مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

چکیدهمسئله شر یکی از چالش بر انگیز ترین مسائل فلسفی و کلامی است که در طول تاریخ نه تنها نظر اندیشمندان بلکه مورد توجه عامه مردم نیز بوده است، مشاهده کاستی‌ها و نقایص جهان موجود و درد و رنج ناشی از آنها این سوال در ذهن پدید می‌آوردکه، چرا خداوند قادر مطلق و عالم مطلق و خیرخواه محض اجازه داده است که این همه شرور و کاستی‌ها در ساختار عالم رسوخ کند؟ابن‌سینا و پلان‌تینگا به عنوان دو فیلسوف الهی، نقطه نظراتی را در بار? حل معضل شرور در عالم هستی مطرح نموده اند. ابن‌سینا با طرح مسئله شر به دنبال این بوده است که اشکالات وارد شده بر آموزه‌های دینی مانند توحید، نظام احسن، عدل الهی و ... رد کند. وی با شش پاسخی که برای مسئله شر داده است، کوشیده که تفسیر صحیحی از شر ارائه نماید. در حالی که هدف اصلی پلان‌تینگا از طرح مسئله شر رد ادعایی فیلسوفانی مانند دیوید هیوم و جی. ال. مکی که به ناسازگاری شر با وجود خداوند قائلند‌ می پردازد و با طرح نظری? «دفاع مبتنی بر اختیار» نه تنها ادعاهای آنها را بی‌پایه و اساس می خواند، بلکه با بیان این نظریه به سازگاری منطقی وجود شر با وجود خداوند در عالم هستی می پردازد.هر دو فیلسوف معتقدند که وجود خداوند با تحقق شر در عالم سازگاری کامل دارد و هیچ ناسازگاری درآن مشاهده نمی‌شود و نیز هر دو فیلسوف تاکید دارند با وجود اینکه خداوند قادر مطلق است، حذف شرور از این عالم غیر ممکن است، یا به عبارت صحیح‌تر آفرینش عالم مادی بدون شر ممکن نیست، دلیل ابن‌سینا بر این مدعا این است که شر لازمه عالم مادی است در صورتی پلان‌تینگا شر را ناشی از اختیار می‌داند.

در این مقاله تلاش شده است تا با بررسی آثار ابن سینا، چیستی فلسفه وتعریف فیلسوف نزد وی تبیین ومورد تحقیق قرار گیرد . این روش مفید چند فائده است : 1. آنکه دانسته می شود آنچه راکه برخی( مانند ماجد فخری) . از محققان تاریخ فلسفه ، بدون تحقیق در باره دید گاه ابن سینا گفته اند ناصواب ونادرست است .2. معلوم می گردد ، مطالبی را که برخی از فیلسوفان پس از ابن سینا ( مانند ملا صدرا) . بنام خود وبدون استناد دادن آنها به وی آنهارا در کتب خود ذکر کرده اند ؛ متعلق به ابن سینا بوده است . 3. این نتیجه را در بر دارد که فلسفه اسلامی را باید ازسرچشمه اصلی آن آموخت ومرجعیت ابن سینا را پذیرفت - همان روشی که عبدالکریم شهرستانی در کتاب « الملل والنحل » آن رابه کار برده است و در معرفی فلسفه اسلامی نظرات ودیدگاه ابن سینارا بر نظر ودیدگاه دیگر فیلسوفان مسلمان ترجیح داده واز او به عنوان « علّامة القوم » یاد کرده است - نویسنده دراین بررسی متوجه نکات ژرف وعمیقی در نظر ابن سینا شده است از جمله : ضرورت ، دوام وکلیت که وی آنهارا از اختصاصات فکر واندیشه فلسفه پژوهی می داند ، از مباحث مهمی است که در قرون بعدی درآثار فیلسوفانی مانند کانت می توان اهمیت آنها را مشاهده کرد . به عقیده نگارنده علی رغم سیطره فلسفه صدرائی بر فکر واندیشه فیلسوفان معاصر ما ، همچنان نظر عبدالکریم شهرستانی ، صائب وقابل دفاع است ولازم است « مرجعیت » فلسفی ابن سینا رادر پژوهشهای فلسفه اسلامی تداوم بخشیم وزوایای پنهان فلسفه وی را بگشائیم ومانند خود ابن سینا تا حد امکان از آمیزش مسائل فلسفی با مسائل کلامی وعرفانی بپرهیزیم . روش پژوهش در این مقاله ، در مرحلۀ نخست روش کتابخانه ای(ویا جمع آوری اطلاعات) وسپس با روش توصیفی تحلیلی انجام پذیرفته است.

