جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

جهانی شدن یک فرایند طبیعی است که در جهت تحول همه‏جانبه علمی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و صنعتی پدید آمده است. جهانی شدن به عنوان یک فرصت، می‏تواند بهترین زمینه را برای معرفی و اشاعه فرهنگ اسلام ایجاد کند؛ البته مشروط به بهره‏مندی از همه ظرفیت‏های آن که مهم‏ترین آنها، رشد آگاهی مردم و تبیین و نشر تعالیم اسلام توسط پیروان اسلام اصیل و ناب محمّدی است. هدف مقاله پیش رو، شناخت و ارائه ظرفیت‏هایی است که دین اسلام در عرصه ارتباطات بین فرهنگی برای جهانی شدن داراست. چون شناخت این مولفه‏ها نیاز به فهم عمیق جهانبینی اسلامی دارد و با توجه به سطح تاثیرگذاری ان مساله که حاکمیت‏های جهان را مورد مخاطره قرار خواهد داد، نیاز است تا این مولفه ها را بر اساس اندیشه های یک حاکم فقیه اسلام شناس به دست بیاوریم. امام خمینی (ره) با توجه به برپایی یک حکومت اسلامی فعال در عرصه اجتماعی، بهترین شخصیت برای بازشناسی این مولفه هاست. در مجموع یافته های این مقاله که با روش توصیفی تحلیلی به این مساله پرداخته است، تاکید دارد که جهانی شدن اسلام به عنوان یک فرهنگ جامع، عقلانی و فطری بر اساس ادله عقلی، قرآنی و روایی، به صورت قطعی و قابل اثبات است. اسلام، یک نظام جامع و جهان‏شمول است که بر اساس اصول و ارزش‏های اصیل عقلانی و معنوی می‏تواند زمینه‏های مقبولیت جهانی را ایجاد و پویایی خود را تضمین کند.

یکی از مفاهیم اساسی فقه سیاسی شیعه برای جلوگیری از گسترش مفاسد و متقابلا رشد خوبی‌ها، فریضه امربه‌معروف و نهی از منکر، و وظیفه مردم در دعوت به خیر است. بدون تردید امربه‌معروف و نهی از منکر، اهمیت بسزایی در بهینه سازی و پاک‌سازی جامعه و فرد دارد. ازاین‌روست که قرآن ‌که یک کتاب کامل انسان‌سازی است به آن اهمیت فراوان داده است و پیروانش را به توجه نظری و عملی به این دو فریضه بزرگ و سرنوشت‌ساز فراخوانده است. همچنین در آیات و روایات و به نقل از پیامبر اسلام و ائمه به‌وفور به این امر تاکید شده است. در این مقاله ما به دنبال بررسی امر به معروف و نهی از منکر به عنوان یکی از مولفه های فقه سیاسی شیعه از نگاه دو اندیمشند یعنی امام خمینی و ایت الله مطهری می باشیم. از روش توصیفی- تحلیلی استفاده شده است. هر دو این اندیشمندان معتقدند که امر به معروف دارای شرایطی است و اهمیت بسیاری دارد که در صورت رعایت آنان جامعه به جامعه ای مطلوب تبدیل خواهد شد.

