جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این پایان نامه برخورداری ائمّه معصوم(ع) از علم لدنّی با تکیه به دلایل کلامی، قرآنی و روائی ثابت شده و در پنج فصل تنظیم و تدوین گردیده است. در فصل اول کلیاتی درباره موضوع بحث آمده و در فصل دوم پیشینه بحث علم امام گزارش شده است. فصل سوم به بررسی علم امام معصوم اختصاص دارد و در فصل چهارم دلائل علم ائمه اطهار(ع) ذکر شده و سرانجام در فصل پنجم اشکالات منکران علم امام معصوم(ع) مطرح و پاسخ داده شده است.

«عصمت»، عبارت است از مصونیت از گناه و از اشتباه انبیا علیهم السلام - از هر پلیدی پاک، از کفر و شرک و هر اعتقاد فاسدی منزه و از مفاسد اخلاقی مبرا و از ارتکاب گناهان کبیره و صغیره در تمام عمر خویش چه عمداً و چه سهواً معصومند. این نظریه ی غالب در میان شیعیان است. متکلمانی مانند شیخ صدوق، شیخ مفید، سیدمرتضی، علامه حلی، فاضل مقداد، منشاء عصمت را «لطف» می دانند. به نظر آنها هنگامی که انسان مکلف طاعات الهی را به جای آن آورد، آنگاه از سوی خداوند متعال لطفی به او عطا می شود که به واسطه ی آن انگیزه ی گناه و ترک طاعت از بین می رود و این شخص با این که قدرت بر ترک واجب و فعل حرام دارد، ولکن هرگز به آن اقدام نمی کند. به نظر علامه طباطبایی - رحمت الله علیه - منشاء عصمت انبیاء - علیهم السلام - علم راسخ در نفس و ملکه نفسانی است که اثر آن غالبی و دائمی است و برخلاف سایر علوم آدمی تحت تأثیر احساسات قرار نمی گیرد بلکه احساسات تحت تأثیر علم راسخ در نفس قرار می گیرد. عصمت، طبیعت انسان را که همام مختار بودن در افعال ارادی خویش است، تغییر نداده و او را مجبور به عصمت نمی کند. زیرا علم خود یکی از مبادی اختیار است. مجرد قوی شدن علم، تنها اراده قوی می کند ولی انسان را مجبور به اجتناب از گناه نمی کند، بلکه او را وادار می کند تا با اختیار خود از گناه اجتناب کند. در این نوشته موارد یاد شده مورد شرح قرار گرفته شده و علاوه بر آن برخی استدلالهای سیدمرتضی در پاسخگویی به آیات متشابه قرآن، برای اثبات عصمت انبیاء - علیهم السلام - بازنگاری شده است.

مطالب این رساله در بررسی و شناخت مبدأ صدور افعال انسان که در واقع فاعل حقیقی افعال اوست، به دو قسمت کلی تقسیم می شود: در قسمت نخست، این مسأله بیشتر در فلسفه اسلامی مورد تحقیق قرار گرفته است که از این منظر فاعلیت افعال انسان میان نفس و بدن مطرح است؛ به همین خاطر در فصول اولیه رساله پس از بحث واژه شناسی به بیان ماهیت نفس که آیا امری جسمانی یا مجرد است پرداخته شده است و بعد از آن وجود و تجرد آن از نظر فلسفی اثبات شده است و رابطه آن با بدن نیز مورد تحلیل قرار گرفته است. بعد از این مطالب که تقریبا" بعنوان مقدمه بخش نخست- قسمت فلسفی- می باشند، فاعلیت جسم و عوامل مؤثر بر آن مورد تحلیل قرار گرفته است. همچنین چگونگی و کیفیت فاعلیت نفس و شرح قوای آن که نفس از طریق آنها افعال خود را انجام می دهد نیز طرح و بحث شده است و در انتهای این قسمت هم ما ضمن تجزیه و تحلیل بین فاعلیت نفس و فاعلیت جسم و داوری بین آنها به این نتیجه رسیده ایم که جسم یا همان بدن انسان به هیچ عنوان نمی تواند فاعل افعال انسان باشد، بلکه تنها می تواند نقش اعدادی و تهیأ داشته باشد؛ هر چند که نفس افعال جزئی و جسمانی را بدون بدن نمی تواند انجام دهد. بنابراین این نفس است که فاعل حقیقی افعال است نه جسم و بدن انسان. در قسمت دوم، بحث بیشتر جنبه کلامی دارد که فاعلیت در این قسمت بین انسان و خدا مطرح است. آیا انسان فاعل افعال خودش است؟ یا خداوند است که فاعل است و انسان نقشی ندارد؟ در این قسمت سه دیدگاه عمده در کلام اسلامی طرح شده است. اول، اشاعره اند که معتقد به فاعلیت خداوند و در نهایت جبر می باشند. دوم، معتزله اند که قائل به اختیار و فاعلیت مطلق انسان اند و به تفویص گراییده اند و دسته سوم، اما میه اند که نه جبر و نه تفویض را قبول ندارند. ما هم پس از تجزیه و تحلیل این سه دیدگاه و داوری بین آنها دیدگاه امامیه را به عنوان دیدگاه برتر و معقول تر در این مسأله برگزیده و از آن دفاع کرده ایم.

چکیده (فارسی): مطالعه تطبیقی دو کتاب ارزشمند شفاء و اشارات در فهم تفاوت دو نظام منطقی نه بخشی و دو بخشی بسیار با اهمیت است. شیخ در منطق شفاء آراء منطقی را به تفصیل طبق ترتیب ارسطویی آورده است و به شرح و تفصیل و نقد آراء منطق دانان پرداخته است. مقدمه چینی های مفصل، تکرار مباحث، اختصاص یک فن به مبحث مقولات و توجه ویژه به منطق «ماده» نیز از خصوصیات مهم شفاء است. اما در آخرین اثر خود، الاشارات و التنبیهات، با تغییر در جایگاه کلیات خمس و آوردن آن در نهج دوم به عنوان مقدمه مبحث تعریف، توجه ویژه به مباحث الفاظ و مباحث حدود، حذف مقولات و فشرده کردن منطق به روش ایجاز گویی ، نیاوردن مقدمه های مفصل و برخی مطالب فرعی و نیز حذف بسیاری از نقل و نقد اقوال، منطق جدیدی را تدوین کرده است. اشارات همچنین حاوی تعاریف دقیق تری برای «منطق»، «دلالات سه گانه»، «لفظ مفرد» و «لفظ مرکب»، «ذاتی»، «عرضی» و «قضیه» می باشد. اهمیت یافتن هویت صوری منطق، اسلوب آموزشی بهتر، بازنگری در تقدیم و تأخیر تعاریف «مفرد» و «مرکب» و همینطور، «کلی» و «جزئی» نیز از اختصاصات اشارات است. تغییر در اصطلاحات منطقی، مانند بکار بردن اصطلاح «ترکیب خبری» به جای «قول جازم» علامت تجدید نظر شیخ در اصطلاحات منطقی شفاء و وسواس در کاربرد اصطلاحات منطقی در اشارات است. شفاء و اشارات، از ابعاد مختلفی تفاوت دارند که مهمترین آنها بعد روش شناختی و رویکرد شیخ به مباحث می باشد. منطق دو بخشی، از حیث توجه به ترتیب منطقی مباحث نیز، دقیق تر از منطق نه بخشی است.