جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رابطه دین و اخلاق از جمله مسائل اساسی حوزه کلام جدید، فلسفه دین و فلسفه اخلاق است. دَنیِل دنت فیلسوف ذهن فیزیکالیست معاصر و از سران الحاد جدید، از جمله باحثان این عرصه است. بخشی از مباحث او در این زمینه ناظر به چگونگی دستیابی به معرفت اخلاقی و رابطه آن با دین است. دنت نه تنها رجوع به دین در این عرصه را ناروا می‌شمارد بلکه آن را دور از منطق و شعور انسانی دانسته و در مقابل سکولاریزاسیون و طبیعت‌گرایی ارزشی و اخلاقی را اجتنابناپذیر می‌انگارد. در مقاله حاضر برآنیم تا دیدگاه وی در این زمینه را مرور کرده و با روش تحلیلی-عقلی به داوری بنشینیم. ماحصل تحقیق این است که دنت، نه تقریر صحیح و داوری درستی در باب نظریه اخلاقی دین دارد و نه قادر به ارائه جایگزین بهتر و معتبرتری است؛ مبانی تکاملی او نیز در این زمینه فاقد توان افق گشایی است.

نظریات فلسفه ذهن در نسبت پاسخ به مسئله­ ذهن، به وهم­انگاری و غیروهم­انگاری تقسیم می­شوند؛ وهم‏انگاری در مورد مسئله­ ذهن قائل به وهمی بودن هر آن چیزی است که نفس خوانده می­شود و به لحاظ مسئله­ مورد بررسی با وهم‏انگاری اراده­ آزاد و وهم­انگاری آگاهی متفاوت است؛ اما به لحاظ این­که از فیزیکالیسم بهره می­برند، با هم اشتراک دارند. نگارندگان تقریر اخیر از وهم­انگاری را نزد نوروفیلسوفان و دنیل دنت استقراء کرده­اند. مقاله­ حاضر به تبیین چیستی وهم­انگاری نفس، یعنی تبیین دو دیدگاه مذکور در باب مسئله­ ذهن و نهایتاً مقایسه­ تطبیقی آن­ها اختصاص دارد. برای این منظور از روش فیش­برداری کتابخانه­ای بهره برده­ایم و به این نتیجه رسیدیم که اینهمانی ذهن-مغز که اساسی­ترین مبنای فیزیکالیستی وهم­انگاری است تبعات فراوانی دارد؛ از جمله تبدیل شدن انسان به ماشین، یگانه انگاشتن انسان با سایر حیوانات و بروز برخی ایده­های خاص در مورد ایده­ زامبی فلسفی. چنین وهم‏انگاری­ای، نفس و آن­چه بر آن بنا نهاده شده است (مانند هویت شخصی غیرمادی، تبیین غیرفیزیکال آگاهی، وجود اراده آزاد، اخلاق متافیزیکی و ...)، همه را توهمی می‏خواند و معتقد است برای این مفاهیم، تبیین­های فیزیکال به دست آمده یا به دست خواهد آمد. وجه اشتراک دو نظریه مذکور هم، در وهمی خواندن مفاهیم ذهنی و مخالفت با دوگانه­انگاری­ براساس مبانی فیزیکالیستی-فرگشتی، و وجه اختلاف آن­ها در حذف­انگاری است. ناگفته پیداست که هر نظریه­ای از جمله وهم‏انگاری، قابل نقادی است؛ اما نگارندگان به دلیل رعایت حدود مقاله­نویسی از آوردن آن­ها معذوراند.

ترجمه ماشینی: پیتر ون اینواگن، نویسنده کتاب کلاسیک «مقاله‌ای درباره اراده آزاد» (1983)، در چهل سال گذشته خود را به‌عنوان یک چهره پیشرو در بحث فلسفی درباره مسئله اراده آزاد معرفی کرده است. این جلد یازده مقاله تأثیرگذار از سراسر زندگی حرفه ای او، و همچنین دو مقاله جدید و منتشر نشده قبلی، "مشکل Fr** W*ll" و "Ability" را ارائه می دهد. این مقاله‌ها شامل بحث‌هایی درباره جبرگرایی، مسئولیت اخلاقی، «مثال‌های متقابل فرانکفورت»، معنای «توانایی انجام غیرقانونی»، و همان تعریف اراده آزاد، و همچنین نقد نوشته‌های دانیل دنت و دیوید لوئیس درباره این موضوع است. در مقدمه ای از نویسنده، تاریخچه تفکر او درباره اراده آزاد بحث شده است. این جلد منبع ارزشمندی برای کسانی خواهد بود که به دنبال مشارکت قابل توجه ون اینواگن در این موضوع همیشه مهم هستند.

