جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اندیشه و سیره سیاسی امام خمینی(ره) به عنوان معمار و بنیانگذار انقلاب شکوهمند اسلامی ایران، همواره به مثابه یکی از مهمترین منابع یا شاخص شناخت تفکر انقلاب اسلامی، مورد توجه محققان داخلی و خارجی بوده است؛ از این رو، بررسی و تحلیل اندیشه سیاسی ایشان به عنوان نخستین ولی فقیه و رهبر سیاسی مبسوط الید در جهان اسلام در عصر غیبت، حائز اهمیت و اولویت است.بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، قیام و نهضت اسلامی خویش را از نظر فکری، با احیای اندیشه سیاسی اسلام، به ویژه احیای تئوری حکومتی اسلام، آغاز کرد و این در حقیقت، یکی از تفاوت‌های اساسی نهضت بیدارگرانه و حیات بخش امام راحل(ره) با دیگر نهضت‌های اسلامی سده‌های اخیر بوده است و همین تفاوت اساسی، یکی از عوامل مهم موفقیت و پیروزی انقلاب اسلامی بوده است. امام خمینی(ره)، علاوه بر مبارزه برای نفی استعمار و استبداد، به ارائه نظام مند فلسفه سیاسی اسلام پرداخت و به این سه پرسش اساسی و مهم فلسفه سیاسی اسلام که چه نوع مدل حکومتی مشروع است؟ و چه کسی باید حکومت کند؟ و چگونه باید حکومت کرد؟ پاسخ‌های صریح و روشنی داد و در عمل نیز پس از پیروزی انقلاب اسلامی، برای جاری کردن این اندیشه، اهتمام ورزید.این نوشتار در جهت تبیین مدعای مذکور، سازماندهی شده است و برای این منظور ما در این نوشتار در پی تطبیق این سیره و اندیشه با آموزه های قرآنی برآمده ایم و بر آن شدیم تا ثابت کنیم سیره و منش سیاسی امام خمینی(ره) در تشکیل حکومت اسلامی و اداره جامعه کاملا با آیات و آموزه های قرآن تطابق و سازگاری دارد و از آنجا که امام خمینی (ره) دانش آموخته فرهیخته این مکتب سیاسی اسلام بوده، تمامی اصول و راهبردهای سیاسی او در اداره حکومتی که بنیانگذارش بود، دقیقا با متون دینی اسلام و آموزه های قرآنی منطبق است.

هدف عمده در تحقیق حاضر تبیین دیدگاههای امام خمینی(ره) نسبت به نظم بین الملل موجود (نظم دوقطبی) حاکم بر جهان ونظم بین الملل مطلوب از دیدگاه ایشان می باشد.سوال اصلی این پژوهش عبارت است از : رویکرد امام خمینی نسبت به نظم بین الملل حاکم بر جهان چیست و ویژگی های نظم بین المللی مطلوب از دیدگاه ایشان کدامند؟فرضیه این پژوهش عبارت است از امام خمینی نظم موجود در جهان را ناعادلانه وحافظ منافع ابرقدرتها و به ضرر کشورهای جهان سوم می دانستندو نظم مطلوب را نظمی عادلانه که منافع کشورهای ضعیف را در بر گیرد می دانستند که در وضعیت ایده ال مبتنی بر آموزه های اسلامی می باشد.دیدگاههای امام در رابطه با نظام بین الملل و نظم مطلوب از دیدگاه ایشان برگرفته از دیدگاههای فقهی و اسلامی ایشان می باشد.پیش فرض های اصلی ما در این پژوهش این است که منظور از نظم بین المللی روابط حاکم بر جهان می باشد که بر اساس روابط سلطه شکل گرفته است.نظم بین الملل پس از جنگ جهانی دوم معادل تاریخی نظم دوقطبی است.امام از مخالفان نظم دو قطبی حاکم بر جهان بودند و آرا و افکار ایشان نظم موجود را به چالش کشید.هم چنین روش گرد آوری اطلاعات در این پژوهش توصیفی ، تحلیلی ، تبیینی ، می باشد.

