مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

مدرنیسم با وجود رفاهی که برای بشر غربی فراهم آورد، خواست ه­های فرامادی او را برآورده نساخت و این، علتی جز بی­ مهری و بلکه بی­ اعتقادی تفکر مدرن به روح و بعد فرامادی انسان نداشت. بحران بی­ معنایی که در غرب بیداد می­کرد و قربانی می­گرفت، تبدیل شدن انسان غربی به شیء و کالا، از دست رفتن هدف و معنای زندگی و خلأ و فقدان یک نظام ارزشی، متفکران بزرگ غرب را به چاره ­اندیشی واداشت. سرانجام بشر در دوران مدرن، مجبور شد نگاهی تأمل­ آمیز به مبانی فکری مدرنیسم بیندازد و به کاستی­های آن توجه ویژه کند و این، سرآغازی برای دورة «پست مدرنیسم» یا «پسامدرنیته» شد. بازکاوی سنت و مبانی آن از سوی اندیشمندان غرب برای آن بود که نیازهای بی­پاسخ خویش در زندگی مدرن را بیابند. آنها با توجه به بحران­های روحی پیدا شده در جهان غرب و نیاز بشر غربی به عواطف انسانی و رسیدگی­های باطنی، با گرایش مردم به معنویت همراه شدند. ایشان بر باور غالب دوره مدرنیسم که انسان را مساوی با جسد می­دانست، خط بطلان کشیدند و بعد فرامادی بشر پذیرفتند؛ از جمله، نظریات متفکرانی مانند «میشل فوکو»، «یورگن هابرماس» و «ماکس هورکهایمر»، نقد مدرنیسم و تجددزدگی و بازگشت به نوعی اخلاق و معنویت و ارزش­های فرامادی انسانی است. اکنون نزدیک به سه دهه است که بسیاری از متفکران اصیل و جدی غرب، متوجه مشکل شده­اند. فروپاشی کمونیسم، به بن­بست رسیدن روش­های سرمایه ­داری و نظریه­های گوناگون مدیریت، افول فلسفه­ های ظاهرفریب و رنگارنگ، برخی متفکران غربی را به تأملی جدی واداشت و این همه، آغازی برای بازگشت به معنویت شد.

این پژوهش با هدف تبیین تربیت اومانیستی و تحلیل مفروضه های فلسفی آن بر اومانیسم سکولار متمرکز شد و با رویکرد و روش تحقیق تحلیلی و استنتاجی انجام گردید. اومانیسم یکی از پرنفوذ ترین گرایش های فکری در تمدن و فرهنگ غرب محسوب می شود. این گرایش سنگ بنای مدرنیته غرب به شمار می آید. اومانیسم در گرایش سکولاریستی خود با جایگزینی انسان به جای خدا، و معیار و میزان کردن انسان در هستی، در زمین? هستی شناسی، معرفت شناسی، ارزش شناسی و تمام امور و مسائل زندگی، دعاوی خاصی مبتنی بر محوریت انسان ارائه می دهد. تربیت اومانیستی نیز به تبع این جهان بینی و بینش، درصدد تربیت انسانی است که بدون هیچ واسطه و امری و به تنهایی و قائم به خویشتن (تمرکز بر خود و توانایی های درونی فرد و نه هیچ امر دیگری بیرون از خود)، بتواند به تحقق ذات خویشتن بپردازد و بدین گونه به فرمانروایی در هستی دست یابد. تحلیل ها نشان می دهد که اومانیسم با رویکرد خاص به محوریت انسان در هستی، در جستجوی خدایی کردن انسان در جهان می باشد؛ چرا که تمام مولفه ها، مبانی و اصول خود را با انسان تفسیر و ارزیابی می کند، انسان را ملاک نهایی و اصلی تمام زندگی می داند و می خواهد تمام هستی خادم انسان باشند و انسان به هیچ نحوی در خدمت هیچ کس یا چیزی نباشد. انسان را آغاز و انجام هستی می داند. حاصل این بینش چیزی جز رسیدن به مقام خدایی کردن انسان در هستی نمی باشد. معرفی خدایی کردن انسان در هستی به عنوان هدف غایی اومانیسم، ارائ? نتیج? یک قیاس محتوایی و ده اصل تربیتی اومانیستی، مهم ترین یافته های این پژوهش را تشکیل می دهند. این اصول عبارت اند از: آزادی مطلق، خردگرایی، تساهل و تسامح، لذت گرایی، منبع بودن انسان در ارزش ها، انکار وجود خداوند و معاد، اصالت علم، ابزاری بودن معرفت، و خاستگاه شناخت بودن انسان. آموزش و پرورش اومانیستی در راستای تحقق ذات خویشتن، می تواند با محوریت انسان از این اصول بهره برداری کند.