پژوهش حاضر با هدف بررسی مقایسه ای مفهوم آزادی در اندیشة حضرت امام خمینی (ره) و اندیشه غرب به انجام رسیده است؛ زیرا آزادی یکی از مؤلفه های ماهیت انسان است که اگر ظرفیت و قابلیت بالقوة آن بالفعل شود ، به طور شگفت آوری به شکوفایی خلاقیت و استعدادهای انسان منجر خواهد شد و شور و نشاط حاصل از آن ، جامعه ای پویا ، فعال و سرزنده ایجاد خواهد کرد ، اما اگر این مؤلفه توسط خود انسان یا عوامل بیرونی محدود و سرکوب شود یا مورد بی مهری و بی توجهی قرار گیرد ، به همان نسبت بخشی از سیر تکاملی انسان ناقص خواهد شد. نوع تحقیق حاضر ، توصیفی ؛ روش مورد استفاده ، مقایسه ای و ابزار گردآوری داده ها نیز کتابخانه ای برای پاسخ به این پرسش که در اندیشة امام خمینی (ره) و اندیشة غرب چه تفاوتی در برداشت از مفهوم و معنای آزادی وجود دارد ، می باشد . چنانچه برای نیل به این هدف ، ابتدا مفهوم آزادی از دیدگاه حضرت امام خمینی (ره) و سپس از دیدگاه چند نمونه از اندیشمندان غربی بررسی گردید که در نهایت دستاورد پژوهش بدین صورت بود که آزادی از حیث معنا ، مبانی ، ماهیت ، مرزها ، محدوده ، قلمرو ، موانع و ریشة آن می بایست در بین دو دیدگاه مختلف مورد بررسی و مقایسه قرار بگیرد که بر اساس این هدف ، یافته های پژوهش دال بر این بوده است که آزادی در اندیشة غرب ریشة مادی دارد و محدودة آن براساس قوانین بشری است ، در حالی که آزادی در اسلام بنا به اندیشة امام خمینی (ره) ریشه ی الهی و وحیانی دارد و محدودة آن براساس قوانین الهی است .

يکي از مسائل قابل توجه در عرفان اين است که آيا استکبارستيزي با عرفان قابل جمع و يا با آن ناسازگار است؟ اين مقاله با بررسي گفتار و رفتار امام راحل(ره)، در صدد است که اولاً جلوه‌هايي از روحيه و رفتار استکبارستيز را از طريق بيان نمونه‌هايي از سيره و سخن ايشان به نمايش بگذارد. ثانياً، تحليلي عرفاني از آن ارائه دهد. بدين منظور، ابتدا حکاياتي از رفتارهاي استکبارستيز امام در دوران‌هاي مختلف حيات ايشان و در برابر طيف‌هاي مختلفي از مستکبران، بيان شده و در ادامه، برخي سخنان ايشان عليه مستکبران و جبهه استکبار به صورت عام، که به گونة ديگري از روحيه استکبارستيزي آن عارف بالله حکايت مي‌کند، ارائه گرديده است. سپس، تحليلي عرفاني از اين مسئله، که چگونه مي‌شود يک عارف از روحيه‌اي حماسي و استکبارستيز برخوردار گردد و چگونه اين دو جنبة شخصيتي در فردي همچون امام راحل و يا هر فرد ديگري قابل جمع‌اند، ارائه گرديده است. در اين بخش، با تذکر اين نکته که استکبارستيزي بر سه عنصر «شجاعت»، «ظلم ستيزي» و «ايثار» استوار است، تأثير عرفان حقيقي بر حصول و تقويت اين سه فضيلت انساني تبيين گرديده است. روش تحقيق، توصيفي ـ تحليلي و روش گردآوري اطلاعات، کتابخانه‌اي است.

از دیدگاه امام خمینی(ره)، همگرایی، از اهداف بزرگ دین، ابزار پیشبرد اهداف دیگر و عنصر کلیدی تشکیل جامعه‌ی فاضله است که در ایجاد و استقرار عدالت نقش محوری دارد. راهکارهای امام خمینی برای ایجاد، تثبیت و گسترش همگرایی در جهان اسلام، پرسش اصلی این مقاله است. پاسخ، براساس چارچوب نظری «امهات مطالب یا اسّ المطالب» و نظریه‌ی سه لایه‌ای بودن دین، با روش اکتشافی- استقرایی ارائه شده است. از نظر امام خمینی، تحقق برادری در سه سطح باورها، اخلاق و رفتار در سطح جهان اسلام و گام دوم، که بیشتر مرتبط با سطح سوم، یعنی سطح رفتار است، مبارزه با قدرت‌های مستکبر و ظالم است. این دیدگاه مبتنی بر سیره‌ی انبیای الهی:، اهل‌بیت: و آموزه‏های قرآن کریم است که در «نپذیرفتن ولایت یهود و نصارا»، «دوری از نزاع»، «اخوت ایمانی»، «اعتصام به حبل‌الله»، «کنار گذاشتن ترس و واهمه»، «همبستگی برادروار» و «مبارزه با ظلم و ظالم» تجلی می‌یابد. اعلام برائت از مشرکین در اجتماع ایمانی حج ابراهیمی، الهام گرفتن از عاشورا، پیروی از منجی موعود، بخش‏هایی دیگر از کارایی دیدگاه امام خمینی1 را نشان می‏دهد که در این مقاله از آنها بحث شده است.

