مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

فوق تجرد عقلانی، در واقع تجرد نفس است از ماهیت و هویّت، علاوه از تجرد آن از ماده و لواحقش. نفس با فراتر رفتن از عقول (با تمام مراتب و ابعاد آن) حائز مقام لایقفی بوده و نیز گسترش سِعیی ظرفیت وجودی نفس و نداشتن حدّ توقف (و مقام معلوم) سبب بی اسمی و رسمی آن در قوس صعود خواهد بود. در این مرتبه نفس حتی قابل اشاره عقلیّه هم نیست. نخستین بار فلوطین و بعد سهروردی و سپس صدرالمتالهین، از آن سخن گفته اند. عامل اول برعدم اعتقاد شیخ به فوق تجرد از بررسی و واکاوی تأثیر ارسطو بر ابن سینا، و آگاهی از اعتقاد او به جوهریت نفس همانند ارسطو، موهم آنست که وی بشدت در اتخاذ آراء خود، متأثر از ارسطو بود. این اعتقاد (جوهریت نفس شیخ)، سبب ماهیت مندی (جنس و فصل، حد و ترکّب داشتن) نهایتاً سبب تقیّد نفس تحت مقوله جوهر است، این عقیده با فوق مقولگی نفسدر فوق تجرد ناسازگار است. عامل دیگر بر عدم اعتقاد شیخ آنست که وی به محدود بودن نفس (در عقل، عقل مستفاد) باور دارد. اما گرچه نمی توان ادله قطعی و یقینی برای اعتقاد شیخ به نظریه فوق تجرد ارائه داد، اما شاید بتوان شواهد و قرائن محدودی به نفی نظریه فوق تجرد، بر مبنای اصلی از استاد حسن زاده آملی مبنی بر عدم توقف نفس در حدی ثابت، در آثار شیخ صیادی کرد. سهروردی نفس را فوق جوهریّت و عرضیّت معرفی می نمود. اعتقاد وی بر تشکیک در وجود، با اعتقاد بر اعتباریت وجود ناسازگار است. اگرچه از دیدگاه ملاصدرا و پیروان او مکتب سهروردی بر مبنای اصالت ماهیت شکل گرفته بود، اما وی، چون نفس را انّیت و وجود صرف به شمار می آورد، و بر تجرد نفس از ماهیت اصرار دارد، پس این سخن، با اعتقاد بر اصالت ماهیت که به قول علامه طباطبایی به او منسوب است، ناسازگار می باشد. چون نظام فکری صدرالمتالهین بر اصولی بنیادینی مانند اصالت وجود، حرکت جوهری، تشکیک در وجود و جسمانیة الحدوث و روحانیة البقا بودن نفس، استوار گشته و تأسیس یافته است، این اصول و اقمار منظومه فکری او، در اثبات فوق تجرد عقلانی نفس نقش بسزایی دارند. ابن عربی نیز بر مبانی فوق تجرد عقلی و اصالت وجود وی تاثیر بسیاری داشت. ملاصدرا این بحث را به اوج و نیز از متاخرین استاد حسن زاده آملی آن را بطور مدون و در فصلی خاص، در تطبیق با قرآن احادیث و روایات، به کمال رساند.

چکیده ندارد.

