مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مولفه های اساسی مکتب سلفیه تلقی خاص ایشان از صفات خبریه الهی است. این تفسیر منحصر به فرد که تحت عنوان مکتب اثبات صفات ارائه می شود ضمن عدم همخوانی با آراء و بیانات سلف واجد نوعی جزم اندیشی افراطی بوده و مجالی را برای تخطئه اعتقادی مخالفین سلفیه فراهم آورده است.در نوشتار حاضر رویکرد تفسیری ابوالثناء محمود آلوسی در مبحث صفات خبریه به عنوان محملی برای سنجش پایبندی وی به مکتب سلفیه مطرح شده است.آلوسی از رویکرد تفویض معانی صفات خبریه به عنوان رای مشهور سلف دفاع نموده و مراد بودن ظواهر صفات خبریه را به علت لوازم فاسدی چون تجسیم مردود می شمارد.وی در کنار اصالت دادن به مکتب تفویض تاویلات شائع و مجمع علیه سلف در تفسیر آیات صفات را نیز مقبول می داند.نگارنده بر این باور است که تفسیر آلوسی از صفات خبریه نه تنها قرابتی با مکتب اثبات مورد ادعای سلفیه ندارد بلکه نشانگر موافقت اصولی وی با مکتب کلامی متاخرین اشاعره است،هر چند آزاد اندیشی فقهی و کلامی آلوسی تمایزاتی جزئی را در این حوزه رقم زده است.

این مقاله با گرایش «سلفی» و در دفاع از «ابن قتیبه» و «اهل حدیث» و«صفاتیه» و کتاب «تأويل مختلف الأحاديث» وی نگارش یافته است.

این کتاب بر اساس دیدگاه صفاتیه متقدم و اثبات صفات خبری (صفاتی که در ظواهر آیات قرآن کریم و احادیث منقول از پیامبر اکرم (ص) به خداوند متعال نسبت داده شده و شبهه تشبیه و تجسیم دارد) به نگارش درآمده و صفت علو را به معنی ظاهری برای خداوند ثابت دانسته است. درمقدمه تحقیق کتاب (صفحه 4) به صراحت به این موضوع تصریح گردیده است: «فهذه الرسالة التی نقدمها الیوم - لابن قدامة المقدسی - فیها عرض شامل لادلة اثبات ان الله سبحانه و تعالی فوق سبع سموات مستو علی عرشه علی النحو الذی یلیق بجلاله و عظمته.»

حارث محاسبی زاهد، واعظ، محدث، عارف، فقیه و متکلم قرن سوم است. رسائلی که از وی بر جای مانده، از منحصر به فرد بودن و راه گشایی شان برای دیگران حکایت دارند. کانون این مکتوبات نفس انسان است. محاسبی در آثار خود تنها قصد تحلیل یا تبیین نظری موضوعی را ندارد، بلکه نتیجه بخشی سخن نیز برای او مدنظر است. وی از منابع چهارگانه (قرآن، حدیث، سنت و عقل) در آثار خود استفاده می کرده است؛ اما بیشتر از آنکه این منابع در بحث، برای او اهمیت داشته باشند، موضوع بحث برای او اصالت دارد. به همین دلیل به معنایی می توان وی را اصالت موضوعی دانست، نه اصالت روشی. از این روست که به وضوح می بینیم او بر یک نهج سخن خود را نمی نویسد؛ گاهی به عنوان فقیه و گاهی همچون صوفی یا متکلم سخن می گوید. می توان گفت محاسبی از روش ترکیبی بهره می برد. علاوه بر آن، بخشی از آثار وی در حوزه تصوف، حاصل عبادت است نه تعقل محض. محاسبی مخالفان بسیاری داشته، اما در تالیف تحت تاثیر آنان قرار نگرفته است. از قرن ها پیش کوشش هایی برای معرفی آثار محاسبی انجام شده است؛ اما به دلیل فقدان بخشی از آثار وی، این تحقیقات از جامعیت برخوردار نیست و محققان با توجه به آنچه در دسترس است و بر اساس شواهد، آثار محاسبی را معرفی می کنند. در این مقاله به معرفی تحلیلی روش تالیف آثار محاسبی می پردازیم.