مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

آزادی، مقوله‌ای است چند وجهی که اندیشمندان از زوایای گوناگون به آن پرداخته‌اند. تلقی‌های متفاوت از مفهوم آزادی به علاوه تأکید بر حوزه‌های مختلف حیات انسانی که از این تعاریف تأثیر پذیرفته‌اند ما را به اهمیت گفتگو جهت تفاهم بیشتر و عمیق‌تر از این مقوله رسانده است. از مبنایی‌ترین جوانب آزادی، موضوع «جبر و اختیار» است که قرنها مفسران، فیلسوفان و متکلمان فِرق اسلامی پیرامون آن بحثهای مفصل نموده‌اند. قلمرو چالش‌برانگیز دیگری که نوع تلقی از آزادی در آن تاثیر روزافزن نهاده، «سیاست و اجتماع» می‌باشد که محل تقابل بسیاری از روشن‌فکران و صاحب‌نظران دینی و غیر دینی بوده و هست. اما شاید بتوان حوزه «تعلیم و تربیت» را از کاربردی‌ترین حیطه‌های متأثر از آزادی دانست که به نظر می‌رسد نزد غالب اندیشمندان و مفسران در حاشیه قرار گرفته و مغفول مانده است.به دلیل گستره وسیع این مقوله، در تحقیق حاضر با استفاده از مجموعه آثار به جا مانده از عالمان دینی مذکور، تلاش شده تا مسأله آزادی در تمامی جوانب ارائه شده، جمع‌بندی گردد و راهکار عملیاتی، نوع ارتباط و تقدم و تأخر تلقی‌های مختلف از آن مورد بررسی قرار گیرد.نتیجه این فرایند، نشان می‌دهد که از نگاه مفسرین قرآن برای آدمی چهار مرحله آزادی به این ترتیب وجود دارد: 1- آزادی از جبرهای درونی و بیرونی موثر در انسان 2- آزادی فکر قبل از تعلیم 3- آزادی از اسارت بتها تا رسیدن به حریت (آزادی پس از تعلیم) 4- آزادی از حریت و رسیدن به مقام عبودیت.جز آزادی فلسفی که در وجود انسان هست و در شرایط خاصی فرصت ظهور و بروز می‌یابد، در برابر هر یک از مراحل فوق موانعی(رادع یا سلب‌کننده) وجود دارد که برای رفع آنها تا رسیدن به آن سطح از آزادی، نیاز به عواملی مستقل می‌باشد. امید است که این تحقیق کمکی باشد برای فهم و عمل به این تعالیم آسمانی و پرورش نسلی مومن و متقی و انقلابی، به روشی که آزادی و اختیار- این حقیقی‌ترین عنصر انسانیت-را از آدمی سلب نگردد.

آیة﴿لاَ إِکْرَاهَ فِی الدِّینِ﴾به عنوان یک اصل راهبردی در سرلوحة تعامل نظام مترقّی اسلامبا پیروان دیگر ادیانمطرح و پژوهش پیرامون آن، دررفع بسیاری از ابهام های اجرای احکام اسلام راهگشاست. این پژوهش کنکاشی در گسترة کلامی،تفسیری آیة مزبور است که نخست به مفهوم شناسی واژه های آیه و موارد کاربرد آن در قرآنو آنگاه به تحلیل اقوال مفسّران در مفهوم شناسی آیه پرداخته است و بدین نتیجه می رسدکه «دین»، باور، خضوع و عقد قلبی است وبا الزام و اکراه حاصل نمی شود و تنها بابرهان شکل می گیرد و بر فرض امکانِ اکراه، فایده ای برآن مترتّب نیست. در بخشدیگر، به تهافت بین آیة مزبور (آزادی عقیده) با احکام ارتداد (آزادی بیان) اشارهمی کند و به تمایز بین سه گسترة «آزادی اندیشه، آزادی عقیده و آزادی بیان» پرداختهشد. نویسندگان معتقدند که آزادی عقیده در اسلام، مبادی و مبانی و نیز حدّی دارد و بهطریق اولی، آزادی در بیان نیز دارای حدّ و مرز می باشد. همچنین اعدام مرتد با آزادیاندیشه و بیان منافات ندارد؛ زیرا در نظام دینی شخص مرتد، تنها در صورتى که تبلیغ وتوطئه علیه نظام اسلامى کند، با او برخورد می شود و حکم تعرّض به وی، همانند حکم تعرّضبه جاسوس در حکومت های لیبرال جهان است. آیاتی که بر اصل آزادی عقیده تصریح دارند،همة آنها در مقام پذیرش اصل دین است، امّا پس از پذیرش اسلام، حق برگشت همراه با ترویج و تبلیغو توطئه از او سلب می شود.