ضرورت پرداختن به مباحث مربوط به حوزه اندیشه امام خمینی (ره )در دوران پس از انقلاب شکوهمند اسلامی و بخصوص در این زمانه بر کسی پوشیده نیست امروزه بازکاوی اندیشه های مربوط به آن حضرت مارا در جهت پیشبرد انقلاب اسلامی و هدایت به راهی که آن حضرت به عنوان معمار بزرگ این انقلاب مد نظر داشته است یاری می دهد . آنچه پیش رودارید سعی و تلاشی است در توصیف وتبیین موضوع راهبردهای دفاعی و بنیانهای اسلامی آن و نوع نگاه خاص حضرت امام خمینی(ره)به این موضوع ، به عنوان یک فقیه سیاسی و رهبر انقلاب اسلامی وبنیانگذار جمهوری اسلامی و فرمانده کل قوا که در طول هشت سال از عمر کوتاه رهبری شان درگیر مسئله مهمی همچون جنگ تحمیلی بوده اند.مهمترین نکته در باب اندیشه دفاعی امام خمینی (ره ) رعایت دقیق احکام اسلامی براساس آیات وروایات و هدایت ساختار دفاعی جنگ براساس آن بود

شخصیت علمی حضرت امام يک شخصیت جامع الاطراف و چند بعدی است. حضرت امام همچنان که فقیه سیاسی است فیلسوف سیاسی نیز هست. این تحقیق در پی آن است تا با روش تحقیق کتابخانه ای ارتباط میان این دو بعد علمی حضرت امام را مطالعه و وجوه تعامل میان فقه و فلسفه سیاسی حضرت امام را بررسی کند. سوال اصلی این پژوهش آن است که وجوه تعامل میان فلسفه سیاسی و فقه سیاسی امام خمینی ( قدس سره) چگونه است؟ بررسی آثار حضرت امام نشان می دهد که فقه و فلسفه سیاسی ایشان در مسایلی مانند انسان شناسی، جامعه مطلوب و حکومت آرمانی، و نیز حاکمان و امامان جامعه در تعاملی پر ثمر قرار دارد. این پژوهش نشان می دهد که چگونه حضرت امام در فلسفه سیاسی خود تعریفی از انسان و جامعه و حکومت مطلوب خویش ارائه می دهد و سپس در فقه سیاسی خویش علاوه بر ترسیم قانون و ویژگی های حاکمان آن جامعه، از نظر تکلیف شرعی نیز برای دست یابی به آن تلاش می کند. این تحقیق نظریه ولایت فقیه حضرت امام را نتیجه و ثمره ارتباط فقه و فلسفه سیاسی حضرت امام معرفی کرده و آن را در راستای تعامل این دو حوزه اندیشه سیاسی حضرت امام مورد کنکاش قرار می دهد. بر اساس تحقیق حاضر، بررسی وجوه تعامل حوزه های اندیشه حضرت امام به فقه و فلسفه سیاسی ختم نمی شود و حوزه های معرفتی مانند عرفان و کلام سیاسی را نیز در بر می گیرد. این تحقیق پیشنهاد می دهد تا ضمن توجه به این حوزه های معرفتی اندیشه حضرت امام، مباحث اصلی و اساسی فقه سیاسی و فلسفه سیاسی نیز به صورت مستقل و عمیق مورد بررسی پژوهشگران منظومه فکری حضرت امام قرار گیرد.

