جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آیه 33 سوره احزاب که معروف به آیه تطهیر است، از اراده الهی برای دورکردن و زایل ساختن هر نوع پلیدی و ناپاکی از گروه خاص خبر می‌دهد و اعلام می‌کند که تنها این گروه از این عنایت ویژه‌ای الهی بهره‌مند هستند و حضرت حق این امتیاز بی‌نظیر را منحصراً به آن‌ها اعطاء کرده است. عبارتِ «اهل‌البیت» در این آیه در مقام اشاره به آن گروه خاص به‌کاررفته است. در خصوص اینکه مراد از اهل‌البیت کیان‌اند؟! دیدگاه‌ها و نظریه‌های متعدد و متفاوت وجود دارد. رأی صاحب‌نظران و مفسرین شیعه آن است که مراد از عبارت موردبحث، طیبه خمسه؛ یعنی پیامبر اعظم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) و حضرت علی و حضرت زهرا و حسنین (علیهم‌السلام) است. امّا مفسرین و متکلمان اهل تسنّن با این نظر مخالفت کرده‌اند؛ بعضی تنها زنان پیامبر (ص) مشمول اهل‌البیت دانسته و بعضی دیگر دایره اهل‌البیت را توسعه داده و علاوه بر طیبه خمسه، شامل زنان پیامبر نیز دانسته‌اند. در این نوشته نظر گروه اوّل تقویت شده و شواهد و دلایل روایی که در منابع متعدد و معتبر آمده، ذکر شده است و با استناد و استدلال به احادیث ناظر به شأن نزول و تفسیر آیه تطهیر، دیدگاه امامیه مبنی بر اختصاص آیه مورد بحث، به طیبه خمسه، اثبات شده است.

از مهمترین مسائل در حوزه مدیریت از دیر باز تا کنون، مسئله نظارت و کنترل است. این موضوع در علم جامعه شناسی، مدیریت و اخلاق بررسی می­شود، گستره­ی بحث از نظارت و کنترل مسائل فردی، اجتماعی و حکومتی را در بر می­گیرد. در نوشتار حاضر به نظارت و کنترل در مدیریت اشاره می­شود. یکی از ارکان مدیریت و رسیدن به موفقیت و کاهش خطا و اشتباه، نظارت و کنترل است. در اهمیت این موضوع همین بس که در متون اصلی شریعت همانند قرآن و نهج البلاغه به دفعات به آن اشاره شده است..هدف از نوشتار حاضر آگاه سازی نخبگان علمی از اهتمام حضرت علی(علیه السلام) بر نظارت و کنترل و آگاه نمودن جامعه علمی از جایگاه نهج البلاغه در مسائل حکومتی و دینی است. به همین دلیل این نوشتار به روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه­ای گردآوری شده است. از پژوهش حاضر به دست می­آید که اقسام مدیریت در نهج البلاغه بیان شده و ارکانی همانند: برنامه ریزی، تصمیم­گیری، سازماندهی، رهبری و نظارت و کنترل برای مدیریت ذکر شده است. یک مدیر می­تواند به وسیله اقسام نظارت و کنترل که شامل نظارت و کنترل مستقیم و غیر مستقیم، آشکار و مخفی درصد خطا را در اجرای عملیات سازمانی خود کاهش دهد. ارکان مدیریت در نهج البلاغه مواردی چون: برنامه­ریزی، سازمان­دهی، هماهنگی، نظارت و کنترل و تصمیم­گیری است. راهکارهایی چون: علم و آگاهی به اسلام، انتخاب کارگزار شایسته، نظارت حکومت بر گارگزاران، نظارت مردم بر حکومت و کارگزاران و تشویق و تنبیه برای یک مدیر وجود دارد تا به وسیله­ی آن­ها به ارائه مدیریت مطلوب در سازمان بپردازد.

