با توجه به اهمیت شرح نهج‌البلاغه ابن‌ابی‌الحدید و تأثیر آن بر سایر شروح و نیز مراجعه جمع کثیری از شیعیان و حتی اهل تسنن به این منبع، بررسی عوامل‌انکار و روشن ن
... نمودن تعارضات سخن ابن‌ابی‌الحدید در توجیه مشروعیت خلافت و نحوه انتصاب امام از جمله موارد اختلافی میان شیعه و اهل‌تسنن است. ابن‌ابی‌الحدید معتقد‌است خلافت ابوبکر مشروع به اجماع بوده‌است. او گرچه امام علی را افضل و محقّ به خلافت می‌داند؛ ولی منکر نصّ برخلافت علی شده و دراین راستا دچارتعارضات شده است. او به عدم احتجاج امام علی به نصّ در برابر ابوبکر و به عدم قیام ایشان و پذیرش خلافت ابوبکر بعد از امتناع ازبیعت استناد کرده‌است؛ در‌حالی که امام در خطبه‌های متعدد نهج‌البلاغه از حق خلافتی که از ایشان غصب شده شکایت کرده‌است. همچنین ادله محکمی را برای عدم قیام خود همانند عدم داشتن یار ویا عدم زمان مناسب بیان کرده وخود ابن‌ابی‌الحدید نیز با توجه به روایات متعدد آنها را تأیید کرده‌است. جهت واکاوی اساس این تعارضات در بررسی های تاریخی شاهد فراز و نشیب‌‌های بسیار برای شیعه و معتزله در‌دوران خلافت عباسی هستیم به گونه‌‌‌ای که در دوران ابن‌ابی‌الحدید شاهد حضور سیاسی شیعیان در دستگاه عباسی از جمله ابن‌علقمی وزیر مستعصم‌بالله، آخرین خلیفه عباسی هستیم که ابن ابی‌الحدید شرح نهج‌البلاغه را به درخواست ایشان نوشته و در قبال این کار، ابن علقمی صله بسیار به او پرداخت کرده‌است. شیعیان دراین دوره گاه درتنگنا قرار‌داشته و راه احتیاط در‌پیش گرفته‌اند. حال دراین دوران به جهت توجه خلفا به سایر فرق اهل سنت به ویژه حنبلیان، معتزله از نفوذ و وجهه اجتماعی و سیاسی کمتری برخوردار بودند. در مورد مذهب ایشان ابهام وجود دارد، برخی ابن‌ابی‌الحدید را شیعه و برخی معتزله و برخی بین شیعه و معتزله دانسته‌اند؛ اما علی الظاهر معتزلی بودن او تأیید می‌شود، وی در مواضع متعدد از مذهب خویش دفاع کرده‌است؛ اما از آوردن گزاره‌های تاریخی که به نفع شیعه است نیز کوتاهی نکرده-است. این نوشتار که به روش تحلیلی- توصیفی انجام گرفته در‌صدد بیان تعارضات او در مسأله خلافت امام علی و علل انکار نصّ دراین مورد می‌باشد. براساس این تحقیق می‌توان گفت که موقعیت تاریخی شیعیان و جریان‌هایی همچون غا‌لیان واسماعیلیان تندرو و موقعیت سیاسی ابن‌ابی‌الحدید در بغداد و دردستگاه خلافت عباسی اموری تأثیر‌گذار بر گرایش‌های معتزله وی بوده و گرایش‌های شیعی وی دراین تعارضات دخیل بوده است.
بیشتر