دوگانگی شرق و غرب و تفاوتی که به دنبال دگرگونی جهان غرب با وقوع رنسانس در آن ظاهر شد متفکران اسلامی را به تأمل و تفکر در مورد جوامع خود به خصوص حکومت و شیوه ای حاکمیت‌های بومی و بحران و زوالی که آنها را در برگرفته است واداشته است که در این پیوستار اندیشمندان متعددی در دوران پیشامدرن و مدرن پا به عرصه گذاشته اند از جمله ابن خلدون و امام خمینی هر یک از آنها در دوران خود زوایایی از شرایط پیش آمده را مورد کنکاش و توجه قرار داده اند و به تغییر و تحلیل آن پرداخته و راهکارهای متفاوتی را برای رویارویی با چنین شرایطی مبذول داشته اند.ابن خلدون به عنوان یکی از متفکران پیشامدرن به اهمیت این مسئله پی برد و در صد تحلیل آن برآمد. وی تصویری را که از جهان اسلام در قرن هشتم و نهم ترسیم می کند تصویری از انحطاط و از هم پاشیدگی عمومی است تمدن اسلام برعکس شرایط موجود در اروپا مسحی معاصر بالنسبه راکد بود. ابن خلدون یک نظریه بدیع راجع به انحطاط تمدن اسلامی ارایه داد که بعد از او هیچ تفکری و اندیشمندی آن را در جهان اسلام اشاعه نداده است و تا رویارویی متفکران اسلامی با مدرنیته در دوران مدرن که آنها به زوال و انحطاط خود پی بردند این رویارویی جوامع اسلامی را وارد عرصه ای دیگر از تاریخ خود ساخت عرصه ای که در آن ساختارهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی تغییر ماهیت و چهره داده استکه این تغییرات باعث شد آداب و رسوم و اخلاق فردی را از شکل قبلی آن خارج ساخته و نقش‌های اجتماعی نوینی را به وجود بیاورد این وضعیت به جای حل مشکلات مردم، حسی از انزوای اجتماعی و از خود بیگانگی را به وجود آورده بود. که بر لایه‌های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی جوامع اسلامی بحران و زوال سایه افکنده بود، گسترش فساد مالی، رشد سرسام آور فحشاء و مصرف مواد مخدر از مصداقی واقعی این وقاحت و ابتذال در دوره ای مدرن است این انحطاط که به دنبال مدرنیزاسیون دولتی، فرهنگ و سبک زندگی جوامع اسلامی را در برگرفته ونیز ایران نیز به عنوان یک کشور با سابقه و فرهنگ طولانی به دلایلی با این وضعیت رو به رو شد و این باعث شد تا روشنفکران ومتفکران اسلامی در پی پاسخ دادن به این زوال و انحطاط برآیند و امام خمینی به عنوان مبدع نظریه سیاسی برای جنبش سیاسی اسلامی که برای مقابله با این وضعیت به وجود آمده بود درصد بود تا با ارایه یک نظریه سیاسی مجاهدت خود را در جهت مخالفت با رژیم شاه و لزوم تشکیل حکومت اسلامی توجیه کند بنابراین او کتابی نوشت که حاوی ایده اساسی در باب، مفهوم دولت، جامعه سیاسی، فلسفه سیاسی اسلام شیعی و نقد سیاسیت مدرنیزاسیون و بحران و انحطاطی که دولت اقتدار طلب پهلوی با آن روبه رود بود. و این خود موجب تجدید درباره حیات اسلامی شد.