"اخلاق" جمع کلمۀ خُلق، به ویژگی‌های نفسانی انسان گفته می شود و "پرسشگری" به معنی پرسیدن که ریشه در تفکر انسان دارد و در مقولۀ اخلاق تفکر ذیل اخلاق کاربردی مطرح می‌­شود؛ از منظر امام علی علیه السلام پرسشگری یکی از شاخص­های نشان دهندۀ میزان در صحنه­ بودن مردم و احساس مسئولیت آنها نسبت به مسایل جامعه است؛ علیرغم اهمیت تأثیر شاخص پرسشگری در پیشرفت جامعه، چگونگی رعایت ضوابط اخلاقی در فرآیند پرسشگری، تعیین کنندۀ نقش سازنده یا مخرب پرسشگری در آن جامعه است؛ درکلام امام علی علیه السلام اخلاق پرسشگری، به معنی رعایت ضوابط اخلاقی در فرآیند پرسشگری، بعنوان شرط لازم برای سعادتمندی، رشد و پیشرفت جامعه است. پرسشگری اخلاق محور دارای پیشینۀ طولانی در متون و منابع دینی و اسلامی است. هدف از پژوهش حاضر، بررسی جایگاه پرسشگری اخلاق محور و روش تحقیق آن از نوع تحلیل محتوای کیفی و نمونۀ مورد پژوهش گفتار امام علی علیه السلام شامل: سخنرانی‌ها، خطبه‌ها، نامه‌ها و سخنان قصار آن حضرت است که از نهج البلاغه و دیگر منابع مرتبط با آن حضرت استخراج شده است. نتایج حاصل از تحلیل محتوای کیفی متون بررسی شده نشان داد که مدل پرسشگری اخلاق محور از دیدگاه امام علی علیه السلام مبتنی بر سه موضوع اصلی: (1) ویژگی‌های پرسش (شامل پرسش‌های اکتشافی و پرسش‌های هدفمند و همچنین توجه به کمیت و کیفیت پرسش)؛ (2) ویژگی‌های پرسشگر و پاسخ­‌دهنده (ویژگی‌های پرسشگر شامل اهل فهم، دانا، فرصت‌شناس و شجاع؛ و ویژگی پاسخ‌دهنده شامل اهل ذکر، مشتاق پاسخگویی و پرسشگری)؛ (3) نتایج و پیامدهای پرسشگری (شامل دانش‌ورزی، کسب معرفت، روشنگری، آگاهی و پیشرفت) است.

بسیاری امیرالمؤمنین علی علیه السلام را در عزل تمام کارگزاران عثمان بویژه معاویه قاطع دانسته و از شیوه عزل آنان سخن نگفته‌اند. مقاله این نکته را ثابت می‌کند که حضرت به جهاتی حداقل چهار تن از کارگزاران عثمان را ابقا کردند و بر این نظراست اعزام عمارة بن شهاب به کوفه از گزارش‌های سیف تمیمی و بی‌ اعتبار است. امام دو شیوه کلی عزل، در باره بقیه کارگزاران اعمال کرد. مقاله با روش توصیفی تحلیلی و با شیوه اسنادی به تبیین شیوه عزل کارگزاران عثمان پرداخته و با تحلیل نامه 75 نهج البلاغه بر این نظر است که حضرت بهترین شیوه را برای عزل معاویه در سه مرحله پی‌گرفت تا مشکل حاکم شام را بدون خون ریزی حل کند. این معاویه بود که به نامه حضرت و سفیر ایشان پاسخ نداده و با تحریک طلحه و زبیر و بعد اعلام جنگ به سفیر امام، به مخالفت با رهبر مسلمین پرداخت و هر گونه همکاری را با خلیفه مسلمین رد کرد.