بررسی تطبیقی خداشناسی ابن سینا و خواجه نصیر الدین طوسی با توجه به اینکه نظام فلسفی ابن سینا تاثیرات فراوانی بر فیلسوفان بعد از خود گذاشته است، دارای اهمیت می باشد، و مساله اساسی در این پژوهش این می باشد که با تطبیق آراء ابن سینا در حوزه خداشناسی بمعنی الاخص بر آراءخواجه نصیر الدین طوسی مواضع خلاف و وفاق روشن گردد. ضرورت این نوع تحقیق از این رو است که اولا پرداختن به الهیات بمعنی الاخص جزء وظایف دانش پژوه کلام می باشد و ثانیا تحقیق در مسایل ذات و صفات به تثبیت باورهای دینی و اعتقادی می انجامد. روش در این پژوهش توصیفی تحلیلی با الگوی تطبیقی است. و از مهمترین یافته های این تحقیق می توان به موارد ذیل اشاره کرد:خواجه در مسایلی مانند اثبات ذات اله و برخی صفات الهی مانند قدرت، به روش سایر متکلمین عمل ننموده و طریق ابن سینا را پیش گرفته است، چنانکه در اثبات ذات از برهان امکان و وجوب استفاده می نماید.خواجه طوسی در مساله علم الهی پیش از ایجاد رای ابن سینا که ارتسام صورت اشیاءدر ذات است را نفی می نماید. و خواجه در مرحله پس از ایجاد به علم حضوری در خداوند قایل می باشد.خواجه در مساله اراده الهی همچون ابن سینا اراده را به علم الهی ارجاع می دهد، با این تفاوت که ابن سینا حب و عشق الهی را منشاء تخصیص اراده به امری می داند ولی خواجه علم به مصلحت را منشاء این تخصیص می داند.

‫مسئله خير و شر که از دشوارترين مباحث ديني به شمار مي‌رود و در انديشه‌هاي کلامي و فلسفي پيشينه درازي دارد، سابقه تاريخي آن در عرفان نظري، به محيي الدين بن عربي برمي‌گردد. در اين تحقيق که به ادعاي نويسنده، براي نخستين بار انجام مي‌گيرد، ديدگاه ابن سينا، به عنوان مؤثرترين فرد در فلسفه مشاء، و ابن عربي، به عنوان مؤثرترين فرد در عرفان نظري، در مسئله خير و شر بررسي و مقايسه ميشود. ابن عربي با مباني وحدت شخصي وجود، نظام احسن الهي، تفاضل و تقابل وجوه و اعيان ثابته، و ابن سينا با مباني واجب الوجود، مراتب موجودات و نظام احسن، به تحليل اين موضوع پرداخته‌اند. نگارنده به شرح مباني اين دو مي‌پردازد و مسئله خير و شر را براساس مباني آنها، مطالعه و مقايسه مي‌کند. وي ابتدا بر اساس واجب الوجود و وحدت شخصي وجود، موضوع خير و شر را بررسي مي‌کند. در ديدگاه هستي‌شناسي ابن سينا، وحدت شخصي وجود مطرح نبوده است. اما براساس برخي از مباني نظري ايشان، شر بالذات از سراسر نظام هستي نفي مي‌شود. ابن عربي معتقد به وحدت شخصي وجود بود و براساس اين نظريه، شر از سراسر هستي منتفي مي‌شود؛ چرا که به نظر او در نظام هستي بيش از يک وجود نيست و آن هم خير محض است و موجودات ديگر، اضافات اشراقي وجود اويند. با توجه به اين امر، همه موجودات داراي شرافت، طهارت، خيريت و علوّ ذاتي هستند. بنابر اين، از نگاه هر دو، شر ذاتي در نظام هستي وجود ندارد؛ البته با اختلاف مباني و تفسيري که دارند. براساس ديدگاه بوعلي، شر نسبي وجود دارد؛ ولي برمبناي ابن عربي شر نسبي هم وجود ندارد. همچنين ابن عربي از حيث نظام احسن نيز شر را مطلقا نفي مي‌کند؛ ولي براساس تفاضل و تقابل وجوه، ميان شرور طبيعي و غير آن فرق گذاشته است. او شرور طبيعي را به حسب ادراکِ فاعلِ شناسا تلقي نموده و شرور ذاتي سلوکي را در حد لوازم اعراض پذيرفته است. از نظر ابن سينا، گرچه شر براساس وحدت واجب الوجود و نظام احسن، از نظام امکاني منتفي شد، اما براساس حرکت و تصادمات برخي پديده‌هاي مادي، في‌الجمله شرور در بخشي از عالم طبيعت تثبيت مي‌شود.