در این پژوهش ضمن آشنایی با مفهوم استکبار و مستضعف در اندیشه امام خمینی(ره)، تهدید هایی که می‌توان از ناحیه نظام سلطه برای انقلاب اسلامی متصور بود اعم از تحمیل نظام ظالمانه، استحاله فکری، القای روحیه ناتوانی و... احصاء و راهبرد های حضرت امام(ره) در مقابله با آنها مورد توجه قرار گیرد. بنا براین سوال اصلی این پژوهش به شرح ذیل می باشد: راهبردهای امام خمینی(ره) در مقابله با نظام سلطه چیست؟ بر همین اساس و با توجه به تعریف پایه‌ای راهبرد؛ که تدبیری است برای به کار گیری کلیه تواناییهای مادی و معنوی یک جامعه برای پیش بینی، شناخت، خنثی نمودن، مقابله و دفع اقدامات دشمن که به نوعی ممکن است امنیت و منافع ملی را مورد تهدید قرار دهد. لذا تلاش نمودیم راهبردهای حضرت امام خمینی(ره) در مقابله با نظام سلطه را که بر مبنای شناخت فرصتها و تهدید های محیطی و نقاط قوت و ضعف درونی جهت نیل به اهداف بلند مدت طراحی شده است شناسایی نمائیم. در این پژوهش با استفاده از روش تحلیل روند و کتابخانه ای ضمن شناخت راهبردها و ابعاد نظام سلطه نظیر تضعیف مذهب، تفرقه افکنی، و... راهبردهای امام خمینی(ره) در مبارزه با نظام سلطه را در قالب گزاره هایی استخراج شده است. این گزاره ها شامل دسته بندی کلی از راهبردهای معنوی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی ،اقتصادی و راهبردهای نظامی می باشد که هر یک از این موارد دربرگیرنده-ی راهبردهای مشخص و جزئی تری نیز می باشند که به تفصیل مورد شرح و بررسی قرار گرفته است.

بحث از نظام پاداش و جزای الهی در جهان آخرت و کمیت و کیفیت عقوبت اخروی ، به ویژه مسئله ی جاودانگی جهنم و خلود عذاب اخروی ، ‌از مباحث مهم در فلسفه ، کلام و عرفان بوده است ؛ چرا که ، بخش چشمگیری از آموزه های قرآن کریم ، از پاداش ها و عقوبت های اخروی در قبال کردار دنیوی آدمیان ، سخن به میان آورده و برای برخی از گناهان ، عذاب پایدار اخروی در نظر گرفته اند . آن چه در این پایان نامه بدان دست یافته ایم این است که درباره ی خلود بهشتیان ، میان اندیشوران اسلامی هیچ گونه اختلافی وجود ندارد . زیرا وعده ی خلود در بهشت ، وعده خدا به شخص مطیع بوده و عمل به وعده و اعطای پاداش به شخص مطیع از نظر شرع و عقل و عرف واجب است و آیات و روایات متواتر معصومین بر این مطلب تأکید می کند . اما درباره خلود دوزخیان ما همگام با اکثر قریب به اتفاق علمای اسلامی موافق نظریه خلود و عذاب ابدی کفار و مشرکان و هم چنین گروهی از گناه کاران هستیم و بر اثبات ادعای خود ادله هایی از عقل ، آیات قرآن کریم و روایات آورده ایم . خلود در دوزخ ، علاوه بر کفار و مشرکان ، شامل گروهی می شود که اولاً مرتکب گناه شوند و ثانیاً ، آن قدر در این کار اصرار ورزند که خطا بر آنان احاطه نماید . به عبارتی معیار خلود در دوزخ این است که انسان خطاکار دست از گناه برندارد و خطایا همه ی هستی او را پر کند به گونه ای که دیگر سخن پیامبران و دیگر منادیان الهی در او اثر نکند .