براساس فرمایش اميرمؤمنان علي(ع) صبر، يقين، عدل و جهاد چهار ستون ایمان هستند. در هر عمل اختياري، گرچه كاملاً شخصي باشد، دو عامل انگيزه و شناخت نقش اساسی دارند و حضرت عامل انگيزه را در قالب صبر و عامل شناخت را در قالب يقين بيان کرده‌اند. قوام رفتارهای اجتماعی انسان به رعايت حقوق ديگر افراد جامعه است كه از آن به «عدل» تعبير مي‌شود. البته بعضی افراد جامعه به ارزش‌ها، قوانين و حقوق دیگران اعتنا نمي‌كنند. واکنش مؤمن در برابر آنها جهاد ـ به معنای گسترده‌اش ـ است که چهار شعبه دارد: امر ‌به ‌معروف، نهي‌ از منكر، استقامت و وفاداری در جهاد، و دشمني‌كردن با فاسقان. حضرت مي‌فرمايند: «فَمَنْ أَمَرَ بِالْمَعْرُوفِ شَدَّ ظُهُورَ الْمُؤْمِنِينَ، وَمَنْ نَهَى عَنِ الْمُنْكَرِ أَرْغَمَ أُنُوفَ الْكَافِرِينَ، وَمَنْ صَدَقَ فِي الْمَوَاطِنِ قَضَى مَا عَلَيْهِ، وَمَنْ شَنِئَ الْفَاسِقِينَ وَغَضِبَ لِلَّهِ غَضِبَ اللَّهُ لَهُ وَأَرْضَاهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ»؛ پس هرکه امر به ‌معروف (کار شايسته) کند، مؤمنان را همراهي کرده و ايشان را توانا گرداند، و هرکه نهي ‌از منکر (ناپسنديده) نمايد ‌بينيِ كافرين را به خاک ماليده، و هرکه در گفتار راست‌گو باشد ‌آنچه بر عهدة او بوده به جا آورده، ‌و هرکه با بدکاران دشمني کرد و براي خدا خشمناک گرديد، خدا براي او [بر ضد آنها] به‌خشم آيد و در روز رستخيز او را خشنود مي‌گرداند.

علم غیب پیامبر(ص) و امامان(ع) از دیرباز دستاویزی برای شبهه‌افکنان بوده است. یکی از شبهات این است که: حضور انسان معصوم در صحنه‌های هولناکی که می‌داند آسیبی در آنها نخواهد دید، چه فضیلتی برای وی محسوب می‌شود؟ مقالۀ حاضر با تمرکز بر حادثۀ «لیلة‌المبیت»، به روش توصیفی _ تحلیلی، مهم‌ترین پاسخ‌های اندیشمندان به شبهۀ مذکور را بررسی می‌کند و نشان می‌دهد، یکی از اسباب تفاوت و تعدد پاسخ‌ها، اختلاف‌نظر اندیشمندان در موضوعاتی است که نقشی مبنایی در این مسئله ایفا می‌کنند. این موضوعات اختلافی عبارت‌اند از: صحت یا عدم صحت اِخبار پیامبر(ص) به ایمن‌ماندن امام(ع) در این حادثه، ثبوت یا عدم ثبوت علم غیبی آن حضرت در زمان حادثۀ لیلة‌المبیت، فعلی‌بودن علم غیبی امام یا مشروط‌ بودن آن به ارادۀ امام، بدا‌پذیری یا قطعی‌بودن علوم غیبی پیامبر(ص) و امامان(ع). از میان شش حالتی که با ترکیب این موارد به دست می‌آید، در چهار حالت ورود شبهه منتفی است و در دو حالت دیگر نیز حداقل به دو طریق، شبهه قابل دفع است: عدم تلازم علم و عمل و تبعیت علم از معلوم. در هر صورت، فضیلت حادثۀ لیلة‌المبیت برای امیرالمؤمنین(ع) بر اساس همۀ مبانی، ثابت است.

