مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

عصمت یکی از ویژگی‌های پیامبران و همچنان یکی از معتقدات مشترک تمامی ادیان سماوی حتی غیر سماوی بوده و در ضمن یکی از مهمترین مباحث عقیدتی مسلمانان به حساب آمده که می بایست روی آن از منظر مفسران و اندیشمندان فریقین و پاسخ به شبهات وارده پژوهشی صورت گیرد که هدف این تحقیق، بررسی مبانی، ادله عقلی و نقلی و دیدگاهای مفسران معتبر فریقین راجع به عصمت پیامبر(ص) در امور غیر رسالی و همچنان پاسخ به شبهات وارده می باشد. قرآن کریم و روایات فریقین غنی ترین منبع در راستای عصمت انبیاء به ویژه عصمت پیامبر(ص) است که در رابطه به مسأله عصمت کتاب‌ها و مقالات به صورت پراگنده و اختصار به بیان برخی از جنبه‌های این موضوع پرداخته اند؛ اما در این نوشتار به گونه تطبیقی و با روش توصیفی_تحلیل به شکل نظامند و همه جانبه به معرفی مبانی، ادله و دیدگاهای مفسران معتبر فریقین با استناد به آیات و روایات مربوطه آن پرداخته شده است که نتایج حاصله آن این بوده که در مورد عصمت پیامبر (ص) در امور رسالی (تلقی، حفظ و ابلاغ) وحی همه اتفاق نظر دارند که ایشان معصوم مطلق بوده در این زمینه هیچگونه کمی، کاستی صورت نگرفته زیرا حفظ آن را خداوند (ج) به عهده گرفته و توسط نگهبانان قوی ترّصُد شده. اما با بررسی ادله و دیدگاهای مفسران فریقین راجع به عصمت در امور غیر رسالی اکثر مفسران در این بخش نیز معصوم می دانند، اما یک تعدادی اندکی از دانشمندان هستند که در امور غیر رسالی ایشان را معصوم نمی دانند و ظاهر برخی از آیات همچون: آیات استغفار و... بیان کننده عدم عصمت می دانند که با بررسی دیدگاهای مفسران فریقین به این نتیجه رسیدیم که این آیات بیان کننده عدم عصمت نه بلکه بیان کننده حقانیت رسالت ایشان است زیرا اگر قرآن کلام الهی نه بلکه خود ساخته ایشان می بود چنین آیات عتاب و... را در آن درج نمی کردند. و نیز شبهاتی همچون شهوت‌گرا وغیره را بر رسول (ص) و مسلمانان وارد شده است که کاملا واهی، بی اساس بوده است. و در نهایت دیدگاه دانشمندان فریقین در مورد محدوده‌یِ عصمت این است که بیشترین دانشمندان شیعه قائل به این است که پیامبران الهی از اول عمر تا آخر عمر از گناهان کبیره، صغیره، سهوی، عمدی، نسیان و فراموشی معصوم هستند اما در مقابل یک عده‌یِ شاذ مثل شیخ صدوق، استاد وی ابن الولید، علامه طبرسی و علامه تستری می فرماید که رسول خدا در کار های عادی سهو می کنند اما دیدگاه اکثر دانشمندان اهل سنت این است که پیامبران الهی از گناهان کبیره به طور مطلق و از گناهان صغیره ای که نفرت آور باشد معصوم هستند اما از گناهان صغیره ای غیر نفرت آور و همچنان از سهو، نسیان و فراموشی معصوم نیستند.

درباره بیست‌وچهارمین آیه از سوره یوسف مباحث مختلفی مطرح شده ‌است. واژه «همّ» در این آیه به‌ یوسف منتسب شده که نیازمند بازشناسی دقیق‌تری ‌است. غالب مفسران آن را به قصد و اراده بر عملِ منافی عفّت تفسیر کرده‌اند که به‌ظاهر با عصمت آن حضرت تنافی دارد. در این پژوهش هم‌زمان تحلیل مفهومی و اسنادی «همّ» را در این آیه دنبال، و مهم‌ترین دیدگاه‌های فریقین را به سه دسته تقسیم می‌کنیم. هر کدام از این دیدگاه‌ها ضعف‌هایی دارد و ابهامات مخاطبان را به‌ویژه در مواجهه با ظاهر آیه، سیاق آیات، معنای دقیق لغوی در کتب تاریخی متقدم و روایات تفسیری ذیل آیه به‌خوبی پاسخ نمی‌گوید. در این نوشتار با رویکردی تحلیلی‌انتقادی و تأکید بر معنای لغوی «قصد و اراده» برای واژه «همّ»، معنای مصداقی‌اش در آیه را بررسی می‌کنیم. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که مراد از «همّ» منسوب به یوسف j قصد او بر ضرب و شتم و قتل زلیخا، و در مقابل «همّ» منسوب به زلیخا راجع به اراده او بر انجام‌دادن معصیت بوده ‌است. صحّت معنای برداشت‌شده با دلایل سیاقی، لغوی و روایی به‌ دست می‌آید. بدین‌منظور معانی واژگان، اقوال مختلف مفسران فریقین درباره آیه و در نهایت ساختار نحوی آیه را بررسی می‌کنیم.