بررسی تطبیقی جایگاه حقوق انسان و کرامت او در متون اسلامی از جمله نهج‌البلاغه از سویی، و مسئله حقوق انسان‌ها در اعلامیه جهانی حقوق بشر از سوی دیگر، از مباحث جدی مورد توجه پژوهشگران دینی دوران معاصر می‌باشد. یافتن پاسخ مناسب برای اقناع نسل پرسشگر امروز، می‌تواند چهره واقعی دین اسلام و پیشوایان آن را آشکار سازد. نتیجه‌ای که در پایان رساله از این پژوهش گرفته شده این است که حقوق بشر در نهج‌البلاغه به عنوان حقوق بشری الهی، با دیدگاه انسان‌شناسی و منطبق با مصالح و قوانین تکوین و تشریع بیان شده و از این نظر برتری کاملی بر اعلامیه‌ جهانی حقوق بشر دارد؛ زیرا مبنای تدوین اعلامیه مذکور، روابط مابین حکومت‌ها و جلوگیری از تضییع حقوق بشر در تمام کشورهای جهان است و به سایر موارد مرتبط با روش و اخلاق حکومت‌داری توجهی نشده؛ در صورتی که در کلام مولا? به آن موارد نیز تصریح و تأکید شده است. همچنین این اعلامیه به دلیل تعریف نامحدود از آزادی‌ها و لحاظ‌نکردن معنویت و تعالی روح بشر و هدف خلقت او، برخی ابعاد روحی و معنوی بشریت را نادیده گرفته و امکان سوءاستفاده یا انحراف از برخی مواد آن بیشتر است. مزیت دیگر حقوق بشر در نهج‌البلاغه‌، ضمانت اجرای آن است که از یک سو ضمانتی درون‌فردی، از جهت اعتقاد به خدا و معاد و همچنین آگاهی افراد جامعه نسبت به حقوق خود و دیگران است، و از سوی دیگر، مجازات‌های عادلانه برای افرادی که حقوق اساسی مردم را زیر پا می‌گذارند، وضع گردیده است. از جمله حقوق مورد احترام و مصرّح در نهج‌البلاغه‌، حق آزادی بیان، نصیحت حاکمان، حق مخالفان و زندانیان، اقلیت‌های دینی، یتیمان و همسایگان، حق زنان، حق مردم در دستیابی به اطلاعات، انتخاب شغل، حق رأی، حق مردم در برخورداری از یک حاکم عادل، عدالت در استفاده از بیت‌المال، حق مردم در اعتراض و انتقاد خیرخواهانه به زمامداران و شکایت از آنان، حق امنیت سیاسی و اجتماعی و… می‌باشد. روش این پژوهش، استقرایی بوده و با تحقیق کتابخانه‌ای تکمیل گردیده است. پس از چکیده و دیباچه، فصل اول به کلیات اختصاص یافته، در فصل دوم به تاریخچه کوتاهی از حقوق بشر در جهان پرداخته، ضمن درج متن کامل اعلامیه حقوق بشر، به دلایل تدوین این اعلامیه اشاره شده است. همچنین، حقوق بشر در مکاتب بشری و الهی و تفاوت آن دو نیز بررسی گردیده است. در فصل سوم (فصل اصلی رساله) با استفاده از شروح نهج‌البلاغه و کتب و مقالاتی که در این موضوع نوشته شده‌اند، نکات مرتبط با موضوع حقوق بشر، از نهج‌البلاغه استخراج و بررسی گردیده و آیاتی نیز از قرآن کریم به تناسب موضوعات آورده شده و سپس بررسی تطبیقی مختصری با مواد اعلامیه جهانی حقوق بشر انجام یافته است.