تمدن‌ حاصل و دست‌آورد اندیشه‌هاست و تمدن‌های بزرگ انسانی، برآمده از ایده‌ها و انگاره‌هایی است که اصیل‌اند. تمدن اسلامی، نیز برآمده از اندیشه‌ها و بینش‌های دینی است که در طول تاریخ با فراز و فرودهایی همراه بوده و پس از دوران شکوفایی نخستین خود، قرنها دچار نوعی انحطاط گردید. در عصر کنونی، امام خمینی; با تکیه بر آموزه‌های دینی، انقلابی پدید آوردند که در احیای تمدن اسلامی اثری نوآورانه پدیدار نمود؛ تمدن اسلامی که به خمودی و فترت بزرگی فرورفته بود، با اندیشه‌ها و افکار الهام‌گرفته از مکتب ‌اهل‌بیت: دگرباره حیات یافت و دو دوره‌ی دیگر از تمدن اسلامی در این عصر تاریکی آغاز گردید که می‌توان آن را تمدن نوین اسلامی بر محور اندیشه‌های فقهی امام خمینی; نامید. گستره‌ی تمدن اسلامی، پس از اشغال استعمارگران، با همه‌ی فرهنگ و مظاهر، در سیطره‌ی جهان غرب و امپریالیسم در معرض دگرگونی و محو کامل قرار گرفته بود که با طرح اندیشه‌ی ولایت فقیه، براساس مبانی فقه اسلامی در جهان، همه‌ی نگاهها را به خود خیره نمود و دوره‌ی نوین تمدن اسلامی را جرقه زد. در این مقاله به تبیین اجمالی تأثیرات این اندیشه در تمدن نوین اسلامی پرداخته می‌شود.

مسئله مقاله حاضر صورت‏بندی نظریات فرهنگی بر اساس منظومه فکری امام خمینی است. نظریات فرهنگی در دو طیف کلان متعالی و متدانی طبقه‏بندی می‏شوند. نظریه فرهنگی متعالی دارای وضعیت جامع و نظریه‏ای بومی و اسلامی است. در مقابل این نظریه هفت نظریه دیگر قرار دارند که در سه سطح تک‌بعدی، دوبعدی و سه‌بعدی دسته‌بندی می‏شوند و دارای وضعیت ساده، پیچیده و بسیار پیچیده هستند. روش مقاله تحلیلی - استنباطی و چارچوب نظری هم ترکیبی از نظریه فطرت و نظریه انسان‏شناسی امام خمینی است. نوآوری مقاله حاضر علاوه بر استفاده از چارچوب نظری بومی، طبقه‌بندی کلان و خرده نظریه‏های فرهنگی به هشت نوع می‏باشد.

انقلاب اسلامی ایران از متمایزترین و شاخص‌ترین انقلاب­های جهان است که در قرن بیستم؛ در بهت و حیرت تمامی تحلیل‌گران، برنامه‌ریزان و سازمان‌های جاسوسی و اطلاعاتی دنیای استکبار به وقوع پیوست. از سوی دیگر، یکی از کشورهای که در این اواخر پدیده انقلاب را تجربه نموده است کشور تونس است. سلسله‌ای تظاهرات گسترده اجتماعی (۲۰۱۰–۲۰۱۱) سرانجام منجر به انقلاب معروف به «یاسمین »در تونس گردید. در نوشتار پیش رو در پی مقایسه زمینه‌ها، اهداف و دستاوردهای این انقلاب با انقلاب یاسمین تونس هستیم و تلاش خواهیم نمود به این پرسش پاسخ دهیم که انقلاب یاسمین تونس در مقایسه با انقلاب اسلامی ایران چه شباهت‌ها و تفاوت‌هایی در زمینه‌ها، اهداف و دستاوردهایش دارد؟ نتیجه مطالعات و اطلاعات موجود نشان می‌دهد که انقلاب تونس شباهت‌ها و اشتراک‌های فراوانی با انقلاب اسلامی در ایران دارد و در بسیاری از موارد متأثر از آن نیز هست. با وجود شباهت‌های بسیار بین هر دو انقلاب، تفاوت‌های آنان نیز فراوان است و قابل مقایسه با شباهت­های آن دو نیستند. تفاوت و اختلاف هردو انقلاب در اهداف و دستاودرها چشم­گیر و آشکار دیده می‌شود که مهم‌ترین آن نبود رهبری واحد و متمرکز، فقدان ایدئولوژی و گرایش‌های دینی، عدم استقلال و به ویژه استقلال سیاسی هستند.

