مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

«الهیات سلبی» نظریه­ای مهم و پرطرفدار در حوزه «زبان دین» در میان الهی­دانان یهودی، مسیحی و مسلمان است. الهیات سلبی در سه حوزه هستی­شناسی، معرفت­شناسی و معناشناسی صفات الهی مطرح است که میان آنها پیوند ناگسستنی برقرار است. از رهگذر این جستار مشخص می­شود که به باور ابن میمون، لازمه الهیات ایجابیِ زیادت، تعدد قدما است، و لازمه الهیات ایجابیِ عینیت، برگشت گزاره­های صفات الهی به هوهویت است. ابن میمون با تکیه بر بساطت ذات الهی، به نفی صفات ذاتی ثبوتی الهی پرداخته و به باور وی، خداوند هیچ گونه صفت ذاتی به وجهی از وجوه و در هیچ حالی ندارد. وی الهیات سلبی و نفی صفات ذاتی از ذات الهی را بدیهی می­داند. اندیشه­های ابن­میمون از جهات مختلفی قابل ارزیابی است که شاخص­ترین آنها فقدان تصویر صحیحی از نظریه عینیت در نگاه ایشان است.

بنیاد گرایی از اصطلاحات مورد توجه در حوزه‌های مختلف علوم انسانی محسوب می‌شود. مفهومی که ذیل اصول گرایی معتقدان به یک باور مرکزی جزم اندیشانه در جهان اکنونی وقتی خود را مکلف به عمل میبینید گاه نتایج دهشتناکی را به همراه دارد. کتاب حاضر که تالیف کارن آرمسترانگ نویسنده و پژوهشگر انگلیسی‌ست که بعد از تجربه ۷ ساله راهبه کاتولیک بودن در دانشگاه آکسفورد ادبیات کلاسیک و مدرن خوانده است، پس از حادثه یازدهم سپتامبر نگارش یافته. او که تاکنون تاکنون دوازده کتاب درباره دین‌شناسی تطبیقی تألیف کرده و چندین عنوان آن به زبان فارسی نیز منتشر شده است در این کتاب خواسته تا با دقتی پژوهشگرانه تاریخ ۵۰۰ ساله اخیز بنیاد گرایی را در سه دین مهم یعنی اسلام، مسیحیت و یهودیت مور کنکاش قرار دهد. آرمسترانگ در این در کتاب در فهم مبانی تضاد بنیاد گرایی سنتی دینی با مدرنیته ریشه این تضادها را در تقابل عقل گرایی با اسطوره گرایی معرفی می‌کند که چنان که هرکدام حقوق متقابل یکدیگر را محترم شمرده قصد اثبات حقانیت خود را با توسل به زور و ارعاب و کشتار نداشته باشد در هر سه دین بزرگ غربی جایگاه فلسفی و اصولی خود را داراست. آرمسترانگ در تبیین چرایی و چگونگی پدید آمدن بنیاد گرایی در این کتاب آن را بازگشتی به شکل کهن دین نمی‌پندارد بلکه بنیادگرایی را واکنشی به بحران معنوی دنیای جدید می‌داند. کتاب در دو بخش، بخش نخست :دنیای قدیم و جدید و بخش دوم :بنیاد گرایی و در ده فصل به بررسی ریشه‌ها، مبانی و استدلال‌های معتقدان به بنیاد گرایی بر اساس متون و تفاسیر دینی سه دین یهودیت، مسیحیت و اسلام طی ۷۴۰ صفحه می‌پردازد. در پس‌گفتار کتاب نیز گفت و گویی کوتاه که جاناتان کیوش مقاله نویس لوس آنجلس تایمز با خانم آرمسترانگ انجام داده برای مزید استفاده علاقه مندان به دیدگاه شخصی نویسنده ترجمه و گنجانده شده است.