در دهه های پايانی قرن بيستم، تحولات فرهنگی، تحولاتی را در ديـنداری رقـم زده اسـت كـه مهـمتـرين آنهـا عبارتنـد از: حاكميـت فرهنـگ خودشـيفتگی بـا اصـرار فردگرايانه بر خود-تحقق بخشی، چرخش سوبژكتيو، احساس گرايی و اصالت يافـت عواطــف، همــراه بــا ســطحی بــودن و بــی مايــه شــدن احــساسات كــه از جملــه در مصرف گرايی، رفاه طلبی، مسرت جويی و بدن گرايی شـاهد آن هـستیم. ديـنداری و معنويـت گرايـی هـا نيـز بـه تبـع ايـن تحـولات فرهنگـی، بـه سـمت پاپكورنيزاسـيون، كالايی شدن و درمان گرانه شدن پيش رفته اند. عـلاوه بـر انتقادهـايی كـه بـه تحـولات فرهنگـی مـورد اشـاره، وارد اسـت ـ ماننـد تفريطی بودن احساسگرايی در برابر افـراط عقلانيـت ابـزاری، سـاختار خود متنـاقض عاطفه گرايی، اليناسيون، خودپرستی مندرج در خودشيفتگی، عدم انطبـاق شـعارهای اومانيـستی فرهنـگ خودشـيفتگی بـا واقعيـات اجتمـاعی، ابهـام غايـت شــناختی در خودشيفتگی، آثار ويرانگر خودشيفتگی و فردگرايی و كوته فكرشدن انـسانهـا ـ بـر هريك از تحولات فوق الذكردر دينداری و معنويت ورزی نيز انتقاداتی عميق وارد است ـ مانند ابتنا برمبانی فلسفی كانت و فلـسفه فايـده بـاوری كـه اشـكالات فلـسفی دارند، نگرش فروكاهـشی بـه انـسان، كـاهش اثربخـشی ديـن و معنويـت، تبـديل بـه فعاليت اوقات فراغت، ناتوانی در اطمينان بخشی نسبت به حقانيت خود و... .

هم مکاتب مادّى و بشرى و در رأس آن‌ها اومانیسم، از حقوق و آزادى‌هاى انسان سخن مى گویند و هدف خود را تعالى و تکریم او و رساندنش به حقوق و منزلت‌هاى والاى انسانى اعلام مى کنند و هم ادیان و مکاتب آسمانى و الاهى و در رأس آن‌ها، مکتب آسمانى اسلام؛ اما این که کدام‌یک از این دو مکتب انسانى و الاهى در ادعاى خود راستگوترند، به بررسى واقع بینانه و دور از پیش داورى نیازمند است. انسان دو بعد جسمى و روحى است ولى اصالت او با روح مجرد است؛ انسان داراى ویژگى‌هاى فراوانى از جمله، قوه عاقله، قدرت تفکر، توانایى نطق و تکلم، فطرت و گرایش‌هاى درونى دیگر است. او در تفکر اومانیستى، محور هستى، جایگزین خدا و دین، محصور در دنیا و اهداف دنیایى است و آزادى و اختیار کنترل نشده اى دارد؛ اما انسان در اسلام، داراى روح خدایى، کرامت ذاتى و برخوردار از حقوق و آزادى‌هاى مدنى در چارچوب تعیین شده دین، و حقوق و آزادی‌هاى او به بعد مادى و جسمى او محدود نمى‌شود و از آزادى معنوى و حیات آخرتى نیز بهره‌مند است. اهداف او به دنیا محدود نمی‌شود و مسؤولیت پذیر و متعهد به اصول انسانى و اخلاقى است.

