جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مقایسه تطبیقی میان شخصیت‌ها و تعالیم بزرگان دین و فلسفه و نیز میان آموزه‌های دینی و فلسفی، همواره مهم و مورد نیاز بوده است. خصوصاً، اگر موضوع مورد مقایسه نیز دارای کاربرد و اهمیّت خاصّی باشد، این ضرورت، بیش‌تر جلوه می‌کند. تحقیق حاضر، به مقایسه «آرمانشهر» و مؤلّفه‌های اصلی آن، در آراء دو حکیم بزرگ تاریخ دین و فلسفه، کنفوسیوس و فارابی پرداخته و نقاط اشتراک و افتراق آن را تا حدّ امکان و با توجّه به برخی از نظریّات پیرامون این مقوله اجتماعی، دینی و فلسفی، روشن ساخته است. در این تحقیق، تلاش شده تا در خلال بیان تعاریف مختلف از مفهوم «آرمانشهر» و تشریح ویژگی‌ها و صفات هریک از انواع آن، به عوامل تاریخی و اجتماعی تأثیرگذار در روند شکل‌گیری اندیشه اتوپیایی در نظام فکری کنفوسیوس و فارابی نیز اشاره شود و برای تبیین بهتر این مسأله، به توضیح مختصری از تعالیم فلسفی این دو حکیم همچون تعالیم هستی‌شناختی و انسان‌شناختی ایشان نیز پرداخته شده است.

ترجمه عربی مباحثی از درس‏ها و تحلیل‏های متفکر معاصر علی شریعتی در موضوع فلسفه تاریخ در این اثر صورت گرفته است. مباحث فلسفه تاریخ پیرامون انسان، سرنوشت، محرک تاریخ و نقش انسان در تاریخ‏سازی و مسئولیت انسان است. این تحلیل‏ها عمدتاً در نقد نگرش مارکسیتی که تاریخ را به صورت جبری طرح می‏کند. شریعتی در مقابل تاریخ را با انسان پیوند می‏دهد و از اراده و مسئولیت انسان در ساختن تاریخ سخن می‏گوید.

محور اصلی بحث کتاب تنها صحبت در زندگی پیامبر اسلام نیست. کتاب با مقدمه‌ای کوتاه از مقایسه میان قیصرها، حکیمان و پیامبران آغاز شده و تلاش می‌کند که در این عرصه جایگاه منحصربه‌فرد پیامبران الهی را ثابت کند. موقعیت و نقش تاریخی پیامبران، ترسیم سیمای آن‌ها که درخشان‌ترین چهره‌های تاریخ‌اند و تفاوت آشکار آن‌ها با فیلسوفان و مصلحان و حکیمان و درنهایت اشاره مستقیم به سیمای با شکوه محمد(ص) در میان پیامبران الهی از بحث‌های اصلی کتاب است.

مقاله حاضر، بر پیدایش علم فلسفه اخلاق متمرکز است. نویسنده، برخلاف اندیشه رایجی که با توسل به سیر تحولات و مباحث فکری به وجود آمده در میان سوفیست ها و فیلسوفان یونان باستان، علم فلسفه اخلاق را محصول اختصاصی یونانیان می داند، مدعی است که با در نظر گرفتن تحولات و فرایندهای مشابهی که در سایر سنت های اخلاقی پدید آمده، نمی توان قاطعانه فلسفه اخلاق را به مثابه یک علم، محصول خاص و انحصاری یونان باستان دانست، بلکه این مباحث در میان سایر فرهنگ ها نیز به چشم می خورد. در این باره، نویسنده، به ویژه به منازعات اخلاقی و تحولاتی اشاره می کند که در سنت اخلاقی چین میان اخلاق کنفوسیوسی و دیدگاه های موتزو رخ نمود. این تشابهات، برای رد ادعای مختص بودن فلسفه اخلاق به یونانیان و فرهنگ غرب کافی است، هرچند که نمی توان منکر این واقعیت شد که فلسفه اخلاق غربی دارای نوعی ویژگی های اختصاصی است که در سایر فرهنگ ها به چشم نمی خورد.

پژوهش حاضر بررسی مقایسه‌ای خرد عملی و جایگاه آن در دو نظام فلسفی ارسطو و کنفوسیوس است. مقایسه آراء دو فیلسوف در باب خرد، نشان داده است که در نظام فکری آنان میان سعادت، فضیلت و خرد پیوند استواری وجود دارد، بدین طریق که به اعتقاد هر دو متفکر، زندگی سعادتمندانه، بدون فضایل تحقق نمی‌یابد و خرد در میان فضایل، واجد بالاترین جایگاه است. پیوند میان این سه مفهوم سبب شده است تا سعادت از مفاهیم محوری در اخلاق ارسطو و کنفوسیوس باشد. در بیان شباهت دیدگاه دو متفکر می‌توان گفت که هدف هر دو متفکر نیک زیستن و نیک عمل کردن است. دو ویژگی بارز خرد در اندیشه هر دو متفکر تأمل و داوری است. به نظر هر دو متفکر خرد عملی باعث برقراری توازن و اعتدال بین قوای درونی و رفتار و کردار می‌شود در این صورت زندگی انسان بر وفق قواعد اخلاقی یا سعادت‌مندانه خواهد بود. از نظر هر دو، سعادت انسان در گرو سعادت جامعه است. پس باید حاکم یا حاکمانی خردمند وجود داشته باشند تا با تعلیم و تربیت، ایجاد یک نظام اخلاقی و گستردن خیر، جامعه را به آرامش، رفاه، امنیت، دوستی، صلح و سعادت برسانند. تفاوت دیدگاه دو فیلسوف نیز در این است که کنفوسیوس در مورد خرد تحلیل فلسفی نمی‌کند، بلکه تحلیل او بیشتر جنبه روانشناختی دارد. او خرد را در قالب الگوهای رفتاری خردمندانه نشان می‌دهد؛ در حالی که ارسطو خرد را از جنبه فلسفی مورد مداقه قرار می‌دهد. فرد خردمند، در نگاه ارسطو کسی است که می‌تواند با استفاده از موازین عقلی، فضیلت را که حدوسط میان افراط و تفریط است، معین کند. پس سعادت به اعتقاد ارسطو در درجه اول حیات اندیشمندانه و در درجه دوم زیستن براساس فضایل اخلاقی است؛ زیرا خردمند برای دستیابی به فضیلت، که شرط لازم سعادت است، باید نخست از حیات اندیشمندانه برخوردار باشد تا قدرت تعیین فضایل را بیابد.