ترجمه ماشینی: کارن آرمسترانگ با حرکت از عصر پارینه سنگی به امروز، جزئیات زیادی را که بشر برای تجربه واقعیت مقدسی که آن را با نام‌های بسیاری مانند خدا، برهمن، نیروانا، الله یا دائو می‌خواند، طی کرده است، ارائه می‌کند. آرمسترانگ با تمرکز به ویژه بر مسیحیت، اما شامل یهودیت، اسلام، بودیسم، هندوئیسم و ​​معنویت های چینی، به بررسی کاهش انگیزه نسبت به دین در زمان ما می پردازد، زمانی که تعداد قابل توجهی از مردم یا نمی خواهند با خدا کاری نداشته باشند یا کارآمدی ایمان را زیر سوال می برند. چرا خدا باور نکردنی شده است؟ چرا آتئیست ها و خداباوران به طور یکسان در حال حاضر به گونه ای درباره خدا فکر می کنند و صحبت می کنند که عمیقاً از تفکر اجداد ما منحرف است؟ آرمسترانگ با همان عمق دانش و بینش عمیقی که تمام کتاب های تحسین شده او را مشخص کرده است به این سؤالات پاسخ می دهد. روشن است که چگونه تغییر چهره جهان لزوماً اهمیت دین را هم در سطح اجتماعی و هم در سطح فردی تغییر داده است. و او استدلالی قوی و قانع کننده برای استفاده از بینش های گذشته ارائه می کند تا ایمانی ایجاد کند که به نیازهای عصر قطبی شده خطرناک ما صحبت کند. با این حال، او به ما هشدار می دهد که دین هرگز قرار نبود پاسخ هایی را ارائه دهد که در صلاحیت عقل بشری باشد. او می گوید که این نقش لوگو است. وظیفه دین این است که "به ما کمک کند با واقعیت هایی که هیچ توضیح آسانی برای آنها وجود ندارد، خلاقانه، مسالمت آمیز و حتی شادمانه زندگی کنیم." او همچنین تأکید می کند که دین به طور خودکار کار نخواهد کرد. او می‌گوید این یک رشته عملی است: بینش‌های آن نه از حدس و گمان انتزاعی، بلکه از «تلاش فکری اختصاصی» و «سبک زندگی دلسوزانه‌ای که به ما امکان می‌دهد از منشور خودخواهی بیرون بیاییم» نشأت می‌گیرد.

مقاله حاضر در صدد است تا با رویکردی تحلیلی‌‌‌، اختلاف دیدگاه دنیل دنت و سم هریس - دربارۀ تعارض ارادهٔ آزاد و جبرگرایی - را تبیین و ارزیابی کند؛ هرچند هر دو فیلسوف‌‌‌، فیزیکالیست تحویل‌گرا هستند، اما دربارهٔ این مسئله رویکردهای متفاوتی دارند. دنیل دنت‌‌‌، با حذف شرط امکان‌های بدیل و با تکیه بر مفاهیم کنترل‌‌‌، خود‌کنترلی، و تأمل‌‌‌، تقریری خاص از مبدأیت فاعل نسبت به عملش ارائه کرده و این‌گونه ارادهٔ آزاد را تبیین می‌کند. او به عنوان یک نئوداروینیست‌‌‌، پدیده‌های فیزیکی و ذهنی انسان را بر اساس نظریهٔ تحوّل تبیین می‌کند و در عین پذیرش جبر علّی‌‌، نشان می‌دهد که چگونه هنوز فاعل می‌تواند در تصمیمات و اعمالش فاعلیت داشته باشد. در نتیجه، او جبرگرایی را مستلزم اجبار نمی‌داند. در حالی‌ که سم هریس‌‌‌، با نگاهی عصب‌شناسانه و بر پایهٔ آزمایش‌های لیبت‌‌‌، ارادهٔ آزاد را توهّم دانسته و به عنوان یک ناسازگارگرای جبرگرا‌‌‌، به نقد دیدگاه سازگارگرایان‌‌ ‌‌ - از جمله دنت‌‌ ‌‌ - می‌پردازد و دنت در مقابل‌‌‌، از موضع خود دفاع می‌کند. جستار حاضر پس از تحلیل دیدگاه این دو فیلسوف و تبیین نقد و پاسخ‌‌‌، به ارزیابی دیدگاه آنها می‌پردازد. ناسازگاری درونی دیدگاه‌های این دو فیلسوف‌‌‌، ناموفق بودن در توجیه عناصر دیدگاهشان و غیر مستدل بودن نقدهای آنها علیه هم‌‌‌‌، از جمله مواردی هستند که بر پایهٔ آنها‌‌‌، هیچ کدام را در دفاع از موضعشان موفق نمی‌بینیم؛ هرچند دنت - در دفاع از موضعش‌‌ ‌‌ - نسبت به هریس، قوی‌تر ظاهر می‌شود.