اندیشه پیرامون حیات و مرگ، محدود بودن هستی به ماده یا امتداد آن در عوالم غیر مادی، وجود جوهر پایدار در انسان، امکان حیات ابدی و ... همواره با آدمی همراه بوده و آرزوی جاودانگی و رهایی از حدود و دست یابی به آرامش و سعادت مطلق از خواسته های او بوده اند. در این راستا تبیین مساله معاد و هدایت در جهت مبانی آن از جمله رسالت های انبیا بوده و از اصول اساسی ادیان است. بحث معاد و کیفیت حیات اخروی از دو جهت دشواری خاص دارد: یکی این که به صورت حسی و تجربی قابل درک نبوده، و آگاهی از جزئیات و کیفیت آن از قلمرو عقل نیز خارج است. دیگر آن که به جهت تأخر موضوعی، بسیاری مباحث معرفتی در مقدمات آن دخیل بوده و لذا تبیین و درک حقایق آن متخذ از حوزه های معرفتی متنوع و گوناگونی است که بر آن مقدم اند.در عرفان نظری اگرچه مساله معاد به عنوان قوس صعودی هستی حائز اهمیت است اما در منظر عرفای مسلمان کمتر مورد توجه قرار گرفته و تبیینی منسجم نیافته است. به طوری که در تاریخ عرفان اسلامی و با رویکرد عرفانی اثری مستقل در این باب در دسترس نیست و به ندرت در ضمن سایر مباحث مجال طرح یافته است. از آنجا که مباحث وحدت وجود و نظام مظهریت، تکرار ناپذیری تجلی، چینش نظام هستی براساس نظام اسماء و حضرات خمس، ماهیت مظهری عالم و هویت سلوکی و استکمالی نفس انسانی مبانی مکتب ابن عربی و نیز آرای امام خمینی هستند، مطالعه و تبیین هر مساله ای از جمله معاد در نگاه ایشان بدون توجه به این مبانی پذیرفتنی نیست. در این نگاه، وجود، واحد است(حق) و ظهوری دارد که عالم است و بطونی که اسماء است و برزخی جامع که واسطه‌ی بین آن دو می باشد.(انسان کامل) نظام ظهوری عالم به دو قوس نزول و صعود تقسیم می شود که یکی متضمن سیر از وحدت به کثرت است که حضرات خمس را شامل می شود که طی آن حق از هویت مطلق خویش به عوالم مادون تنزل یافته و براساس همان درجات و عوالم، ارتقای مظاهر ناقص و سیر از کثرت به سوی وحدت واقع می شود. تعطیل فیض رحمانی غیرممکن است و مدارج و معارج فیض الهی دایره وجود را تشکیل می دهد. همان گونه که ظهور موجودات در قوس نزول و در مراتب کثرت با تجلیات اسمائی اتفاق می افتد، زوال آنها در قوس صعود با تجلیات جلالی در مراتب وحدت صورت می گیرد. اسمایی چون قهار، واحد، فرد، صمد، معید، ممیت و ماحی سبب این زوال اند. بر این اساس بحث معاد نیز به مراحلی از تطورات وجود می پردازد. سیر جهان و انسان تا قیامت و پس از آن، انعدام و ایجاد نیست، بلکه ظهور و اخفاست.بر این اساس مرگ امری وجودی و از مراحل مسیر کمال انسان و نتیجه‌ی استقلال تدریجی نفس از طبیعت است. مرگ انتقال از نقص به کمال، از قوه به فعل و انتقال از عالم ظهور به عالم بطون است. قیامت از میان رفتن تعین کثرات و رفع حجاب است همان طور که صفات جمالی حق مانند حی، رحمان و رحیم موجب افاضه فیض و استقرار تعینات خلقی است، همان طور نیز تجلی صفات جلالی و اسماء قهری موجب انهدام و بطلان تعینات می گردد. قیامت