. آن حضرت در اين کتاب با بيان شگفتي‌هاي آفرينش، به اثبات آفريدگار حکيم و دانا پرداخته‌اند. توحيد مفضل از کتاب‌هاي ارزشمند و معتبر شيعه در مباحث اعتقادي محسوب مي‌شود. امام صادق (ع) در آغاز، ناآگاهي از اسباب و شيوه آفرينش جهان هستي را علت انكار يا شک عده‌اي در وجود خداوند متعال بيان مي‌فرمايد. سپس به بيان آفرينش جهان و خلقت انسان و اعضاي بدن او، مانند دستگاه گوارش و حواس پنج‌گانه مي‌پردازد و از آنها به حکمت و قدرت و علم خداوند که آفريننده آنهاست استدلال مي‌کند. امام (ع) در جلسه دوم به بيان شگفتي‌هاي جهان حيوانات، مانند اسب، فيل، زرافه، ميمون، سگ، مرغ، خفاش، زنبور عسل، ملخ، مورچه و ماهي مي‌پردازد. در جلسه سوم شگفتي‌هاي آسمان و زمين مانند رنگ آسمان و طلوع و غروب خورشيد، و فصل‌هاي سال و خورشيد و ماه و ديگر ستارگان و حرکت بسيار سريع آنها در آسمان و آفرينش سرما و گرما و باد و هوا و چگونگي ايجاد صدا و کوه‌ها و گياهان را بيان مي‌نمايد. جلسه چهارم هم به بيان حقيقت مرگ در شناخت جهان و حقايق هستي اختصاص‌ يافته است.

تحقیقی قرآنی و روایی در مورد شعور داشتن همه موجودات و تسبیح نمودن آن‌ها نسبت به حق‌تعالی است. در ابتدای این اثر به بیان مفهوم تسبیح و فرق آن با حمد پرداخته شده و ماهیت تسبیح و سجده موجودات جهان نسبت به ذات حق‌تعالی از منظری قرآنی و روایی بیان شده است. نویسنده در همین زمینه به اثبات وجود علم، شعور، اگاهی و نوعی شناخت فطری و غریزی در همه موجودات عالم نسبت به خداوند متعال پرداخته و از منظری قرآنی، روایی، عرفانی، فلسفی و اعتقادی به تبیین این موضوع پرداخته است. وی در همین زمینه به بیان دیدگاه‌های عرفا، فلاسفه، مفسران و متکلمان در مورد ماهیت و حقیقت سخن گفتن موجودات با خدا و تسبیح کردن حق‌تعالی پرداخته و دیدگاه قائلین به تسبیح تکوینی موجودات عالم و تسبیح حقیقی آنان و نیز عمومیت این تسبیح را تشریح نموده است. وی همچنین تحلیلی روایی و عرفانی از این موضوع ارایه نموده است.

شرح و بررسی شگفتی‌های خلقت در انسان، حیوانات، گیاهان، طبیعت و اسرار نزول بلاها و آفات در آنها از زبان امام صادق(ع) است که برای افزودن آگاهی فردی به نام مفضل بن عمرو به وی ارایه نموده است. آن امام در حدیثی طولانی به برخی از شگفتی‌های خلقت در زمینه‌های مختلف و ظرایف مربوط به زندگی انسان و اسرار نهفته در خلقت بدن او و همچنین خلقت حیوانات و سایر موجودات اشاره گرده و قدرت لایتناهی خداوند متعال را به تصویر کشیده و همگان را به تفکر در آثار صنع الهی دعوت کرده است. ایشان در این روایت طولانی به نکات علمی متعددی نیز اشاره کرده و نظم و تدبیر فوق‌العاده‌ای که بر خلقت حاکم است را برای مفضل‌بن عمرو شرح داده و یک دوره درس عمیق خداشناسی را به وی ارایه کرده است.

مباحث این کتاب در دو عنوان تدوین شده است :اول :خلاصه داستان آدم در قرآن، این قسمت عمدتا تفسیری است بر واژه‌ها، حوادث و مفاهیم قرآنی درباره انسان و بنی‌آدم .دوم: ویژگی‌های انسانی آدم، نویسنده در این قسمت با استناد به بخش اول، خطوط اصلی سیمای انسان مانند دو بعدی بودن، جبر و اختیار، کمال و نظایر آن را تحلیل و در خاتمه تفسیر انسان در ارتباط با خدا به دست می‌دهد.

نگاهی است هستی‏شناسانه به وجود امام به عنوان خلیفة الله. اثر حاضر با مراجعه به کلام وحی و سخن متکلمان، فیلسوفان و عارفان در پی ترسیم وجود و جایگاه امام معصوم (ع) در پهنه هستی است که نتیجه آن، معرفت شایسته به مقام خلیفه حاضر هستی حضرت امام زمان (عج) است که وساطت فیض، شرافت وجودی، انسان کامل و هدایت‏گری عالمیان از شئونات وجودیمی‏باشد. بررسی مبانی بحث امامت و رابطه آن با خلقت در قرآن و منابع کلامی، فلسفه فساد، فلسفه اشراق و حکمت متعالیه صدرایی از اصلی‏ترین مباحث این کتاب است که با رویکردی تحلیلی ارایه گردیده است.