این مقاله به بررسی ارتباط و نسبت بحران زیست محیطی جهان معاصر با مبانی فلسفی آن می‌پردازد تا از این طریق راهی به سوی طرح دیدگاه‌های دینی در مسئله بگشاید. بحران جهانی موجود را جدای از ریشه‌های زیست‌شناسی و تجربی آن و آن‌چه در حوزه علوم طبیعی و زیستی و تکنولوژی مطرح می‌شود می‌توان با ریشه‌ها و علل عمیق‌تری نیز پیوند زد و آن، تحلیل مسئله از زاویه مبانی و رویکردهای فلسفی است. مقاله حاضر از این منظر به تحلیل موضوع پرداخته تا در نهایت نتیجه گیرد که یکی از راه‌های برون‌رفت از بحران، تحول مبنایی در ساختار علوم معاصر است. بدین‌سان پس از ارائه مقدمه‌ای کوتاه در طرح مسئله، از حکومت نگاه اومانیستی در عصر جدید و ارتباط این مبنای فلسفی با نقش علوم و تکنولوژی جهان غرب سخن گفته و نتیجه می‌گیرد که تغییر و تحول در حوزه «فلسفه»، «علم»، و «فناوری» بی‌ارتباط با یک‌دیگر نیستند و سپس در پایان به چند راه‌حل علمی و کاربردی نیز اشاره دارد. هدف نهایی مقاله، طرح راه‌حل برای چاره‌جویی بحران زیست محیطی جهان معاصر با ضرورت تحول در حوزه علوم و ضرورت تولید علم دینی است تا راه برای فرار از بحران‌های ساخته و پرداخته مبانی فلسفی مادی‌گرایانه فراهم شود.

هر مکتب اخلاقی مبتنی بر مجموعه ای از مبانی معرفت شناختی، هستیشناختی و انسان شناختی خاص خود است. اخلاق سکولار نیز به نوبة خود دارای چنین مبانیای است. این مقاله، مبانی انسان شناختی اخلاق سکولار و میزان صحت و سقم آن و نیز جایگاه اخلاق دینی و به عبارت دیگر، حمایت دین از ارزش های اخلاقی را بررسی کرده است. اومانیسم، فردگرایی، لیبرالیسم، نظریة تکامل طبیعی از جمله مبانی انسان شناختی اخلاق سکولار میباشند. در بحث از اومانیسم، به مسئلة حق و تکلیف و نسبت بین آن دو و نیز از موضوع اخلاق دینی، به نقدهای نفی تکلیف از انسان اشاره گردیده است.

این مقاله در صدد بررسی تأثیر اومانیسم بر شکل گیری نهضت اصلاح دینی (پروتستان) با روش توصیفی ـ تحلیلی است. در این راستا نخست به تعریف اومانیسم اشاره، و پس از بیان مراحل سه گانة اومانیسم از رنسانس به بعد، ویژگی اومانیسم در هر یک از این مراحل بیان شده است. در ادامه با روش شدن ویژگی های اومانیسم در دورة نهضت اصلاح دینی و با واکاوی زندگی و اندیشه های بعضی از بزرگان اصلی و اولیة نهضت اصلاح دین، نشان داده شده که اگرچه زندگی و اندیشة این بزرگان متأثر از اومانیسم بوده است، تأثیرپذیری همة آنها به یک اندازه نبوده و همچنین بعضی از آنها، در دوران هایی حتی از اصول اومانیسم عدول کرده اند.

شناخت انسان از دیرباز با تفکرات عمیق فلسفی افراد زیادی در سرتاسر جهان روبه رو بوده است. انسان شناسی قرآنی و انسان شناسی غربی، به عنوان دو مکتب فکری عمده که به شناخت انسان، پرداخته اند به طور کلی از حیث موضوع، هدف و رویکرد با هم متفاوت هستند. نقاط عمده ضعف انسان شناسی غرب در مقایسه با انسان شناسی قرآنی در ضعف موضوع، هدف و رویکرد است؛ به گونه ای که انسان غربی را با پوچ گرایی در عصر حاضر مواجه نموده است در حالی که کاربردی بودن و تاثیر عینی بر زندگی بشر از نقاط قوت آن به شمار می رود؛ اما انسان شناسی قرآنی عمدتا هنوز در حوزه نظری باقی مانده است. انسان شناسی غربی سه موقعیت زمانی مختلف باستانی، قرون وسطی و معاصر را طی نموده است. در این مقاله، سعی شده است با استناد به اصول مذهب شیعه، یعنی توحید، معاد، نبوت، امامت، عدل و مراجعه به منابع دست اول همچون قرآن، فلاسفه اسلامی، روایات ائمه اطهار علیهم السلام، مستشرقین غربی، فلاسفه ازمنه مختلف غربی به ویژه قرون وسطی و عصر جدید، دید جامعی از تطبیق این دو مکتب به خواننده، ارائه شود.