دنیل دنت در کتاب از باکتری تا باخ، دیدگاه خاصی درباره‌ی آگاهی را ارائه می‌کند. به نظر دنت، آگاهی، در کنار سایر پدیده‌ها، باید به ‌وسیله علوم فیزیکی بررسی شود. برای رسیدن به این منظور، دنت تلاش می‌کند شکل‌گیری آگاهی را حاصل فرایندهای غیرهوشمند در طراحی ارگانیسم‌ها نشان دهد. مهم‌ترین فرایند طراحی غیرهوشمند، فرگشت به‌وسیله انتخاب طبیعی است. علاوه‌بر فرگشت زیستی در طراحی مغز، طراحی فرهنگ بشری و زبان نیز در فرایندی که دنت آن‌را فرگشت فرهنگی می‌نامد، انجام شده است. درواقع، به نظر دنت، آگاهی توهمی ناشی از چنین فرایندهای طراحی است. در این مقاله، ضمن بررسی نظرات و استدلال-های دنت در کتاب مورد بحث، دیدگاه او درباره‌ی آگاهی نقد می‌شود. محور این نقد، تکیه بر ویژگی‌های غیرقابل تقلیل آگاهی به امور فیزیکی است. هم‌چنین نشان داده خواهد شد که برخلاف دیدگاه دنت، نمی-توان فرگشت فرهنگی را بدون دخالت آگاهی توضیح داد. نتیجه مقاله این است که برای داشتن تصویری کامل از عالم، نمی‌توان پدیده‌ی آگاهی را به‌عنوان یک توهم از مجوعه هویات عالم حذف کرد.

بنابر دیدگاه طبیعت‌گرایی روش‌شناسانه، استفاده از روش‌ها، قوانین و نیروهای طبیعی برای توضیح پدیده‌ها کافی است و عوامل ماورای طبیعت و الهی در این میان نقشی ندارند. طبیعت‌گرایی فلسفی نیز، دیدگاهی هستی-شناسانه است که بنابرآن، غیر از عوامل طبیعی و هویات فیزیکی، علت و هویت دیگری در عالم وجود ندارد. معمولاً طبیعت‌گرایان با تمسک به نظریه‌ی فرگشت داروین در توضیح چگونگی پیدایش ارگانیسم‌های پیچیده و تعمیم آن به کل موجودات و رخ‌دادهای عالم، تلاش می‌کنند دیدگاه خود را توجیه کنند. در این مقاله، ضمن توضیح دیدگاه دنیل دنت به‌عنوان نماینده‌‌ی شاخص دیدگاه طبیعت‌گرایی فلسفی، استدلال‌های او جهت توجیه طبیعت‌گرایی فلسفی صورت‌بندی و نقد می‌شوند. سپس نقد آلوین پلانتینگا علیه باور به طبیعت‌گرایی و فرگشت توضیح، و نشان داده می‌شود این دو باور با یک‌دیگر ناسازگارند و جمع آن دو، خودشکن است. نتیجۀ مقاله نیز این است که طبیعت‌گرایی هستی‌شناسانه دیدگاهی درست و قابل اعتماد نیست.

کیفیت‌های ذهنی به معنای حداقلی و شهودی، همان ویژگی‌های پدیداری و ذاتی خود تجربه است که از آن‌ها با عنوان کوالیا یاد می‌شود. معمولاً حالت‌های ادراکی، احساسات بدنی، حالت‌های عاطفی و هیجانی و حالت‌های شبه ادراکی را نمونه‌هایی از حالت‌های ذهنی به‌شمار می‌آورند که از کیفیت‌های ذهنی برخوردار هستند. دانیل دنتِ آمریکایی وجود کیفیت‌های ذهنی را با استفاده از آزمون‌های فکری‌ای که طراحی کرده است انکار می‌کند. دیدگاه وی با عنوان «حذف‌گرایی درباره‌ی کیفیت‌های ذهنی» شناخته شده است. در این آزمون‌ها دنت پیشینه‌ی وجود کیفیت‌های ذهنی را زیر سؤال می‌برد و تناقض‌هایی را آشکار می‌سازد که در کیفیت‌های ذهنی ممکن است وجود داشته باشد. در برابر دنت فیلسوفانی چون تای برخلاف دنت برای امکان وجود کیفیت معکوس دلیل خود را بیان می‌کند و ویلیام وب امکانِ پیشرفت در تکنولوژی را سبب‌ساز تأیید تجربی برای معکوس شدن کیفیت‌های ذهنی به‌شمارمی‌آورد. در انتها پاسخ سومی از جانب نویسندگان به استدلال‌های دنت صورت‌بندی می‌شود که مطابق آن هر تجربه‌ی آگاهانه‌ای دارای ویژگی‌هایی است که ممکن است مختص به یک شخص باشد: ویژگی‌هایی که تبیین کامل یک پدیده بدون آن‌ها ناممکن است.