جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

برای درک جایگاه انسان و اهمیت شناخت انسان در فلسفه صدر المتألهین همین بس که او حکمت متعالیه، یعنی سلوک عقلی‌اش را در هستی‌‌شناسی بر مبنای چهار سفر معنوی انسان مرتب کرده است. بازشناسی انسان‌شناسی صدرایی به دو جهت ضرورت دارد: جهت اول: یافتن جایگاه انسان‌شناسی صدرایی در چهارچوب ساختار اندیشه صدرایی در کنار فهم ارتباطی که این موضوع با پاره‌های اساسی دیگر اندیشه صدرایی _مثل خداشناسی و جهان‌شناسی_ دارد. و جهت دیگر؛ مطرح کردن آن به عنوان بدیلی توانا و قابل در میان انسان‌شناسی‌های مورد بحث در دنیای امروز، به دلیل مایه ‌های قوتی که در آن می‌توان سراغ گرفت؛ از این رو در این مقال سعی شده تا با طرح مسائلی چند با نگاهی معرفت شناسانه به انسان‌شناسی صدرایی بپردازیم. او نفس را «کمال اول برای جسم طبیعی» تعریف کرده و آن ‌را جوهری بسیط و مجرد می‌داند و برای آن براهینی اقامه کرده، امام خمینی(ره) نیز در این زمینه توافق بسیار قابل توجهی با حکمت متعالیه دارد و حجم بالایی از آثار حکمی ایشان، به بررسی ماهیت، هویت و ابعاد وجود انسان اختصاص یافته؛ از این روست که فضای بحث و مطالعه آثار امام به موازات انسان‌شناسی حکمت متعالیه پیش رفته است. هدف این پژوهش نشان دادن این هماهنگی در این دو حکیم می‌باشد که مطالب به شیوه توصیفی و تحلیلی بیان شده است.

انسان‌شناسی از آن جهت که به تبیین ابعاد وجودی آدمی و ارزشمندی وجودی وی در عالم هستی پرداخته و متکفل ارائه‌ی سیمای کمال و سعادت و شقاوت اوست، از مهم‌ترین و ضروری‌ترین مباحثی است که هم در حکمت نظری و هم در حکمت عملی قرآن کریم، از جایگاه رفیعی، برخوردار است. انسان‌شناسی یکی از نقاط عطف اندیشه‌ی حضرت امام خمینی1 در روی‌کردهای قرآنی، فلسفی و عرفانی ایشان است. در این پژوهش، سعی شده است ضمن استقراء آراء انسان‌شناسی حضرت امام1 و ارائه‌ی آن‌ها به سبکی نظام‌مند، به استخراج و استنباط مبانی قرآنی نظرات ایشان همت گماشته شود. بر این اساس، پس از طرح کلیات و بیان اهمیت انسان‌شناسی از نظر حضرت امام1، به تبیین معنای انسان، فلسفه و نحوه‌ی آفرینش او پرداخته شده و آن‌گاه به شاخصه‌ها‌ی شهیر انسانیت نظیر فطرت، اختیار و کرامت خاصه، از دیدگاه حضرت امام1 مورد اشاره قرار گرفته است. پس از آن مطالب مربوط به اطوار و شئونات وجودی انسان نظیر نفس، قلب، رابطه‌ی نفس و بدن و حرکت جوهری کامل نفس، با توجه به مبانی قرآنی مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. در مبحث انسان کامل که هسته‌ی کانونی انسان‌شناسی حضرت امام1 است، ویژگی‌هایی نظیر مظهریت اسم اعظم، خلافت الهیه، جامعیت اسماء و صفات، اشتمال وی بر تمام دایره‌ی وجود، برزخیت ربوبیت و عبودیت، و همچنین صاحب مقام مشیت مطلقه بودن که از اختصاصات نظریه‌ی انسان کامل حضرت امام1 است، با بیانی مشحون از اشارت‌های قرآنی آن‌ها بیان گردیده است. در ادامه، مراتب سعادت و شقاوت انسان که با چشم‌اندازهای حکمی عرفانی حضرت امام1 مطرح شده بر اساس مبانی قرآنی، تشریح گردیده است. از نوآوری‌های این پژوهش این است که ضمن ارائه‌ی سبک پردازشی نوین در این بحث، سعی بر استخراج و استنباط مبانی قرآنی همه‌ی این آراء نموده است و هم‌خوانی و الهام‌گیری و مستندسازی آراء حضرت امام1 از قرآن، در آراء انسان‌شناسی ایشان ثابت شده است.