دین اسلام در دوران بعد از رحلت پیامبر(ص) شاهد قرائت‌های مختلفی از خود بوده و فهم ناقص از این شریعت مقدس سبب تفرقه، نفاق و درگیری بین امت شده است. یکی از قرائت‌های مهم و اثرگذار که دارای پشتوانه نظری و عملی در سیره معصومین(س)، متکلمین، فقها و فلاسفه دارد، قرائت اسلام اعتدالی است. اعتدال به معنای دوری از افراط ‌و تفریط در فهم و عمل به آموزه‌های شریعت مقدس اسلام است. امام خمینی(ره) در مقام یک نظریه‌پرداز سیاسی با پشتوانه علمی اقدام به نوآوری در عرصه سیاست نظری و عملی کرده است. این پژوهش با روش اسنادی و کیفی سعی دارد به این سؤال پاسخ دهد که اعتدال چه نسبتی با اندیشه امام خمینی(ره) دارد و نتایج سیاسی آن کدام است؟ یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد، امام خمینی(ره) با قرائتی اعتدالی از مبانی فلسفی، اخلاقی، فقهی و کلامی دین اسلام به نظریه‌پردازی و رهبری یک نظام سیاسی در دوران معاصر پرداخته است که شکل‌گیری نظام سیاسی بر پایه ولایت‌فقیه و مردم‌سالاری ماحصل آن بوده است.

از آنجایی که اندیشه سیاسی امام خمینی زیربنا و شالوده عمده نظم فکری حاکم بر اندیشه تأسیس جمهوری اسلامی ایران است، لذا، هرگونه تلاش برای شناخت ماهیت این نظم سیاسی نوپدید در جهان معاصر لاجرم از شناخت قریب به واقع از ماهیت، ارزش‌ها و سازوکارهای درونی نظام اندیشه‌ورزی سیاسی بنیان‌گذار آن است. از این رو، تلاش‌های نظری نه چندان پرتعداد برای تبیین اصول روش‌شناختی حاکم بر مطالعه و فهم اندیشه سیاسی ایشان از سوی پژوهشگران و کاوندگان علوم سیاسی کشور انجام پذیرفته و روش‌های مختلفی برای این امر پیشنهاد شده است. نگارنده با هدف ارزیابی از میزان کارایی و اثربخشی روش‌های پیشنهادی موجود، درصدد است تا با بهره‌گیری از روش فراترکیب، روش مطلوب و کارآمد برای این امر را معرفی نماید. یافته‌های پژوهش حاضر بدین قرار است که فهم اندیشه سیاسی امام خمینی در چارچوب قرائت نوگرایان فقهی معاصر یا همان جریان عقل‌گرای اجتهادی شیعی میسر بوده و خوانش ایشان از امر سیاسی نیز متأثر از همین فهم فقیهانه از سیاست است؛ لذا، بر خلاف آنچه برخی معتقدند تقدم مصالح نظام اسلامی بر احکام اسلامی به نوعی کنارگذاشتن شریعت به نفع امر عرفی است، نگارنده بر این باور است که این رویکرد ناشی از فهم فقیهانه و نگرش نواندیشانه ایشان نسبت به امر دینی و قدسی است. در بعد دوم این تحقیق که مسئله روش فهم است نیز به نظر می‌رسد در باب روش‌شناسی مطالعه اندیشه سیاسی امام خمینی، عنصر زمان و مکان نقش محوری داشته و کاربست روش‌های متن‌گرا در کنار روش‌های برهانی ـ عقلی می‌تواند ظرفیت بالاتری برای فهم اندیشه سیاسی ایشان را فراهم آورد.