ترجمه ماشینی : این پایان نامه بررسی تاریخ فکری صدرالدین دشتکی (متوفی 903/1498) و غیاث الدین دشتکی (متوفی 949/1542)، دو فیلسوف مهم شیرازی و متفکر شیعی متأخر است. دوره تیموری و اوایل صفویه. این استدلال می کند که فلسفه ابن سین در زمانی که مورد هجوم متفکران اشعری متعلق به سنت متأخر بود، احیا شد و انگیزه جدیدی به آن بخشید. به طرز متناقضی، بسیاری از متفکران متأخر اشعری، پرداختن به گمانه‌زنی‌های متافیزیکی را مناسب می‌دانستند که سنت ابن سینا را مبنای آن قرار می‌داد. با این حال، همین متفکران ابن سینا و پیروانش را متهم کردند که برهان های واهی را مطرح می کنند و در مورد خدا، کیهان، مسائل دینی و ماهیت کلی چیزها اظهارات نامنسجمی می کنند. این سنت اشعری متأخر به قدری فراگیر بود که در قرون منتهی به دوره صفویه تبدیل به سنت فکری عالی شد. دشتکی‌ها در بسیاری از نوشته‌های فلسفی عمده خود کوشیدند تا فلسفه ابن سینا را از کلام اشعری جدا کنند و در عین حال به پایه‌های سنت اشعری حمله کنند. دشتکیان با این کار قرائتی خاص از ابن سینا ارائه کردند که از تأثیرات اشعری پاک شده بود و به تشیع فلسفی نزدیکتر بود.

اسلام شناس سخت گیری چون ابوحامد غزالی ابن سینا را خارج از اسلام و کافر به شمار آورد و ارسطوشناس کم نظیری چون ابن رشد او را خارج از ارسطو و خائن به او قلمداد کرد. در جامعۀ دینی، یا می بایست مفسر و شارح آموزه های دین باشی یا مترجم و شارح اندیشه های ارسطو؛ حد وسط این دو فلسفه ورزی است که کار هر کس نیست زیرا عملی است به غایت دشوار و خطیر و ظریف و نیازمندِ بضاعت و شجاعت. این خود بسی تفکرانگیز می نماید. ظاهرا وضع و سرنوشت یک متعاطی جدی فلسفه در عالم اسلام جز این نمی توانست باشد. زیرا هیچ گونه فلسفه ورزی بدون تایید و تصویب و تصدیق متولیان دیانت نمی توانست به فرجامی نیک بینجامد. به گفتۀ ژرف و سنجیدۀ لئواشتراوس، در جهان و فرهنگ اسلام، فلسفه مجبور بوده است که دردادگاه شریعت از خود دفاع کند. ازین رو، فلسفه بدون نوعی آمیزش اجباری با کلام و الاهیات نمی توانست شکل و قوام گیرد و آغازشود. این در حالی است که فلسفۀ فارابی و ابن سینا و زکریای رازی و برخی معاصران آنها هنوز تازیانه ها و شلاق های شرعی متدینانی مقتدر و ذینفوذ مانند غزالی و ابن تیمیه و سهروردیِ صاحبِ رشف النصائح الایمانیه و کشف الفضائح الیونانیه را به خود ندیده است. بعد از غزالی، فلسفه چنان به لاکِ انزوا و انفعال فرو می رود که به دشواری از کلام وعرفان و اشراق و شعر و کشف و شهود قابل تمییز است.