مرزبندی­های فلسفی در مورد عالم حس و عالم غیر محسوس همواره یکی از تمایزات عمدة میان فیلسوفان بوده است. نتیجه این مرزبندی قرار دادن دو دسته از فیلسوفان در دو صف جدای از یکدیگر است. در یک طرف فیلسوفان مادی گرا قرار دارند که شعاع عالم هستی را صرفاً در عالم حس و ماده محدود می­نمایند و در طرف دیگر صف فیلسوفانی قرار دارند که شعاع عالم هستی را فراتر از حس و ماده می­دانند. آنچه ممکن است این تمایز را مضاعف نماید اختلاف در روش نشان دادن قلمرو عالم هستی است. یکی از رایج ترین شیوه­ها در نشان دادن حد و مرز عالم هستی تأمل و تفتیش در عالم حس است. هدف پژوهش حاضر این است که روش تفتیش در عالم حس به منظور نشان دادن قلمرو عالم هستی مورد تحلیل قرار داده شود. نتیجه­ای که در این پژوهش نویسنده نشان خواهد داد این است که روش تفتیش در حس نزد افلاطون و ابن سینا مورد استفاده جدی قرار داشته است و هر دو اندیشمند از طریق تفتیش در عالم حس استنباط­های فلسفی متناسب با نظام فلسفی خود استخراج نموده­اند. زیرا ابن سینا اگر چه همانند افلاطون در یکی از روش­ها در نشان دادن شعاع عالم هستی که آن را فراتر از علم حس می داند بر تفتیش در عالم حس تأکید دارد اما با وجود آن نتیجه این تفتیش نشان دادن امر واقعی است که از آن به طبیعت مشترکه تعبیر می­نماید چیزی که نزد افلاطون به ایده تعبیر می­شود.

می دانیم که نسبت میان حکمت مشاء و حکمت اشراق، یکی از بحث های مهم فلسفه اسلامی است. بنابراین در این نوشتار ابتدا به تعریف دو حکمت مذکور پرداخته و سپس آثاری که حاوی حکمت مشرقی در میان تالیفات ابن سیناست و نیز توضیحاتی راجع به رساله های تمثیلی سهروردی آورده می شود. پس از آن یازده مورد از وجوه اشتراک این نوع تألیفات بیان می شود که از مهم ترین موارد میان این نوع آثار دو فیلسوف، می توان کاربرد زبان تمثیل، بررسی و شناساندن نفس و قوای آن، استفاده از رمز پرنده در اکثر این رسائل و ... را نام برد. در نهایت به این نتیجه می رسیم که ابن سینا یک و نیم قرن پیش از سهروردی و همچو وی دارای تجربه عرفانی و یا حکمت مشرقی بوده و نیز یکی از رساله های تمثیلی وی، نقطه آغازین نگارش آثاری از این نوع توسط سهروردی بوده است. بنابراین نمی توان ابن سینا را فیلسوفی صرفا مشائی و ناآگاه از حقایق عرفانی دانست.

در نظر ابن سینا، باری تعالی به همه اشیا، خواه جزیی باشند یا کلی، پیش از حدوث آنها علم دارد. این علم لازمه علم ذات به ذات بوده و از طریق علل و به سبب ارتسام صور موجودات در ذات، به آنها تعلق گرفته است. طرح نظریه ارتسام در علم الهی انتقادهای فراوان فلاسفه و متکلمان را به دنبال داشته است. این کوشش نشان می دهد ابن سینا خود از چنان ایرادهایی که بر یک قرائت اولیه از نظریه ارتسام وارد کرده اند، آگاه بوده است. او می کوشد ارتسام را چنان توضیح دهد که نتیجه آن تاثر ذات از غیر نباشد. در این نوشته، ضمن مرور بر دیدگاه های ابن سینا، نظر وی در عرصه مفهوم صحیح «ارتسام» بررسی می گردد.

ابن سینا (370 ــ 428) در این خطبهٴ كوتاه، فشردهٴ دیدگاه فلسفی خود را در باب ذات اقدس خدای متعال، امكان ناپذیری اطلاق مقولات بر او، صفات او، اركان نظام هستی، ترتیب موجودات، حكمت خلقت، جایگاه انسان و فیض و هدایت الهی بیان كرده است.