در این کتاب آیین‌ها و آموزه‌های مذهبی کنفوسیوسی، دائو و بودا .با اشاره به مکاتب، فرقه‌ها و شاخه‌های منطقه‌ای آن طی سه فصل عرضه شده است .در این کتاب تلاش شده، زمینه‌های فرهنگی، توسعه تاریخی، انجمن‌ها، مراسم‌های مذهبی و اسطوره‌شناسی آنها نیز بیان شده، زمینه‌های فرهنگی، توسعه تاریخی، انجمن‌ها، مراسم‌های مذهبی و اسطوره‌شناسی آنها نیز بیان شود .در بخشی از کتاب می‌خوانیم :((آیین کنفوسیوس یک جهان‌بینی، یک اخلاق اجتماعی، یک نظریه سیاسی، یک سنت حکیمانه و یک شیوه زندگی است. این آیین که گاه به صورت فلسفه و گاه به صورت دین تلقی می‌شود ;نه خدا را انکار می‌کند و نه سبک می‌شمارد)) .((آیین دائو، نیز، یکی از دو سنت مذهبی فلسفی عمده بومی است که بیش از دو هزار سال به زندگی مردم چین شکل داده است .و سنت دیگر آیین کنفوسیوس است .شیوه برخورد دائویی را با زندگی می‌توان در جنبه‌های تسلیم و پذیرش، شادمانی و بی‌خیالی چینیان مشاهده کرد .این برخورد، به ویژگی‌های اخلاقی و وظیفه‌شناسی، پرهیزکاری و هدفمندی آیین کنفوسیوس، توزان می‌بخشد و آن را کامل می‌کند)) .((آیین بودا، دین و فلسفه تمام آسیایی‌هاست که در حیات معنوی، فرهنگی و اجتماعی دنیای شرق نقش مهمی ایفا کرده و در سده بیستم به غرب گسترش یافته است)) . در این کتاب، آیین بودا از سرچشمه‌های آن در آموزش‌های بودا گتمه تا بسط آن به مکتب‌ها مختلف بررسی می‌شود .ذیل هر یک از سه آیین، زندگی‌نامه، پیام‌ها، کشورهای دارای آیین مذکور، تغییر و تحولات آیین‌ها و مشخصه‌های عمومی آنها درج شده است .

طبیعت وسرشت انسانی یکی از پیچیده‌ترین و پوشیده‌ترین موضوعاتی است که در کل تاریخ فرهنگی و اجتماعی بشر همواره مورد بحث ومناقشه بوده‌است. گروهی سرشت انسانی را مجبول بر خیر و گروهی مبتنی بر شر می‌دانند و گروهی دیگر اساساً ذات و سرشتی برای انسان قائل نیستند و تکوین شخصیت او را معلول و محصول آموزش و آمیزش‌های اجتماعی می‌دانند و هر گروه در تأیید معتقدات خویش، دلایل و براهینی اقامه می‌کنند. دو تن از بزرگ‌ترین متفکران و مصلحانی که در گذشته به سبب نوع شخصیت، اهداف و آرمان‌های انسانی، اجتماعی، سیاسی و اخلاقی عمیقاً بدین مسئله پرداخته‌اند و عوامل مکمل و مؤثر در تتمیم یا تخریب سرشت آدمی را بررسی نموده‌اند، یکی کنفوسیوس، حکیم چینی و دیگری شیخ اجل سعدی شیرازی در ایران است که به سبب دامنة نفوذ و استمرار و پایایی افکار و آثار آنان در زوایا و اعماق پنهانی دو ملت چین و ایران و امروزه در بخش بزرگ و شایستة توجهی از جهان، بررسی دقیق دیدگاه‌های آنان برای تصمیم‌گیری‌های کلان فرهنگی و اجتماعی در روزگار ما حایز کمال اهمیت است. این مقاله ابتدا به طبقه‌بندی دقیق آثار و نیز امکان یا عدم امکان تطبیق افکار این دو اندیشه‌ور به دلیل تفاوت زمان، مکان و زبان، و آنگاه به تحلیل مصداقی اندیشه‌ها و آرای سعدی و کنفوسیوس درباره سرشت انسان و عوامل مکمل و مخرب در تکوین آن می‌پردارد.