نویسنده کتاب با برشمردن نمونه‌های بسیاری از اسرار و عجایب خلقت خداوندی در موجودات جهان تلاش کرده قدرت و وحدانیت خدا را نشان دهد .بخش اول کتاب شامل ((شگفتی‌های خلقت در انسان)) است و در بخش دوم شواهدی از ((شگفتی های خلقت در جهان)) ذکر شده است. در بخش سوم نیز نمونه‌هایی از ((شگفتی‌های خلقت در حیوانات)) بیان گردیده و در بخش چهارم از ((شگفتی‌های خلقت در گیاهان)) سخن به میان آمده است، در همین بخش، نویسنده پاره‌ای گیاهان دارویی و موارد استفاده آن‌ها را بر شمرده است.

نوشتار حاضر، شامل بررسی و مقایسه جنبه‌های علمی و دینی مقوله((جسم)) و ((روح)) است که مخاطبان با این موضوعات آن را مطالعه می‌کنند :((اسرار خلقت جسم))، ((حرکت و تحول))، ((خلقت خلقی و خلقت امری))، ((خلقت با هدایت))، ((اختیار انسان))، ((دنیا یا عالم طبیعت))، ((شیطان دشمن انسان))، ((فرشتگان یاور انسان در دنیا و آخرت))، ((اسرار عالم برزخ یا جهان بعد از مرگ)) و ((سرانجام زندگی دنیا یا مرگ)) .این مباحث با آیات قرآن کریم، روایات و حکایاتی از ائمه‌معصومین(ع) همراه است .

در کتاب حاضر، نگارنده با قلمی روان و ساده و با استناد به قرآن و کلام امامان معصوم برای پرسش‌هایی در باب آفرینش و آغاز خلقت پاسخ‌هایی ارائه کرده است. در بخشی از کتاب می‌خوانیم: «خداوند سرآغاز ابتدایی عالم هستی است و اوست که بعد از فنای جهان نیز خواهد بود. توصیف اول و آخر بودن تعبیر لطیفی از ازلیت و ابدیت او است. زیرا او وجودی بی‌انتها و واجب‌الوجود است. هستی‌اش از درون ذات اوست نه از بیرون، تا پایان گیرد یا آغازی داشته باشد؛ بنابراین او ازلی و ابدی است».

ملاصدرا با ارائه ی نظریه ی جسمانیه الحدوث و روحانیه البقاء بودن نفس، تحولی شگرف در مباحث نفس پدید آورد. بر اساس این نظریه مبدأ تکون نفس، ماده جسمانی است که بر اثر حرکت جوهری به موجودی غیر مادی تبدیل می گردد. مسأله خلقت ارواح قبل از پیدایش ابدان – که ظاهر برخی از روایات آن را تأیید می کند- چالش بزرگی است که این نظریه با آن روبروست. ملاصدرا با استناد به دلایل عقلی، تقدم نفوس را بر ابدان به صورت متکثر مردود دانسته و روایاتی که دلالت بر خلقت ارواح پیش از ابدان دارد را تأویل می کند در صورتی که نیاز به تأویل روایات نیست. در این مقاله تلاش شده است با استفاده از روش توصیفی تحلیلی به تبیین مفهوم روح و نفس و تفاوت های میان آن دو در قرآن و روایات پرداخته شود. بر اساس نتایج حاصله از این تحقیق، روح امری مجرد و مربوط به عالم امر است که می تواند قبل از خلق بدن موجود باشد در صورتی که نفس نمود روح در عالم خلق بوده و با پیدایش بدن پدید می آید و بدین ترتیب تعارض بین نظریه ملاصدرا مبنی بر جسمانیه الحدوث بودن نفس و روایاتی که وجود ارواح را قبل از پیدایش ابدان می داند، حل می گردد بدون آن که نیاز به تأویل روایات باشد.

موضوع این مقاله تطبیق آرای جناب صدرالمتألهین شیرازی بر آیات و روایات و بررسی و تبیین نظریات تفسیری وی در خصوص اخبار مربوط به خلقت نفوس است. اخبار مربوط به این حوزه دو دسته است؛ ظاهر برخی با نظریۀ حدوث جسمانی نفس جناب صدرالمتألهین سازگار و ظاهر برخی ناسازگار است. نحوۀ رویارویی با اخبار ناسازگار سه‌گونه بوده است؛ برخی با اکتفا به دلیل عقلی مبنی بر امتناع خلقت نفوس قبل از ابدان به این اخبار توجه نکردند؛ عده‌ای به ظواهر اخبار اکتفا نمودند و معتقد شدند که نفوس بما هو نفوس قبل از ابدان وجود داشته‌اند، کسانی نیز سعی کردند میان عقل و نقل جمع کنند. جناب صدرالمتألهین ملاصدرا با کسانی که به ظاهر اخبار اکتفا کردند و قائل شدند نفوس بما هو نفوس قبل از ابدان وجود داشته‌اند، مخالف است. هم‌چنین وی اگرچه معتقد است مبادی اعتقادی با ظنون حاصل از اخبار تحصیل نمی‌شود، لکن با گروه اول نیز موافق نیست و به دلیل احترامی که برای اخبار قائل است، ادلۀ عقلی خود را هم‌چون مخصص و قرینۀ لبی می‌داند که توجیه‌کننده و تبیین‌کنندۀ معنا و مراد دقیق این اخبار هستند.