تاريخ مسيحيت در ميان نژاد عرب طولاني و متمايز است، از زمان مسيح تا حال حاضر امتداد داشته و ويژگي ها و روش هاي فكري آن در حال توسعه است. تاريخ آن با اسلام در هم تنيده شده، چنانكه در عبادات و تعاليم، زبان عربي به عنوان زبان اصلي به كار گرفته شده است. اين به آن معنا است كه مسيحيت عرب مدت طولاني از كليساهاي ديگر جدا بوده و نوشته هاي آن براي بيشتر مسيحيان ديگر مناطق ناشناخته مانده است. تعريف دقيق مسيحيت عرب آسان نيست. در يك تعريف كلي مي توان آن را مربوط به مسيحياني دانست كه عبادات و آموزه هاي ايماني شان به زبان عربي بوده است. همچنين اين تعريف شامل مسيحيان سرياني و قبطي مي شود كه عربي را به عنوان زبان روزمره خود انتخاب كرده بودند. چنين تعريف نسبتا كلي اي مسيحياني را كه در شبه جزيره عربستان يا در امتداد مرزهاي شرقي قلمرو روم بودند، در بر مي گيرد؛ در آخر شامل مسيحياني مي شود كه در منطقه مركزي عرب زندگي مي كردند و تا زمان حاضر اعتراف به ايمانشان را در قلمرو اسلامي ادامه داده اند.

روایت عرفانی از موضوع آخرالزمان در آیین یهود بر عهده «قباله» یا «کابالا» است که با تلقی خاصی از بنای خلقت و شکل‌گیری عوالم و نقش شرور در بی‌توازنی آن، مغلول‌بودن دستان خداوندی در اصلاح نظام آن را القا می‌کند و با ترسیم کیفیت وحدت وجود در سه‌گانه ظهور، یعنی معبد (تجلی‌گاه نور)، قوم برگزیده (شراره‌های نور)و ماشیح (جلوه نور)، نقشی بی‌بدیل برای انسان در قوس نزولی و سپس صعودی آفرینش در نظر می‌گیرد. پیوند این سه نور، زمینه‌ساز رجوع نورِ هبوط‌کرده خدا به خود خدا است و این معنای واقعی ظهور و اصلاح انسان‌ها در آخرالزمان از منظر کابالیسم است. این روایت همان ترجمان آیه 64 سوره مائده است که در آن به دیدگاه یهود درباره بسته‌بودن دست خداوند اشاره شده است. مقاله پیش رو با رویکردی انتقادی، ضمن واکاوی مسئله آخرالزمان در دین یهود و نقش انساندر آن، به مسئله مغلول‌بودن دست خداوندی در این دین خواهد پرداخت.

با تسلط اسکندر مقدوني بر فلسطين و ديگر سرزمين‌هاي خاورميانه در قرن چهارم قبل از ميلاد، دورة تاريخي هلنيسم در يهوديت شکل گرفت که تا سه قرن امتداد يافت. در اين دوره به دليل سياست تسامح فرهنگي حاکمان يوناني، فرهنگ و انديشة يونان در لايه‌هاي مختلف زندگي و انديشة يهوديان نفوذ کرد. در اين مقاله با مراجعه به منابع يهودي، ابعاد مختلف اين تأثيرپذيري واکاوي شده است. بر اساس نتايج اين پژوهش، يوناني‌مآبي در سه سطح اجتماعي، فرهنگي و الهياتي داراي تأثيراتي بر جامعة يهودي بود. تغيير زبان و تدوين ترجمة سبعينيه، مهم‌ترين مصداق اين تأثيرپذيري به شمار مي‌روند. با اين‌حال به سبب تلاش حسيديم و برجسته شدن آموزة «برگزيدگي»، يوناني‌مآبي رو به افول گذاشت و به حاشيه رفت.

اين نوشته «معرفي کابالا در عرفان يهود و نقد و بررسي آن» است؛ بنابراين، نخست به معرفي «عرفان»، «يهود» و «قبالا» پرداخته، سپس آن را نقد و بررسي كرده است. هدف اين پژوهش شناخت «عرفان يهود» با اشاره به ظهور يهوديت و تحولات آن، و نقد و بررسي مکتب عرفاني يهود، يعني «کابالا» است. در اين راستا توقع بود که دين يهود و کتاب موسي و ايده‌هاي او، در عرفان قبالا اشراب شده باشد؛ ليکن آبشخور اين عرفان از نظر فکري عقيدتي، به دوران قبل از موسي و کاهنان و ساحران مصري بازگشت داشته و اين هماني است که موساي نبي آن را برنتابيده و رد کرده است. روش اين تحقيق، کتابخانه‌اي و به شکل توصيفي ـ تحليلي است.