مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از بحث های دیرینه در عقاید اسلامی، بحث و گفتگو در مورد ضرورت یا عدم ضرورت عصمت در امام است. در مذهب شیعه بر ضرورت وجود عصمت در امام اتفاق نظر می باشد؛ چرا که مقام امامت، پایه و اساس اسلام را تشکیل می دهد؛ و از جمله دلایلی که برای اثبات اعتقاد خود می آورند؛ آیات، و روایاتی است که از پیامبر (ص) و ائمه معصومین (ع) رسیده؛ از جمله آن آیات، آیه 33 سوره احزاب می باشد، در این نوشتار روایات عصمت، که در کتب معتبر حدیثی شیعه، هم چون «الکافی، معانی الأخبار، الخصال، کفایه الأثر» وجود دارند، مورد بررسی سندی متنی قرار گرفته، و مشخص شده که، مهم ترین مستند عصمت امامان (ع)، وجود نصوص قرآنی و روایاتی است که در میان امامیه بر آنها اتفاق نظر وجود دارد. و از آنجا که هدف اصلی، بررسی روایاتی است که لفظ «عصمت» در آنها به کار رفته، در حالت کلی می توان گفت که؛وضعیت راویان، بر مبنای آراء رجالیون شیعه، بررسی و معلوم شد که در بیشتر سلسله سند روایات عصمت، افراد موثق قرار گرفته اند، و البته اندکی از آنان نیز بر طبق گفته های رجالیان موثق نیستند، ولی درصدی از این راویان مجهول، افرادی هستند که در سلسله سند روایات «کامل الزیارات» قرار گرفته اند، و از آنجا که ابن قولویه، در مقدمه این کتاب، همه راویان این کتاب را ثقه، معرفی کرده است، می توان برای این افراد، درجه ای از وثاقت قائل شد. در بین این روایات، اکثر روایات از نوع احادیث معنعن هستند، که شامل احادیث موثق، صحیح و حسن می باشند. اما افرادی با توجه به مبانی فکری و عقیدتی خویش، عصمت را در غیر پیامبر اکرم «ص» نمی پذیرند، و از دلایلی که بر عدم عصمت ائمه معصومین (ع ) می آورند، روایاتی است که از معصومین رسیده است که از جمله آن روایات است: استغفار و توبه معصومین؛ درباره احادیثی که دال بر عدم عصمت معصومین (ع) می باشد باید گفت؛ اولا: این گونه احادیث، از نظر سندی ضعیف هستند ثانیا: این گونه احادیث بیشتر جنبه تعلیمی و تربیتی و ترک اولی دارد، و هم چنین با توجه به احادیثی که افرادی، امامان (ع) را تنها به عنوان «ائمه ابرار» معرفی کرده اند، باید گفت که؛ استدلال این افراد تنها ناظر به روایاتی است که ائمه (ع) در این گونه روایات تنها به ابرار بودن خود اشاره کرده اند و این دلیل بر عدم عصمت آنان نمی باشد؛ چون در احادیث فراوان دیگر امامان (ع) خود را معصوم معرفی کرده اند.