از هم پاشیدن نظام کیهانی نیست بلکه بازگشت به اصل است چراکه تعطیل فیض و انهدام کائنات امکان پذیر نیست. قیامت پلی بین دو نحوه بودن است که مستلزم بازگشت فرعی به اصل خود است یعنی به اعتباری بمیرد و به اعتبار دیگر احیا شود و هر قیامت مرگی دربردارد و مرگ، در مورد انسان رفع حجاب از تعینات جسمانی است. اصل تکرارناپذیری تجلی در این مکتب نیز علاوه بر این که اشکال اعاده‌ی معدوم را برطرف می سازد، به تبیین تبدل صور انسان متناسب با نشئات مختلف (با وجود بقای جوهر و حفظ هویت) کمک می کند، و نیز مبنایی برای بحث تکامل برزخی یا اخروی است.از سویی دیگر معادشناسی با انسان شناسی ارتباطی وثیق داشته و راه یافتن به حقیقت معاد بدون شناخت نفس به منزله هویت و جوهر انسان که تمام صفات و ملکات وجودی او را دربردارد، امکان پذیر نیست. ابن عربی و امام خمینی به تبع اعتقاد به دو نشئه جسمانی و معنوی به هر دو معاد روحانی و جسمانی معتقدند و جسم در تعریف ایشان مصادیقی بیش از جسم مادی و عنصری یافته و در اطوار مختلف سیر صعودی تنوع می پذیرد. از این نگاه، نفس، حقیقتی مجرد است که در هیچ نشئه ای از تدبیر بدن منصرف نمی شود و به تناسب هر نشئه بدنی انشا می کند و این انشا، منافاتی با وحدت هویت انسان ندارد. باطن انسان در دنیا صورت ظاهر او در آخرت است و ظاهرش در دنیا باطن او در نشئه آخرت خواهد بود.براساس اطوار وجودی، عالم نیز دارای مراتب طولی است. دنیا ظاهر آخرت و آخرت باطن دنیاست. عوالم پس از مرگ در امتداد زمانی و مکانی دنیا نبوده و جنسی متفاوت دارند. دنیا مظهر اسم الظاهر و آخرت مظهر اسم الباطن است. حیات اخروی، اصیل تر از این حیات دنیایی و مرتبه عالی تر آن است. در بحث سیر نفس، تجرد و بقای آن، رابطه نفس و بدن، تکامل نفس، حقیقت مرگ، تجسم اعمال و کیفیت حیات اخروی او مد نظر است و در سیر تکوینی عالم نیز، رابطه دنیا و آخرت، اقتضائات هر یک از آنها، جایگاه عالم قبر، قیامت، بهشت و جهنم، و... مطرح می شود. بهشت مظهر رحمت و جهنم مظهر غضب الهی است. در جهنم غضب غلبه دارد و اهل عذاب در حجاب هستند اما حتی آنها هم از رحمت الهی منقطع نیستند زیرا غضب محض امکان تحقق ندارد.با توجه به این نکات مساله این است که آیا معادشناسی مکتب ابن عربی یک نظام و سازمان منسجم و همه جانبه است یا خیر؟ اگر خیر، پس گزاره های متعدد معادشناسانه آن چگونه قابل تحلیل و بررسی است؟ و چه نسبتی با چارچوب مبانی عرفانی ایشان دارد؟ و اگر بلی که براساس شواهد فوق فرض اول این نوشتار است، به استخراج و بررسی منسجم مبانی این نظام معادشناسی پرداخته و در ادامه مولفه ها و نتایج آن را در فروعات حقیقت حشر، ثواب و عذاب و انواع آن تبیین نماید. جستجوی اولیه بیانگر این است که اگرچه گزاره های معادشناسانه در مکتب ابن عربی و آرای امام از سوی خود ایشان نظام‌مند نشده اما این زمینه و قابلیت را دارد که به چارچوب مبانی عرفانی ایشان کشیده شده و بر آن اساس تبیین و تحلیلی منسجم یابد.

