مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

چکیدهبابررسی های انجام شده درقرآن کریم ومتون دینی ،اخلاقی و... مشخص گردیددین به معنای «مجموعه‌ا‌‌ی از اعتقادات، احکام و اخلاق دارای خاستگاه قدسی و وحیانی» و اخلاق به معنای «مجموعه‌ای ناظر بر صفات و رفتارهایی ‌که قابل اتصاف به خوبی و بدی»است با یکدیگر مرتبط‌اند و نیازهای یکدیگر را برآورده می‌سازند. از این‌رو، هریکی در قلمرو دیگری نقش‌ها و کارکردهایی دارد. دین در سه حوزه «معرفت»، «توجیه» و «معیار» دارای کارکرد است. که درتبیین خوبی و بدی و همچنین ذکر احکام جزیی اخلاقی، عقل را یاری رسانده و اهداف اخلاقی را بیان می‌نماید؛ جاودانگی اصول اخلاقی با دین تضمین می‌شود؛ رفتارهای ایثارگرایانه، از خودگذشتگی، جود و...تنها با اعتقاد به خدا و حساب و جزای اخروی توجیه‌پذیر می‌شود و همچنین تحسین و تقبیح خداوند به عنوان ناظر آرمانی در اخلاق، محملی برای موجه ساختن رفتار اخلاقی به شمار می‌رود.همچنین مشخص گردید،اخلاق غیردینی باتوجه به دلایل قرآنی ،روایی وعقلانی نمی تواندتضمین کننده سعادت فردی واجتماعی انسان باشد.و امرالهی به عنوان معیار احکام اخلاقی با مسایلی نظیر نسبیت و تغیرپذیری خوبی و بدی همراه است. اما شکل رساتر معیار دینی اخلاق این است که رضایت خداوند را به عنوان مصداق اتَم سعادت در اخلاق مطرح کرده و می‌پذیرد که در نهایت قرب ورضایت خداوند معیار نهایی در اخلاق است.کلید واژه‌ها: دین، علم اخلاق ، اخلاق،فلسفه اخلاق،فلسفه علم اخلاق، پایگاه‌ اخلاق ، سکولار، سکولاریسم، اخلاق سکولار،

این نوشتار بر آن است تا رابطه امامت در دیدگاه تشیع را با سکولاریسم بررسی کند. نخست دلایل ضرورت نبوت و آموزه‌های انبیای الهی برای سعادت انسان بررسی می‌شود و سپس به اثبات می‌رسد که دین اسلام از چنان جامعیتی برخوردار است که برای همه نیازهای انسان و جنبه‌های وجودی او طرح و برنامه دارد. اسلام تنها به جنبه فردی خلاصه نمی‌شود؛ زیرا لازمه اجرای احکام دینی از جمله تحقق عدالت، تشکیل حکومت و تدبیر امور دنیوی مردم است. در ادامه، معنای لغوی و اصطلاحی امامت از دیدگاه تشیع بررسی شده است. امامت به معنای تداوم رسالت انبیای الهی است. در واقع، پس از پیامبر ، امامان معصوم عهده‌دار تبیین وحی و تدبیر امور دنیوی مردم هستند و در زمان غیبت حضرت ولی عصر (عج)، فقیهان جامع الشرایط که آگاه به قوانین اسلامی و عادل و کاردان و مدیر و مدبر هستند، نیابت عام آن حضرت را به عهده دارند. سپس، معنای سکولاریسم و زمینه‌های ظهور آن بررسی شده است. اساساً این گونه ایدئولوژی، یک پدیده غربی است که خاستگاه آن جامعه غربی و آیین مسیحیت است. در ادامه، مبانی سکولاریسم که عقل گرایی و علم گرایی است، بررسی و نقد شده است. درواقع علم گرایی، نوعی مادی گرایی و عقل گرایی نیز نوعی محدودیت بی‌دلیل برای گستره فعالیت عقل است. در پایان، این نکته به اثبات می‌رسد که آموزه امامت در شیعه، با سکولاریسم ناسازگار است.