بخش اول شامل کلیاتی در باب عصمت و نبوت بوده و در سه فصل تنظیم گردیده است در فصل اول به بررسی مفاهیم عصمت و نبوت، طبقات انبیاء و رسل، تفاوت رسول و نبی و نبوت و رسالت از دیدگاه فخر رازی و علمای شیعه پرداخته شده است. فصل دوم به بیان حقیقت و ماهیت عصمت از دیدگاه اشاعره و شیعه اختصاص یافته و در فصل سوم منشاء عصمت از دیدگاه شیعه مورد بررسی قرار گرفته است. بخش دوم در سه فصل به ارزیابی مراتب عصمت از دیدگاه فخررازی و علمای شیعه پرداخته شده است. در فصل اول مصونیت از گناه و نافرمانی، ابعاد عصمت در زمینه گناه و مواضع مکاتب در خصوص این محورها مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل دوم مصونیت از خطا و اشتباه و مراحل آن و ادله قرآنی بر مصونیت انبیاء (ع) از خطا و اشتباه مورد ارزیابی قرار گرفته است. در فصل سوم دیدگاه علمای شیعه در خصوص سهو نبی تبیین شده است. بخش سوم نیز با هدف بررسی لزوم عصمت از دیدگاه فخررازی و متکلمان شیعه در سه فصل تدوین گردیده است. در فصل اول به ادله عقل و قرآنی لزوم عصمت از دیدگاه فخررازی و علمای شیعه پرداخته شده و در فصل دوم عصمت قبل از بعثت انبیاء (ع) از دیدگاه مکاتب مورد ارزیابی قرار گرفته و در فصل سوم به بررسی عصمت قبل از بعثت پیامبر اسلام (ص) و سایر انبیاء (ع) در قرآن و روایات پرداخته شده است. بخش چهارم دیدگاه فخررازی و دانشمندان شیعه در تفسیر آیات موهم صدور گناه از انبیاء مورد ارزیابی قرار گرفته است، این بخش نیز مشتمل بر سه فصل می‌باشد که در فصل اول به بررسی آیات متشابه در خصوص پیامبر اسلام (ص) که شامل شبهات قبل از بعثت ایشان و شبهات بعد از عصمت در مواضع عقاید، احکام و فتاوی و افعال و سیره است، پرداخته شده است. در فصل دوم آیات موهم صدور گناه از سایر انبیاء (ع) در محورهای مذکور، مورد ارزیابی قرار گرفته و فصل سوم با مقایسه روشهای تفسیری فخررازی و علمای شیعه در تفسیر آیات متشابه به اتمام می‌رسد.

موضوع تحقیق رابه «فرشتگان از دیدگه قرآن» اختصاص داده ام این پژوهش دارایپنج فصل می باشد فصل اول ، کلیات تحقیق همچون موضوع و ضرروت تحقیق ، هدف تحقیق ، سوالات تحقیق پیشنه و روش تحقیق و واژه شناسی فرشته در زبان فارسی و ملائکه در زبان عربی از نگاه لغت شناسان را مورد بحث قرار داده ام. فصل دوم ، وجود فرشتگان از نظر ماده گرائی و خدا شناسی و هم چنین در مورد حقیقت فرشتگان که آیا در واقع ما می توانیم حقیقت فرشتگان را بشناسیم ، و این که آیا قرآن در باره حقیقت آنها سخن به میان آورده استیا خیر؟ و دیدگاه های مختلف در باره فرشتگان ،همچون دیدگاه های متکلمین ، فلاسفه و بت پرستان را مطرح کرده امونیز حکمت وجود فرشتگان ، زیرا خدای متعال هر چه آفریده است بیهوده و بی حساب و کتاب نیست بلکه هدف خاص دارد لذا ما در این جا حکمت وجود فرشتگان را اجمالا مطرح کردم وهمین طور اوصاف فرشتگان ،مکلف ومختار بودن و در آخر در مورد عصمت آنان بحث کرده ام. فصل سوم : انواع و مراتب فرشتگان را مورد بحث و بررسی قرار دادم در این فصل انواع فرشتگان از دیدگاه های مختلف ، مراتب فرشتگان که آیا فرشتگان نیز مراتب دارند یا همه دریک سطح اند ، تعداد فرشتگان که آیا فرشتگان بیشتر اند یا انسان و مخلوقات دیگر و در آخرانواع فرشتگان را مطرح کرده ام. فصل چهارم ،فرشتگان و مسئله خلافت را مطرح کرده و به بحث و بررسی آن پرداختم از جمله مطرح نمودن اعلام خلقت انسان به فرشتگان و عکس العمل فرشتگان در این مورد و اعلام نظر ملائکه ، سوال ملائکه ، علم فرشتگان و منشاء آن و عدم شایستگی ملائکه برای خلافت و در آخر سجده ملائکه و چگونگی سجده ملائکه به حضرت آدم را مورد بحث و بررسی قرار داده ام.در فصل پنجم: نقش فرشتگان در جهان هستی را از دیدگاه قرآن ، وظیفه فرشتگان در مورد پاسداری وحی و پیام الهی ، رساندن وحی «بدون کم و زیاد» به دست خلیفه خدا برروی زمین ، و در مورد فرشتگان که بر پیامبران نازل شده ،وظیفه فرشتگان نسبت به انسان و در آخر فرشته قابض ارواحبحث و بررسی کرده ام .