قرآن کریم از پیامبر اکرم$ به عنوان «أسوة حسنه» یاد کرده است. از عبارت «رسول الله» به دست می‌آید که این ویژگی اختصاص به آن حضرت نداشته و عموم پیامبران را شامل است. در آیات دیگر از قرآن کریم بر وجوب اطاعت از پیامبر الهی تأکید شده است. أسوه و واجب الأطاعه بودن پیامبر، بر عصمت آنان از خطا و گناه دلالت می‌کند. اگر چه مدلول مطابقی این آیات عصمت پیامبران در دوران رسالت آنان است. اما مدلول التزامی آنها، عصمت آنان در دوران قبل از نبوت را نیز شامل می‌شود. تبیین استدلال به آیات مربوط به أسوه بودن پیامبران و وجوب اطاعت از آنان و قلمرو دلالت آنها و نیز پاسخ گویی به اشکالات در این باره، موضوع این نوشتار است

یکی از مباحث مهم در اعتقادات تشیع، عصمت پیامبران است. از سوی دیگر، برخی تلاش نموده اند این مساله را با روش های مختلف مخدوش نمایند. از جمله اینکه در منابع نقلی شیعه و اهل سنت، روایاتی وجود دارد که حکایت از دوست داشتن زنان توسط رسول خدا(ص) دارد یا اینکه ایشان لذت خود را در زنان معرفی می کنند. در این نوشتار با روش توصیفی-تحلیلی به دنبال پاسخ به این سوالات است که آیا رسول خدا(ص) به صورت افراطی، زنان را دوست داشته است؟ و آیا این روایات، دال بر هوسرانی و علاقه افراطی پیامبر به زنان است؟ و خدشه ای به عصمت ایشان وارد می کند؟ نتایج پژوهش، گویای این است که دوست داشتن زنان توسط رسول خدا(ص) به هیچ وجه از روی هوسرانی نبوده و حب دنیا و از جمله زنان به صورت اعتدالی و در راستای اهداف الهی هرگز مذمت نشده است و نیز این روایات به هدف تبیین مقام و جایگاه رفیع زن و عکس العملی در برابر نگاه منفی عرب جاهلی آن زمان نسبت به جنس زن بوده و مراد از حب در این روایات، شفقت و مودت و حفظ کرامت زن و مبارزه با انحراف فکری و فرهنگی جاهلیت آن زمان است و توهم هوس رانی و شهوت پرستی جنسی درباره پیامبر گرامی اسلام(ص) توهمی باطل بیش نیست..

اين كتاب از هشت مقاله به ‌شرح زير تشكيل شده است: ديباچه‌اي بر منطق فهم دين ؛ نهادهاي راهنماي فهم قرآن ؛ آب حيوان به ظلمت بردن ( پيامدهاي فلسفي كلامي نظريه‌ تكثرگرايي ديني) ؛ پلوراليسم ديني و چالش معيار (مباحثه با پروفسور جان هيك) ؛ نسبت دين و ايدئولوژي ؛ فلسفه‌ فرج، فلسفه‌ جهان برتر ؛ و فرجام قدسي تاريخ.

این مقاله در زمینة کلام اسلامی به بررسی دلالت یک آیة مهم قرآنی بر عصمت انبیاء می‌پردازد. دلایل عقلی و نقلی متعددی بر اعتقاد عصمت مطلق انبیاء از سوی متکلمان شیعی اقامه شده است. موضوع این مقاله بررسی دلالت آیة «لا یَنالُ عَهْدِی الظَّالِمِینَ» است. بر اساس این آیه، عهد خداوند، نبوت یا امامت، به ظالمان نمی‌رسد. هر گناهی، صغیره یا کبیره، مصداق ظلم است؛ بنابراین عهد نبوت خداوند به شخص گناهکار نمی‌رسد؛ بلکه تنها به شخص معصوم می‌رسد. اختلاف بر سر شمول معنای ظالم بر کسی است که مرتکب گناهی در گذشته شده و سپس توبه نموده و پرهیزکار شده است. متکلمان شیعی معتقدند چون کلمة «الظالمین» در آیه عام است، شامل چنین شخصی نیز می‌شود. بنابراین، نبی و امام باید معصوم مطلق باشد. نگارنده همانند برخی از متکلمان اسلامی معتقد است چون «ظالم» اسم مشتق است و بر اساس مباحث الفاظ در علم اصول، اسم مشتق، حقیقت در متلبس به مبدأ است، بنابراین ظالم به کسی گفته می‌شود که متلبس به صفت ظلم است نه آنکس که از ظلم توبه نموده و در حال حاضر، لباس تقوا و پرهیزکاری به تن کرده است. بنابراین، آیه دلالت بر عدم شمول عهد نبوت به ظالمان بالفعل دارد نه کسی که قبلا مرتکب ظلمی شده باشد و سپس توبه نموده باشد.

عصمت از ارکان اعتقادی امامت و نبوت و از مختصات اعتقادی شیعه محسوب می‌شود. فیصل‌نور، یکی از وهابیان معاصر، در بخشی از کتاب الامامة و النص، منکر عصمت امام شده و به زعم خود، این مسئله را بر اساس مبانی مورد پذیرش شیعه و روایات موجود در منابع شیعیان به چالش کشیده است. نحوۀ استفادۀ وی از روایات، مصداق مغالطه و تحریف و نیازمند تحلیلی انتقادی است. این نوشتار با به‌کارگیری روش توصیفی _ تحلیلی تلاش کرده است مهم‌ترین شیوه‌های فیصل‌نور در مواجهه با روایات شیعه را مورد بررسی قرار دهد و با تحلیل نمونه‌هایی از مستندات او ذیل هر روش و نیز نشان‌دادن مغالطات و القائات انحرافی وی، ثابت کند که او برای حق‌جلوه‌دادن ادعای باطل خود مبنی بر عدم عصمت امام، روش‌هایی مخالف با اصول و قواعد صحیح نقد اتخاذ کرده است. از مهم‌ترین این روش‌ها، استناد به روایات جعلی و ضعیف، تقطیع هدفمند، تحریف روایت، استناد به یک حدیث و غفلت از خانوادۀ احادیث، القای پیش‌فرض‌های نادرست به مخاطب و ظاهرگرایی است.