دامنۀ عرفی شدن، نظریه های علمی را نیز دربرگرفته و از این میان نظریات اخلاقی عرفی سر برآورده اند. اخلاق عرفی با محوریت عقل آدمی و تأکید بر استقلال آن، صرفاً عقل و نه دین را مرجع نهایی معیارهای اخلاقی و هنجارهای حاکم بر صفات و رفتار آدمی می داند. عادل ضاهر، اندیشمند معاصر عرب تبار، با رد اخلاق دینی، بنیاد معرفتی اخلاق را عقل مستقل آدمی می داند. از منظر او، اخلاق منطقاً مستقل از دین و دستیابی به معرفت اخلاقی بدون شناخت دینی نیز میسور است. او می کوشد تا ادعای مقدم بودن معرفت دینی بر معرفت اخلاقی و وابستگی دومی به اولی را انکار کند.در این پژوهش با برشمردن نظریاتی که دین را وابسته به اخلاق و درنتیجه اخلاق را عرفی می انگارند، به تحلیل و نقد دیدگاه اخلاق عرفی عادل ضاهر خواهیم پرداخت.

امروزه در جهان شاهد رشد فزاینده علوم به ویژه علوم زیستی و پزشکی هستیم. الزامات اخلاقی این توسعه علمی در حال حاضر در جهان اسلام بدون توجه و تمرکز کافی بر جنبه های بومی و اسلامی مد نظر قرار می گیرد و حتی نهادهای بین المللی به لزوم پرداختن به جنبه های مذهبی گفتمان اخلاق زیستی در کشورهای اسلامی به درستی آگاه نیستند. از سوی دیگر معرفی یک نظریه اخلاقی جامع پیرامون موضوع اخلاق زیستی مستلزم تاملی دقیق و عمیق در مبانی جهان بینانه و فلسفی است. یکی از راهکارهای مناسب برای ورود به این بحث که در این مقاله به آن پرداخته شده است، مطالعه تطبیقی مبانی جهان بینانه و فرااخلاقی بین اخلاق زیستی اسلامی و اخلاق زیستی سکولار است. از این رو نگارندگان می کوشند به تفاوت های موجود در جهان بینی این دو نگره اخلاقی بپردازند از جمله: تفاوت در اعتقاد به منشا و خالق هستی، تفاوت در نگرش به کلیت هستی و تفاوت در نگاه به عالم مادی و قوانین حاکم بر آن و سپس به تفاوت های انسان شناسانه این دو نگره اخلاقی اشاره کنند که تفاوت در نگرش به خلقت انسان، تفاوت در نگرش به ابعاد وجودی انسان و زندگی پس از مرگ از جمله آنهاست و نهایتا به تفاوت های فرااخلاقی در اخلاق زیستی اسلامی و سکولار از جمله تفاوت در وجودشناسی اخلاقی، تفاوت در معرفت شناسی اخلاقی و تفاوت در دلالت شناسی اخلاقی اشاره نمایند. پاره ای از شباهت های نگره اسلامی و نگاه سکولار به اخلاق زیستی که عمدتا شباهت های هنجاری هستند نیز از دیگر نکاتی است که نگارندگان به مطالعه آن پرداخته اند.در نتیجه می توان به پذیرش تفاوت ها و شباهت ها به عنوان یک واقعیت موجود، برای آغاز یک گفتگوی سازنده دوجانبه و معرفی مبانی اخلاق زیستی اسلامی اشاره کرد.

بحث ماهیت حسن و قبح و رابطه آن با آموزه های دینی، دستمایه اختلافات کلامی فراوانی شده که ثمره آن وابستگی دین به اخلاق یا بر عکس خواهد بود. عده ای با کشیدن این بحث به ساحت اجتماعی، گستره دین و اخلاق را بریده از یکدیگر و مباین با هم می دانند و فتوا به سکولاریست بودن دین اسلام می دهند. این نوشتار بر آن است تا بررسی دیدگاه های ایده پردازان آن، این طرح را بازخوانی کند.

آگاهی از تهدیدها، چالشها، امکانات و فرصتها از ملزومات امت به حساب می آید. تهدیدها و چالشها باعث می شود که آحاد و اقشار امت ضرورت وحدت را بیشتر لمس نموده و گامهای عملی آن را با علاقه مندی تمام بردارند. همچنین آگاهی از فرصتها و امکانات، میزان توانمندی و توان مبارزه را تقویت نموده، زمینه را برای آمادگی لازم فراهم می سازد. با توجه به این دو عنصر ارزنده در تشکیل وحدت، قصد بر آن شد تحلیلی پیرامون تهدیدها و فرصتها جهت ایجاد هرچه بیشتر حس پیوستگی و هم گرایی ارائه گردد. اینک پس از سعی و تلاش فراوان و مطالعه منابع متعدد، فهرستی از تهدیدها و فرصتها تهیه نموده و تقدیم خوانندگان محترم می گردد.