بحث این رساله درباره مصادیق اولی الامر می باشد. در میان مفسران و متکلمان فریقین همواره این بحث بوده است که مصداق اولی الامر در آیه 59 سوره نساء چه کسانی هستند؟ علما و مفسران شیعه همگی اتقاق نظر دارند که مصادیق اولی الامر ائمه اهل البیت می باشند. در بین علما و مفسران اهل سنت درباره مصادیق اولی الامر اختلاف است. دیدگاه های مشهور آنان عبارت اند از : فرماندهان لشکر، صحابه و تابعین،‌خلفاء راشدین، مطلق حاکمان، اهل حل و عقد و دیگر آرائی که بطور مفصل در این پایان نامه مورد بحث و بررسی قرار گرفته و پس از نقد دیدگاه های متعدد دیدگاه امامیه بیان و اثبات شده است. در ارتباط با این بحث مباحث دیگری مثل بحث عصمت، امامت و تعریف آن و سایر مباحثی که بررسی آنها برای دریافت صحیح از موضوع لازم بود مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته است.

واژگاه کلیدی: عصمت، تنزیه، آیات متشابه، پیامبر اسلام (ص).پیشینه عصمت پیامبر اکرم (ص) از گناه و تمامی امور نفرت‌زا همچون سهو و خطا به نخستین سال‌های ظهور اسلام باز می‌گردد. قرآن کریم، اهل‌بیت عصمت (ع)، صحابه و تابعین پیامبر نخستین مدافعان عصمت به شمار می‌روند که در کنار دلایل محکم عقلی، تفسیرگر آیات متشابهی است که به دلیل برخی واژگان یا اسلوب‌های کلامی دچار ابهام گردیده و مورد سوء برداشت قرار گرفته‌اند. این ابهام‌ها در قالب روایات تفسیری و شأن نزول که عمدتاً به لحاظ سندی و دلالی دچار مشکل می‌باشند و نیز دیدگاه‌های تفسیری برآمده از تساهل، اعتماد به روایات و یا مبانی کلامی فاسد بروز می‌کنند و به دو دسته عمده تقسیم می‌شوند. دسته نخست شبهه‌هایی است که با تحلیل زندگی شخصی پیامبر در صدد منسوب داشتن وی به گمراهی و عادت‌های جاهلی در مقطع پیش از رسالت و یا ارتکاب پاره‌های تردیدها، دلبستگی‌ها، رذایل اخلاقی و گناهان در مقطع رسالت ایشان است. دسته دوّم شبهات نیز با تمرکز بر شأن رسالی پیامبر و با استناد به راهیافت سحر، چشم زخم، وسوسه‌های شیطانی و فراموشی به پیامبر سعی در سلب صلاحیّت از ایشان برای تصدی منصب نبوت داشته یا با بیان پاره‌ای موارد بر وقوع لغزش در فرایند دعوت استشهاد نموده‌اند. آیات مورد استناد در این باره را می‌توان از زاویه نقد واژگانی، ادبی، تاریخی، و تحلیل مراد استعمالی و جدّی از خطاب در آن‌ها و نیز دیگر راهکارها، تفسیری صحیح و متناسب با نظریّه عصمت نمود.

