قاضی عبدالجبار معتزلی (415ق) در جلد بیستم «المغنی فی ابواب التوحید و العدل» به نقد آرای امامیه در مسئلۀ امامت پرداخته است. سید مرتضی (436ق) در پاسخ به او «الشا
... افی فی الامامه» را نوشت. ابن ابی‌الحدید معتزلی (656ق) در ضمن شرح نهج‌البلاغه، برخی از دیدگاه‌های سید مرتضی را از کتابش نقل و نقد کرده است. این گزارش‌های پراکنده که در واقع نقد کتاب «الشافی فی الامامه» است، تنها بازمانده‌های انتقادات معتزله و بیانگر نحوۀ مواجهه و نقدهای آنان به این کتاب است. نوشتار پیش‌رو تلاشی است در پی جمع‌آوری، تحلیل و بررسی انتقادات ابن ابی‌الحدید. او از باورهای اصلی معتزله در مسئله امامت و حقانیت خلفای سه‌گانه دفاع می‌کند و برخی از مبانی اصولی و کلامی سید مرتضی را نقد کرده است. ابن ابی‌الحدید در موارد متعددی استدلال سید مرتضی را قوی‌تر می‌داند و گاه خود نیز ادله‌ای در نقد سخنان قاضی ارائه می‌کند. ابن ابی‌الحدید تا جایی که باورهایش به او اجازه می‌دهد، از جادۀ انصاف خارج نشده و کلامش تا حد زیادی خالی از توهین، تحقیر و افتراست.
بیشتر