اندیشه بازگشت به قرآن یکی از تلاش‌هایی است که از جانب برخی علمای دنیای اسلام برای برپایی حکومت‌های الهی در جوامع اسلامی و ازمیان بردن بحران‌های ناشی از تسلط حکومت‌های طاغوتی مطرح شد. به نوعی می توان گفت سیر اندیشه بازگشت از سید جمال الدین اسدآبادی آغاز و با تلاش متفکران بزرگی نظیر شهید مطهری و امام خمینی (ره) ادامه یافته است. این دو متفکر بزرگ دنیای اسلام با اعتقاد قلبی و ایمان به گره‌گشا بودن کتاب آسمانی، در عمل کوشیدند مسلمانان را متوجه تأثیر قرآن در برطرف نمودن بحران‌های جوامع اسلامی نمایند. با این توضیح برآنیم تا به صورت تحلیلی و با بهره گیری از نظریه بحران ها، تاثیر این اندیشه بر شکل‌گیری انقلاب اسلامی را مورد واکاوی قرارداده و بگوییم، ایجاد موج انقلابی در ایران، ناشی از تلاش های ارزشمند این دو عالم بزرگ در عمل به مفاهیم قرآنی و رجوع به قرآن بوده که در ابتدا با هدف برقراری حکومت اسلامی با محوریت ولایت فقیه در جامعه مطرح و سپس با تکیه بر آموزه‌های قرآنی به تکامل رسیده است؛ به گونه‌ای که امام خمینی (ره) در جایی می‌فرماید: «اصلاً کتاب انقلاب ما قرآن است».

هدف پژوهش حاضر، ارزیابی میدانی اهمیت شاخص‌های تحقق الگوی تمدن نوین اسلامی مبتنی بر اندیشه‌های امام خمینی در میان جامعه دانشگاهی می‌باشد. این پژوهش از نظر هدف کاربردی است و با روش میدانی درصدد ارزیابی میدانی جامعه دانشگاهی ایران براساس الگوی تمدن نوین اسلامی مبتنی بر اندیشه‌های امام خمینی می‌باشد. با مطالعه وصیت‌نامه الهی- سیاسی امام خمینی، 116 جمله کلیدی و به‌تبع آن 92 مضمون پایه و 4 مضمون سازمان‌دهنده، به روش تحلیل مضمون از آن استخراج شد. این مضامین با استفاده از راهبرد تحلیل مضمون دسته‌بندی شده‌ و نهایتا الگوی تمدن نوین اسلامی مبتنی بر اندیشه‌های امام خمینی ارائه شده است. جامعه آماری پژوهش حاضر دانشجویان تحصیلات تکمیلی و طلاب سطح 3 و 4 حوزه‌های علمیه شهرهای تهران، قم و مازندران (به دلیل سهولت دسترسی به ایشان) هستند که به روش نمونه‌گیری در دسترس انتخاب شدند. پژوهش بر این فرض استوار است که ارتباط معناداری میان شاخص‌ها و متغیر تمدن نوین اسلامی در میان جامعه دانشگاهی وجود دارد. نتایج نشان داد که شاخص‌های تمدن نوین اسلامی از وضعیت مناسبی در کشور برخوردار هستند. وحدت اسلامی با میانگین 4.54 درصد مناسب‌ترین وضعیت را در میان شاخص‌های تمدن نوین اسلامی دارد، اقتدار اسلامی با میانگین 4.2917، بصیرت اسلامی با میانگین 4.125 و استقلال و آزادی اسلامی با میانگین 3.9583 در رتبه‌های بعدی قرار دارند. علاوه بر این، نتایج معادلات ساختاری پژوهش حاکی از آن است که وحدت اسلامی به میزان 0.92 درصد با تمدن نوین اسلامی ارتباط دارد. نتایج مدل ساختاری نشان می‍‌دهد که وحدت اسلامی بیشترین تأثیر را بر شکل‌گیری تمدن نوین اسلامی دارد. اقتدار اسلامی با 0.89، بصیرت اسلامی با 0.80 و استقلال و آزادی اسلامی با 0.68 درصد در رتبه‌های بعدی هستند. با توجه به بالا بودن میزان ارتباط تمام شاخص‌ها با تمدن نوین اسلامی، کوچک‌ترین تغییری در مقدار هر یک از شاخص‌ها، شکل‌گیری تمدن نوین اسلامی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

واقعه «انقلاب فرهنگی در دانشگاه­ها» (1359)، به­عنوان پیامد ضروری و گریزناپذیر انقلاب اسلامی، به مباحثات گسترده و اتخاذ سیاست­گذاری­های متنوعی در حیطه‌های آموزشی، مدیریتی و فرهنگی نظام آموزش عالی دامن زد. مقاله حاضر با شناسایی صورت‌بندی گفتمانی حاکم بر این واقعه، نشان می­دهد که در آستانة انقلاب اسلامی، خواست همه­گیری در بین طیف­های مختلف نخبگان سیاسی و فرهنگی برای تحول در ساختار علمی و نظام آموزشی کشور وجود داشت و نیروی برآمده از وقوع انقلاب اسلامی، این خواست را به فعلیت رساند و همچنین، به دلیل غلبه نیروهای مسلمان در این زمان، ناگزیر به این واقعه سمت­وسوی «اسلامی» داد. مقاله نشان می‌د­هد که بافت گفتمانی واقعه «انقلاب فرهنگی در دانشگاه­ها» یکدست نیست و دست­کم چهار گفتمان اصلی در شکل‌گیری این واقعه دخیل بوده­اند: «گفتمان تحول در نهاد علم»، «گفتمان تحول در روابط علم»، «گفتمان تحول در عالِم»، و «گفتمان تحول در علم». در واقع، تنوع سیاست‌گذاری­های در این مقطع، ناشی از مدخلیت گفتمان­های مختلف و شیوه­های متفاوت معناداری هر یک است، ضمن اینکه رابطة بین گفتمان­ها نیز مرتبه­بندی ­شده است. در این مقاله از شیوه کار فوکو در شناسایی گفتمان­ها بهره برده می‌شود.