بزرگان بشریت با همه عظمت و نبوغشان از شرح شانی از شئون امامت عاجز و درمانده‌اند زیرا میان عالم و معلوم و عارف و معروف سنخیت لازم است. برای اینکه ما و جنبش عاجزانه ما در این نوشتار متهم به غلبه عواطف مذهبی نشویم سعی نموده‌ایم که اغلب مطالب از کتاب‌های حدیثی برادران اهل سنت و جماعت نقل کنیم ابوعمر و مولف کتاب (استیعاب) و ابن‌اثیر مولف (جامع‌الاصول) هر دو با کمال انصاف در نام‌بری عنوان (سیده نساء‌العامین) را اضافه نمودند و این عنوان بر حسب روایات متواتر از طریق اهل سنت از طرف پدر بزرگوارش به فاطمه‌الزهرا صلوات‌الله علیها داده شده است. یعنی پانزده شخصیت از بزرگان اهل سنت که نام آنها را ذکر می‌کنیم اتفاق دارند که این عنوان از طرف پدر بزرگوارش به آن حضرت داده شده است. 1-امام احمد بن حنبل در مسند، 2-امام بخاری در صحیح خود، 3-مسلم بن حجاج در صحیح مسلم، 4-ترمذی در سنن و ... همه محدثان بزرگ این حدیث را به سند‌های معتبر خوازابوسعید خدری و ابن‌عباس و ام‌المومنین عایشه از رسول اکرم روایت نموده‌اند. تا که روایات و احادیث را حفظ کنیم از گروههایی متعصب که مشغول حذف کردن روایات از کتب اهل سنت‌اند و نیز این سعی برای استقبال نسل‌های آینده باشد که شخصیت حضرت زهرا از طریق مذاهب اربعه بشناسند که از ولادت تا هیجده سالگی زندگی پرعظمت و پر از مشکلات و غم و حزن چطور گزراند و علمایی بزرگ اهل سنت چه عظمتی قائل بودند اما چرا اینقدر کم روایات در عظمت این بانوی عظیم ذکر کرده‌اند. جواب این سوال را تاریخ اسلام در سینه خود پنهان دارد و وقایع تاریخی دلالت و وجوهات را می‌فهماند. اما این کار از طریق مطرح کردن چند سوال درباره حیات طبیه آن حضرت و جواب تلاش کردن از منابع اولیه و کتب بزرگ و مهم اهل سنت انجام دادم مثلا این که ولادت حضرت چطور بود و نطفه چطور منعقد شد و نامگذاری حضرت چطور انجام شد و چرا به ایشان فاطمه و بتول و طاهره گفتند دوران کودکی و جوانی چطور بود و مسأله ازدواج چطور انجام گرفت و مهریه حضرت چطور بود؟ ... برای جواب این سوال‌ها از کتابخانه‌های متعددی از جمله دارالحدیث استفاده نمودم و کتابهایی مثل صحیح بخاری-تفسیرالکشاف- زمخشری-تفسیرالدرالمنثور سیوطی استفاده نمودم.

تنوع نداها و خطاب‌های الهی در قرآن خود جنبه‌ای ازشگفتی های قرآن به شمار می‌آید. خطاب به گروههای مختلف و خطاب به افراد خاص از جمله خطاب به پیامبر اسلام (ص) به اسلوبها و روشهای گوناگون و با آهنگ های مختلفی صورت پذیرفته است. لحن این خطاب های الهی بر پیامبر(ص) نیز گاهی عتاب گونه و گاه تهدیدآمیز می باشد که در ظاهر اینگونه به نظر میرسد که با عصمت حضرتمنافات دارد. ولی در واقع خطاب در آیاتی که حامل فرمانی عتاب‌گونه و هشدارهای تهدیدآمیز است را نمی‌توان تنها متوجه شخص رسول اکرم (ص) و یا دلیلی بر ارتکاب خطا و لغزش از آن حضرت دانست. همان‌گونه که همه اوامر و نواهی که با صیغه مفرد مخاطب و خطاب به حضرت آمده متوجه آن حضرت نیست ؛ بلکه بیشتر این عتاب‌ها و نکوهش‌ها و یا هشدارها متوجه کسانی است که در برابر پیامبر(ص) کارشکنی کرده‌اند و همچنین از حیث مخاطب بودن جمیع مکلّفان در برابر قرآن متوجه سایرین نیز می‌باشد. اما این مطلب باعث نمی‌شود که از پیامبر(ص) تکلیف ساقط شود و احتیاجی به رهنمون الهی نداشته باشد.از سوی دیگر از هر امر و نهی و پرسشی نمی توان برداشت عتاب و مواخذه نمود و آن را دلیلی بر ارتکاب خطا و گناه دانست بلکه باید توجه داشت که هر کلامی و خطابی و یا هر ندا، امر و نهی ، خبرو پرسشی معنای خاصی داشته و گاه کنایه از امری مهم است که با کمی تفکر می توان به آن دست یافت. بنابراین وجود اینگونه آیات منافاتی با عصمت آن حضرت نداشته بلکه موید آن است.بعلاوه وجود آیات عتاب خود دلیل محکمی بر این حقیقت است که قرآن کلام خداست و برخلاف عقیده برخی ساخته و پرداخته پیامبر(ص) نمی باشد.