در قرون وسطا که جهان غرب در تاريکي جهل و خرافه فرو رفته بود، جهان اسلام در عصر شکوفايي و ترقي (قرون ۱۳ ـ ۸ ميلادي) به سر مي‌برد؛ اما از قرن سيزدهم ميلادي به بعد، علم در بين مسلمانان دچار انحطاط و زوال گرديد. در قرن شانزدهم ميلادي و همزمان با پيشرفت علم در جهان غرب، جهان شرق نیز مشتاق مجهز نمودن خود به علم گرديد؛ ازاین‌رو غرب بدون توجه و در نظر گرفتن فرهنگ و جوامع سنتي شرق، درصدد گسيل نمودن دستاوردهاي خود به آن سرزمين برآمد؛ اما ديري نپاييد که شرقيان دريافتند که علم داراي بستري خنثي نیست و باعث تأثيرات منفي بر پيکره جوامع غربي نيز گرديده که از جمله آنها اليناسيون افراد آن جوامع است. از طرفي، بستر شکل‌گيري فرهنگ غربي بسيار متفاوت از فرهنگ شرقيان بود. اين فهم جديد از علم غربي، انديشمندان و روشنفکران جوامع مسلمان را به تأمل درباره ماهيت اين مسئله واداشت که از میان ایشان، برخي علم مدرن را ناسازگار با اسلام تلقي کردند، عده‌ای با علم مدرن موافق بودند، گروه ديگر در پي تعبيري جديد از اسلام برآمدند و برخي ديگر درصدد بودند علم مدرن را در متن جهان‌بيني اسلامي قرار دهند. پژوهش حاضر، کاوشي نظري در مباني و دلايل دو نگرش «کارکردگرايانه» (Functional) و «نمادگرايانه» (Symbolic) به‌ترتيب در انديشه‌هاي شفاهي سيد حسين نصر و ضياءالدين سردار است که مروري گذرا بر مباني فکري و فلسفي مدل‌هاي «کارکردگرا» و «نمادگرا» درباره علم مدرن خواهد داشت.

کتاب «الاسلام و العلمانیة وجها لوجه» نوشته یوسف قرضاوی، درباره علمانیت یا سکولاریسم است که خواهان کنار گذاشتن دین از واقعیت های زندگی اجتماعی است. در واقع نشو و نمای علمانیت در ممالک غیر اسلامی و در شرایطی ویژه و میان ملت های غیر مسلمان صورت گرفته است. به عقیده قرضاوی غرب برای رویارويی با سلطه کلیسا و پدران روحانی بود که پرچم سکولاریسم را بدست گرفت. سلطه ای که از رکود و جمود در برابر اندیشه های نو گرا حمایت کرد و با نادانی و جهالت بر علیه دانايی و دانش دست به یکی نمود و برای سرکوبی مردم با پادشاهان همکاری کرد و بر علیه مستمندان و زحمتکشان با ثروتمندان و زمینداران دست دوستی داد. اما مسلمانان پدیده ای همچون پاپ و پدران روحانی و رجال دین که هر چه را که بخواهند با استدلال به حق الهی روا و هر چه را که نپسندند با همان دلیل ناروا نمایند ندارند. قرضاوی در این کتاب همچنین گفته است: پدیده سکولاریسم غرب برای اندیشه فلسفی خود از همان عصر ارسطو دارای توجیهات و بهانه هايی بوده است. فهرست مطالب کتاب به این قرار است: تحدید الهوپات، تحدید المفاهیم (که در آن به بیان مفاهیمی چون اسلام، اساس اسلام، علمانیه، علمانیه بین غرب و شرق، ظهور علمانیه در غرب، علمانیه در اسلام، ... پرداخته است.)، تحدید المعاییر (شامل علمانیه ضد دین، ضد الدستور، ضد اراده الشعب، ضد مصلحة الامة، مبدا مستورد)، تحریر موضوع النزاع (شامل علمانیه و اسلام، علمانیه و دین، علمانیه و عبادت، علمانیه و اخلاق)، العلمانیة و الدعوة الی تطبیق الشریعة، الشریعة و تجارب البشر، دفع شبهات و رد مفتریات، قیام الصحوة الاسلامیة بین الحقائق و الاوهام، موقف الاستعمار و الصهیونیة من الصحوة الاسلامیة.