مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

محمد مهدی نراقی (1146-1209 ه.ق.) در کتاب جامع السعادات، نظامی اخلاقی به شیوه اخلاق فضیلت‌محور و با رویکردی غایت‌گرایانه سامان داده است. اخلاق نراقی با فلسفه، کلام و اصول فقه وی پیوند دارد و در این رساله برای نخستین بار با نگاهی میان‌رشته‌ای به همه آثار نراقی، نظام اخلاقی وی گزارش و تحلیل شده است. نراقی در انسان‌شناسی دوگانه‌انگارانه خود، حقیقت انسان را نفس غیرمادی می‌داند. این نفسِ فناناپذیر به همراه فضایل و رذایل آن موضوع علم اخلاق قرار می‌گیرد. نفس چهار قوه عاقله، عامله، غضبیه و شهویه دارد و اخلاق نراقی متکفل بیان فضایل و رذایل این قوا است. اخلاق نراقی برخلاف تبار ارسطویی خود، پیوند گسترده‌ای با خدا و دین یافته است. اخلاق نراقی حکمت عملی صرفا فیلسوفانه نیست، از این رو با علوم شرعی و وحیانی آمیختگی فراوان دارد. از نظر نراقی تعیین حد وسط‌های اخلاق به عهده خدا است. در نراقی فضایلی مانند خوف و رجا، عشق به خدا، توکل، طاعت و ... تنها بر اساس خداباوری مجال طرح یافته‌اند. سعادت نهایی در اخلاق نراقی رویت خداوند در آخرت است. در نراقی، تجرد نفس پشتوانه جاودانگی انسان قرار گرفته است. ملکات اخلاقی و معارف علمی نیز جاویدان‌اند. نفس به دلیل تجرد، با عوالم روحانی و الاهی مناسبت دارد و در نتیجه‌ی سلوک اخلاقی و علمی و رسیدن به تجرد تام می‌تواند پس از مرگ به سعادت نهایی (رویت خداوند) نایل آید. جاودانگی نفس، حیات اخروی انسان را رقم می‌زند. حیات اخروی، ظرف تحقق معارف و خُلقیاتی است که در دنیا کسب شده‌اند. نراقی با اعتقاد به تجرد اعمال، همه کردارهای دنیوی انسان را در نفس به صورت صور روحانی تجردیافته می‌بیند و همین ملکات، سعادت یا شقاوت اخروی انسان را رقم می‌زنند.

تحقق وحی در برهه ای از تاریخ و استفاده از ادبیات رایج عصر بعثت از یک سو و نقد کتابهای مقدس از سوی دیگر، این شبهه را در ذهن بعضی از مستشرقان و روشنفکران ایجاد کرده اند که قرآن، محصول و مخلوق زمان خویش است و در برهه ای از تاریخ با صبغه تاریخی، فرهنگی و جغرافیایی خاص و متناسب با آگاهیها و شرایط معین مخاطب آن تحقق یافته است و در بیان عقاید نیز به جنبه هایی از عقاید و دیدگاههای عصر خود توجه می کند و لازمه این کلام، نفی جاودانگی احکام و آموزه های قرآنی است؛ درحالی که قرآن آمده است تا فرهنگ زمانش را اصلاح و فرهنگ قرآنی را جایگزین کند. به همین جهت از یکسو متناسب با آگاهیها و شرایط معین مخاطبش از عنصرهای مختلف این فرهنگ در راستای هدفهای نزولش بهره می گیرد؛ به گونه ای که بی توجهی به فرهنگ زمانه موجب می شد که عرب جاهلی در جاهلیت خود باقی بماند و رسالت پیامبر اکرم (ص)، ناقص و ناتمام بماند و از سوی دیگر قرآن به گونه ای سخن گفته است تا پاسخگوی نیازهای همه جهانیان در همه زمانها باشد و به عنوان تنها کتاب آسمانی تحریف نایافته، گفتار و پیام خداوند را به طور مستقیم در دسترس بشریت قرار داده است؛ زیرا هدف، هدایت انسانها بوده و به گونه ای نازل نشده است تا تحت تأثیر فرهنگ و محیط جغرافیایی خاصی قرار گرفته و احکام را برای جمعیت خاصی بیان کرده باشد. لذا برای فهم صحیح قرآن باید با توجه به واقع گرایی احکام، امور ثابت و متغیر، الغاء خصوصیت و تعیین مناسبتهای مربوط به احکام، پیامهای قرآن را از لایه های زیرین معانی کشف کرده و از آنها در حل مسائل مستحدثه برای دوره های مختلف کمک گرفت. به همین جهت قرآن برخلاف سایر کتابهای مقدس از هرگونه تحریفی مصون مانده است و نقد آنها و آشکار شدن تناقضها در آنها قابل تسری به قرآن نیست.با این بیان نه تنها بین تاریخمندی قرآن و جاودانگی آن هیچ گونه تنافی وجود ندارد؛ بلکه مراعات مسائل تاریخی عصر بعثت در قرآن سبب شده است تا در ابتدا نسل اول که مخاطبان اولیه قرآن هستند، قرآن را بفهمند و نسلهای دیگر نیز از ورای آنها متحول شوند و قرآن جاودانه بماند.

موضوع این تحقیق اسرار نماز است. هدف از انتخاب چنین موضوعی ، دستیابی به پاسخ پرسشهایی بوده که مدتها ذهن مرا به خود مشغول کرده و نیز سئوال جوان ها و نوجوان ها هم می باشد و این تحقیق کوشیده است پاسخی مناسب به این موضوع باشد. رساله حاضر شامل چهار بخش و هشت فصل است که در بخش نخست به معنای لغوی و اصطلاحی نماز، نماز حقیقت شرعیه یا متشرعه و نماز در ادیان گذشته و اسلام پرداخته شده است. اولین فصل از بخش دوم، در مورد اهمیت نماز در آیات و روایات و خشوع در نماز می باشد. در فصل دوم اسرار مقدمات ماز از جمله وضو، تیمم، وقت شناسی و توجه به قبله مورد بررسی قرار گرفته است. فصل سوم شامل اسرار نماز در قرآن و روایاتی می باشد. بخش سوم که اسرار عبودیت است، این موارد را در بر می گیرد: فصل اول: اسرار قیام ( نیت، اذان و اقامه، قیام و تکبیره الاحرام) . فصل دوم: اسرار قرائت ( سوره های حمد و توحید). فصل سوم: اسرار خاکساری ( قنوت، رکوع، سجده، تسبیحات اربعه، تشهد و سلام). بخش پایانی نیز نتیجه می باشد. لازم به ذکر است که روش تحقیق کتابخانه ای بوده و تهیه مطالب از طریق فیش برداری صورت گرفته و رساله موجود حاصل مطالعات در منابع دست اول است. مطلب مهمی که از این نوشته به دست می آید این است که همان گونه که در آیات و روایات اشاره شده، تنها راه رسیدن به سعادت دنیا و آخرت نماز است. در پرتو نماز حقیقی است که می توان از گناهان دوری جسته و مسیر حق را پیموده و به سعادت ابدی نائل آمد. امید است که به این مهم بیشتر توجه شود و نماز در هر زمان و مکان و با هر شرائطی اقامه گردد و همگان این عبادت گرانقدر را ارج نهند.