یکی از موضوعاتی که در دو حوزه فقه و کلام همیشه مورد بحث قرار گرفته است مساله سهوالنّبی و وجود روایاتی در این رابطه است. موافقان و مخالفان نظریه سهوالنبّی هریک به طرح دیدگاه خود پرداخته و آثاری عرضه نمودند. نجاشی در رجال خود برخی از پیشینیان مانند، اسحاق بن حسن از راویان کتاب کلینی را نام می برد که به تألیف کتابی با عنوان «نفی السهو عن النبّی صلّی الله علیه و آله » پرداخته است. در مقابل ابن غضائری، قمی‌ها و در رأس همه شیخ صدوق و استاد او ابن الولید را باید از مدافعان جدّی این نظریه دانست که نفی آن را غلوّو معتقد به آن را غالی می‌پنداشتند. بررسی همه جانبه این بحث که در شناخت جایگاه پیامبر و ائمه علیهم السلام و تفسیر آیات قرآن کریم و پذیرش یا ردّ بسیاری از روایات تأثیر مستقیم و جدّی دارد ما را بر آن داشت تا به پژوهش ژرف‌تر و تحقیقی فزونتر از آنچه پیشینیان به یادگار گذاشته‌اند، در این حوزه بپردازیم. لذا در این رساله ابتداء آراء فریقین (شیعه و اهل سنّت) در مساله عصمت را طرح نموده و اعتقاد اکثریت علماء شیعه مبنی بر عصمت مطلقه را تبیین نمودیم. سپس به ذکر روایات سهوالنبی پرداخته و دیدگاه علمای متقدم و متأخر شیعه در این مسأله را با مراجعه به منابع کلامی ، فقهی ، تفسیری و حدیثی ارائه نمودیم. با بررسی‌های سندی گسترده و بررسی دلالی روایات دیدگاه سهوالنبی و همچنین نظریه اسهاء که قرائت دیگری از این روایات از سوی شیخ صدوق بود را مورد نقد قرار دادیم و روشن گردید که ساحت معصوم و حریم عصمت والاتر از آن است که گرد سهو یا غبار اسهاء بر دامنش نشیند.در پایان نیز روایات إنامه که به جریان در خواب ماندن پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم و همراهان آن حضرت و قضاء شدن نماز آنان و إبار نخل که به مــــوضوع منع پیــامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم از گرده‌افشانی در مورد نخل‌های خرما اشاره دارد و بی ارتباط با موضوع مورد بحث نبود را مطرح نموده و در ترازوی نقد قرار دادیم و این همه نقدی است که به بازار خرد و اندیشه تقدیم داشتیم، تا چه قبول افتد و چه در نظر آید.

اين مقاله به بررسي ترجمه هاي فارسي آيه «حتي اذا استياس الرسل و ظنوا انهم قد کذبوا جاءهم نصرنا فنجي من نشاء» (يوسف، 110) مي پردازد. بيش از 40 ترجمه فارسي و تفسير مورد بررسي قرار گرفته و چهار دسته ترجمه از آنها به دست آمده است. سپس با استفاده از قراين، شواهد و دلايل کلامي، روايي و اختلاف قراءات، ضعف ترجمه دسته سوم مبني بر «گمان انبياء بر اينکه خداوند خلف وعده خواهد کرد» تبيين شده است. همچنين در بررسي ترجمه ها به اين نتيجه دست يافتيم که اختلاف در قرائت واژه «کذبوا» سبب اختلاف ترجمه هاي فارسي آيه شده است. مطالعات نشان مي دهد که نه تنها ترجمه دسته سوم، سازگار با هيچيک از وجوه قراءات نيست بلکه با اعتقاد به عصمت انبياء الهي نيز مخالف است. در اين مقاله ضمن نقد متن و سند شواهد روايي مويد ترجمه هاي دسته سوم، ترجمه هايي که به نظر راجح اند معرفي مي شوند.

قرآن کریم، حجت الهی را به طور مستقیم و غیرمستقیم معرفی نموده است. وجود حجت خدا از ضروریات دین است که در کتابهای کلامی و آیات قرآنی بیان گردیده است. اوصاف و شرایطی برای امام(علیه السلام) ذکر و به کارکردهای ایشان در زمینههای مختلف فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی اشاره میشود.در قسمت اول ابتدا دلایل عقلی چون: برهان لطف، ضرورت حفظ نظام و شریعت و ... بیان و سپس آیاتی از قرآن کریم که به این براهین عقلی ارشاد میکنند، اشاره میشود.در قسمت دوم برخی از آیاتی که به صورت موازی لزوم حجت را بیان میکند، تشریح میگردد. از جمله آیات ولایت، اطاعت، خلافت.در بخش بعدی شرایط حجت الهی از منظر قرآن بیان میشود. علم امام به همهی امور و علم غیب ایشان اثبات عصمت حجت خدا با دلایل عقلی و نقلی.