دعا در ادبیات عرفانی از جایگاه ویژه و اهمیت فوق العاده ای برخوردار است و می توان از آن به عنوان یکی از مهم ترین راههای ارتباط گفتاری انسان با خدا دانست. از منظر پژوهشی با رویکردهای مختلفی می توان به مقوله دعا پرداخت. از آنجا که دربین آموزه های دینی عرفانی، دعا از منابع اصیل خداشناسی معرفی شده است، یکی از این رویکردها رویکرد الهیاتی است به این معنا که دعاها متضمن چه نوع خداشناسی هستند و چه تصویری از اسماء و صفات خداوند به عنوان طرف خطاب دعاکننده به دست می دهند. و با این رویکرد در پایان نامه حاضر به الهیات عرفانی امام خمینی در دعاهای ایشان و شروحی که از ادعیه داشته اند، پرداختیم و سعی کردیم با بررسی آثار امام نشان دهیم که وی مخاطب خود در دعا یعنی خدا را چگونه شناسانده و چه تصویری از اوصاف و اسماء الهی ارائه کرده است. ابتدا با توجه به اینکه آیات قرآن از مهمترین منابع عرفانی امام هستند، به بررسی آیات مرتبط با دعا و محتوای دعاهای قرآنی از منظر اسماء و صفات الهی پرداخته ایم. در احساس نیاز شدید و خود آگاهی نسبت به ناتوانی مطلق و وابستگی کامل به ارادة والای حق و آثار آن ازجمله نوربخشی، هدایت گری، حرکت آفرینی، انقطاع الی الله و لقاءالله ذکر کردیم و از نگاه زیبایی شناسانه وی به دعا که آن را زیباترین جلوه های ارتباط انسان ضعیف با خداوند قادر متعال می داند سخن گفتیم، و اینکه چگونه در دعاهارابطه انسان و جهان هستی را با حق تبارک و تعالی، رابطة فقیر و غنی شمرده است. همچنین بنابر مبانی خداشناسی و انسان شناسی عرفانی امام در باره حقیقت توسل به اسماء و صفات الهی به بخش الهیات دعا امام، نظر ایشان را درباره معنای دعا یعنی سؤال، انگیزه های دعا مانند انگیزه های عاطفی و نقش اصلی و تعیین کننده آنها هم در عالم و هم در وجود انسان اشاره می شود و اینکه چون همه عالم ظهور اسماء الله است و ربوبیت اسماء در همه جا و بر همه اشیاء و امور حاکم است، باید آنها را طرف خطاب قرار داد. در ضمن از آنجاکه انسان مظهر اسماء و صفات الهی است، می توان هر اسمی را بنابر جلوة خاص آنها در قلب انسان مورد خطاب قرار داد و از اینرو برخی از قلوب عشقی و برخی خوفی اند و متناسب با حال خود به اسماء الهی متوسل می شوند و پاسخ می گیرند و همین امر امکان پذیری دعا و استجابت آن را فراهم می کند. در حقیقت این خود پروردگار است که بنابر حالات و مقامات و واردات بر قلب نیایشگر با اسماء خود تجلی فرموده است و می توان خداوند را با همان اسم خواند. در نتیجه بررسی دعاها نشان می دهد که خداوند واجد چه اسماء و صفاتی است و در اثر حاضر نشان داده ایم که امام خداوند را در دعاها با اسما و صفاتی که تجلیات جمالی و جلالی الهی اند، می شناساند که برخی از آنها عبارتند از سمیع، بصیر، متکلم، نور، رحمن، رحیم، رب، مالک، عزیر، معطیء و کریم.

امام خمینی در کنار فقاهت خود شخصیت بی‌نظیری در علوم فلسفه و عرفان داشتند لذا نمی توان در منظومه فکری ایشان دیدگاه های فلسفی و عرفانی امام خمینی را نادیده گرفت، در حقیقت اندیشه عرفانی امام بستر و زمینه ساز اندیشه فقه سیاسی ایشان بوده است. از منظر امام خمینی بین ولایت انسان کامل و ولایت فقیه یک نوع تناسب و هماهنگی است که در دوران غیبت امامت سیاسی انسان کامل، در ولایت فقیه تجلی و تبلور یافته است. تشریعات وارد شده در دین اسلام، ریشه در تکوین و عالم حقیقت دارد و رسیدن به سر و باطن حقایق اسلام تنها میسور انسان کامل است. از آنجا که ولایت فقیه شأنی از شئون ولایت مطلقه انسان کامل است؛ اراده های جامعه را در جهت اراده انسان کامل تفسیر نموده است و تئوری ولایت فقیه، ظهور و تجلی ولایت انسان کامل در حوزه اجتماعی و سیاسی در دوران غیبت می باشد. این مقاله در صدد تبیین و اثبات این مسئله می‌باشد که بن‌مایه‌های فلسفی و عرفانی امام زمینه‌ساز و ظهور اندیشه فقهی امام (تئوری اندیشه ولایت فقیه) است.