مقاله حاضر، احیاگرایى را به مانند برنامه اى پژوهشى در نظر مى گیرد که در آن، دو گروه روشنفکران دینى و عالمان دینى در طریقى متفاوت مشغول به کارند. تأکید بر این است که در مقایسه با رویکرد عالمانى که پروژه احیاگرایى را به پیش مى برند، روش امام خمینى در نوع خود بدیع و بى نظیر بوده است. بدیع بودن برنامه پژوهشى امام به این لحاظ است که وى مدعى احیاى دین در کامل ترین شکل آن (بازسازى جامعه دینى) با ابزارها و امکانات و لوازم سنتى است; چرا که ایشان به آن بُعد از دین یعنى فقه که در دیگر برنامه هاى تحقیقاتى مورد غفلت قرار مى گیرد یا به آن توجه چندانى نمى شود، بسیار تأکید مى کند. در هسته مرکزى برنامه تحقیقاتى امام، "فقه" قرار دارد. از این رو مدعاى نوشتار حاضر این است که "نظریه ولایت مطلقه فقیه" باید براساس برنامه تحقیقاتى امام به عنوان پروژه اى احیاگرانه درک گردد و نه نظریه اى صرفاً سیاسى. در واقع این نظریه، از طریق بازاندیشى در دین و افزایش توان سنت، امکان بازسازى جامعه را در عصر مدرن براساس شالوده هاى دینى فراهم مى سازد.

یکی از مهم‌ترین مباحث طرح‌شده در عرفان عملی شرح مقامات و منازل عرفانی است. از نخستین سال‌های تاریخ مکتوبِ مباحث عرفانی، یکی از دغدغه‌های اصلی عارفان، بیان مقامات و منازل عرفانی بوده است؛ با وجود این عرفای مسلمان نتوانسته‌اند تعداد منازل و مقامات تا رسیدن به مقصد را به‌طور مشخص و معین ترسیم کنند و اختلافات عمده‌ای بین ایشان وجود دارد. تفاوت و اختلاف آرای عرفا در مقولۀ مقامات و منازل سلوکی را می‌توان ذیل چهار عنوان اصلی دسته‌بندی کرد: «تعدد»؛ «تنوع»؛ «ترتب» و «تعریف». امام خمینی رویکردی پارادوکسیکالبه بیان مقامات و منازل عرفانی دارد؛ از یک‌سو از تبیین مرحله‌به‌مرحله و منزل‌به‌منزل مقامات خودداری می‌کند و از سوی دیگر به بیان مراتب کلی سیر و سلوک می‌پردازد. مقالۀ حاضر می‌کوشد در مسئلۀ نخست به علت این رویکرد به‌ظاهر متناقض بپردازد و در مسئلۀ دوم مدل‌های مختلف تبیین مراتب کلی سیر و سلوک را بر اساس آثار امام خمینی تنظیم و تنسیق کند. مدل‌های مختلف بر پایۀ شش محور اصلی رده‌بندی می‌شوند که هریک دارای مدل‌های تبیین متفاوت هستند

: این پژوهش به چگونگی تأثیرگذاری و پیامدهای اندیشه امام خمینی در اندونزی به‌خصوص شیعیان آن کشور پرداخته است و به این سؤالات پاسخ می‌دهد که اندیشه امام خمینی چگونه در اندونزی اشاعه یافت؟ حاملان اشاعه اندیشه امام خمینی در اندونزی چه افراد و گروه‌هایی بودند؟ پیامدهای اشاعه اندیشه امام خمینی در اندونزی چه بوده است و موجب تقویت چه قرائتی از اسلام گردیده است؟ روش این پژوهش کیفی و اسنادی با استفاده از متون استخراج‌شده از مصاحبه با جمعی از فعالان فکری و سیاسی در اندونزی و همچنین منابع کتابخانه‌ای است. یافته‌های این پژوهش حاکی است که اندیشه امام خمینی از طریق حاملانی شامل افراد (اساتید و روشنفکران) و نهادها (رسمی- سیاسی، فرهنگی و مذهبی و تشکل‌های دانشجویی و...) در اندونزی اشاعه یافت، پیامدهای اندیشه امام خمینی مبتنی بر تغییر نگرش مردم به اسلام؛ جامعیت اسلام، تقویت بنیه استکبارستیزی، حمایت از مسئله فلسطین، تقریب گرایی بین جریان‌های اسلامی، شکل‌گیری هویت شیعه در اندونزی بر پایه تعامل سازنده با دولت و فعالیت در چهارچوب قانون اساسی بوده است و موجب تقویت اسلام اعتدالی در این کشور شده است.