ملاصدرا بر خلاف ابن سینا، با اثبات حرکت اشتدادی در جوهر و به کار گرفتن آن در توضیح تحول وجود نفس از مادّی به مجّرد، همچنین با مطرح کردن تشکیک در حقیقت وجود و ذومراتب دانستن نفس، دیدگاههای نوینی ارائه نمود و مسیر اندیشه فلسفی را دگرگون ساخت. این دو اصل وی را قادر ساخت که یا نظریه های تازه ای مطرح کند، یا برای تبیین مسایل، راههای کاملتری ارائه نماید و یا بر تعداد پاسخهای مقبول بیفزاید. تلاش رساله حاضر بر آن است که معلوم کند اولاً در حوزه نفس و معاد چه موضوع هایی تحت تأثیر این اصول قرار گرفته اند و ثانیاً این تأثیر به چه شکل بوده است. مقایسه آراء ابن سینا و ملاصدرا روشن می کند که اصول منتخب صدرا در مباحثی نظیر: حقیقت نفس، وجود نفس قبل از حیات دنیوی، حدوث نفس، رابطه نفس و بدن، رابطه نفس و قوا، اتحاد نفس یا عقل فعّال و اتّحاد با صور معقول، اثبات تجرد خیالی، عالم نیمه مجرد، معاد جسمانی و بدن اخروی، افقهای جدیدی در تبیین مسایل و حل مشکلات ، پیش روی گسترانیده؛ و در تبیین مباحث دیگری نظیر: ترکیب نفس و بدن، فانی نشدن نفس با فنای بدن، ابدّیت نفس و نفی تناسخ ، به ارائه راههایی کامل تر از راههای پیشین پرداخته و به پاسخهای موجّه افزوده است. مطابق مبانی صدرا، نفس وجود واحد دارای مراتبی است که در ابتدای حدوث، جسمانی و حالّ در ماده است نه مجرّد الذات، و با قرار گرفتن در مسیر تحولات جوهری به مقام تجرّد می رسد، لذا اشکالاتی نظیر تعلق گرفتن موجود مجرّد به امر مادی، انفعال مجرّد تام از مادی محض، برابری همه انسانها در ذات و کمالات ذاتی، و جمع شدن تجرّد و حدوث و ابدیّت که ناشی از مجرد دانستن نفس از بدو حدوث است رفع می شود. با پذیرفتن حرکت جوهری و تشکیک وجود، باید پذیرفت که نازل ترین عمل حیاتی و برترین فعل انسانی، به طور یکسان مستند به نفس هستند؛ و وجود جسمانی ترین قوه همانند وجود مجردترین قوا، با وجود نفس متحّد است، و قوا در واقع مظاهر نفسند نه اجزاء آن. همچنین نفس با صور اداراکی خود از جمله صور معقول متحد است و صور اداراکی به همراه صور ناشی از اعمال و اخلاق، در وجود نفس باقی می مانند و حقیقت باطنی و صورت اخروی انسان را شکل می دهند. در پرتو این دو اصل، منحصر بودن تجرّد به تجرّد عقلانی نفی می شود و با اثبات تجرّد قوه خیال و اثبات عالم نیمه مجرّد ، مسایل مربوط به حیات برزخی و محشور شدن همه، حتی افرادی که عقل بالفعل ندارند و عذاب قبر و ثواب و عقاب جسمانی تبیین می گردد؛ همچنین از رابطه نفس و بدن تفسیر جدیدی ارائه می شود که مطابق آن، نفس با بدن رابطه ذاتی و وجودی دارد و این رابطه، توضیح مسایلی مانند تأثیر متقابل نفس و بدن و اتّحادی بودن ترکیب آن دو و نفی تناسخ را تسهیل می نماید. استدلال کردن بر معاد جسمانی و عینیت بدن دنیوی و اخروی با استفاده از مجموعه ای از اصول اختصاصی و در رأس آنها حرکت جوهری و تشکیک وجود، در کنار تفسیر جدید از حقیقت مرگ و مستدل نمودن خلود، از دست آوردهای اساسی حکمت متعالیه در حوزه معاد است. این همه در حالی است که در برخی مباحث حوزه نفس و معاد، تفاوت چشم گیری میان دو فیلسوف دیده نمی شود و صدرالمتألهین مقبولات شیخ الرئیس را حتی گاه با عبارات خود او، مورد تأیید قرار می دهد. در این میان، تمیز دادن آراء استثنایی و نظریه های اختصاصی ابن سینا از آرائی که به طور عام در مقام تقریر نظیر مشائین و موافقت با ایشان بیان کرده، برای ارزیابی صحیح و قضاوت دقیق در مورد میزان تحولات ناشی از مبانی خاص حکمت متعالیه ضروری است.

ترجمه ماشینی: ابن سینا، تأثیرگذارترین فیلسوف اسلامی، شفا را به عنوان اثر بزرگ خود در فلسفه دینی و سیاسی خود تولید کرد. متافیزیک که اکنون توسط مایکل مارمورا ترجمه شده است، نتیجه نهایی این اثر عظیم است. از طریق مهارت مارمورا به عنوان مترجم و حاشیه نویسی های گسترده او، سنگ محک فلسفه اسلامی ابن سینا بیش از هر زمان دیگری قابل دسترس است. ابن سینا در متافیزیک ایده هستی را بررسی می کند و تحقیق او در مورد علت همه چیز او را به تعمق در ماهیت خدا می کشاند. از این بحث، ابن سینا نظریه ای درباره علیت الهی ارائه می دهد که ایده های نوافلاطونی، ارسطویی و اسلامی را ترکیب می کند. ابن سینا در این طرح نشأت‌آمیز، برخی از ایده‌های اساسی فلسفه دینی و سیاسی خود را مطرح می‌کند، زیرا او صفات الهی، مشیت الهی، آخرت و شهر ایده‌آل «فضیلت» را با فیلسوف ـ پیامبرش به‌عنوان رابط انسانی بین قلمروهای زمینی و آسمانی با این نسخه، اکنون می توان متافیزیک را به عنوان یکی از استادانه ترین آثار فلسفه کلاسیک اسلامی بهتر دید.

ترجمه ماشینی: این دومین ویرایش، اصلاح شده و به روز شده این اثر بنیادی است که خوانشی از آثار فلسفی ابن سینا را معرفی می کند که با نیت و هدف او در فلسفه مطابقت دارد. سودمندی آن با پیوست جدیدی افزایش یافته است که فهرستی انتقادی از آثار معتبر ابن سینا را ارائه می دهد که مهدوی (1954) را در بر می گیرد و به روز می کند.