در دورۀ صفوی شعر آیینی به ویژه رواج بسیاری یافت و توجه به شخصیت والای امام علی(ع) منجر به آفرینش اشعار علوی متعددی شد. فیلیپ هامون، یکی از کسانی است که در حوزة نشانه‌شناسی شخصیت، آرای وی جامع نظرات نشانه‌شناسان پیشین است. در نظریۀ وی شخصیتها بر اساس چهار اصل از نظر انواع، دال و مدلول، سطوح توصیف شخصیت پردازش می‌شوند. طبق الگوی نشانه‌شناسی هامون، شخصیت امام علی(ع) جزء شخصیت‌های مرجعی مذهبی و دینی به شمار می‌آید. در محور امام علی(ع) به عنوان دال، در شعر دوره صفویه به ذکر نام و نسب و ویژگی ولادت وی در کعبه پرداخته می‌شود. در محور مدلول بودن شخصیت امام بیشتر برخی ویژگی‌های اخلاقی امام چون شجاعت، علم و دانش، بخشندگی، دینداری، سخنوری و عدالت پرداخته شده است. در محور سطوح تحلیل شخصیت امام علی(ع)، برخی معتقدات شیعه چون: شفاعت، امامت و ولایت، تولا و تبرا، توجه به آیات و روایات و تجلیل زائران و حرم ایشان از محورهایی بوده که شاعران این دوره به آن نظر داشته‌اند. تحلیل شخصیت امام علی(ع) در شعر دورۀ صفوی بیان‌گر جایگاه برجسته امام علی(ع) در اسلام و بیان اوصاف و فضایل آن حضرت است و می‌تواند دلیلی برای اثبات حقانیت وی در امامت و جانشینی رسول خدا(ص) باشد. هم‌چنین در اشعار ایشان امام به عنوان حقیقت دینی و نمونۀ انسان کامل معرفی شده است. این مقاله، به صورت توصیفی-تحلیلی، سیما و سیرۀ امام علی(ع) را در مدایح علوی دورۀ صفوی بر اساس نظریات فیلیپ هامون واکاوی کرده است.

دلایل عقلی و نقلی و مطالعات تاریخی، نشانگر آن است که قرآن‌کریم، در زمان پیامبر و با اشارت‌های وحیانی، جمع و تدوین شده بود، بدینسان هرگز مجالی برای کاستی و فزونی در آن، فراهم نیامد، تا تحریف ممکن باشد. یکی از انگاره‌های تاریخ‌نگاشتی قرآن‌کریم که سید نعمت‌الله جزائری و میرزا حسین نوری به آن تفوّه کرد‌ه‌اند، حذف نام، شمایل، ویژگی و جایگاه والای امام‌علی، صدیقۀ اطهر و دیگر امامان)ع( از قرآن‌کریم است در حالی که به‌گمان آن‌ها، در همه کتب آسمانی پیشین، ذکر شده بود. پژوهۀ پیش رو، با روش توصیفی تحلیلی، دلیل نهم کتاب فصل‌الخطاب محدث‌نوری را در سه بخش دسته بندی نموده، مطالب آن را از نظر محتوایی به چالش کشیده و ضعف سند، منابع و دلالت مستندات روایی آن را آشکار کرده است. یافته‌های این پژوهش این واقعیت را بازنمایانده است که ادعای فوق، بر صرف استبعاد و نه بر استدلال، بنیان یافته و مفاد و نتیجه‌گیری آن، با دلایل عقلی، نقلی و تاریخی، تعارض دارد. بدینسان انگارۀ ذکر نام و شمایل امام علی(ع)، با سبک بیان قرآن، ناسازگار و با سنتِ آزمون الهی نیز توافقی ندارد. بر این اساس، استناد به روایاتی که در مقام تبیین آیات قرآن، نام امام علی(ع) ذکر شده، هرگز بیانگر حذف نام آن حضرت از متن الفاظ قرآن نیست؛ بلکه اشاره به تفسیر، بیان شأن، سبب نزول، ارایه مصداق، جری و تطبیق و یا تأویل آیات می‌باشد و هرگز قرآن‌کریم، در دوران پس از رحلت پیامبر(ص)، کاستی نیافته است.

این تحقیق به دنبال بررسی نقش رفق و مدارای رهبری در جامعه‌پذیری و چگونگی کاربست آن توسط امیرالمؤمنین علیه‌السلام بر اساس گزاره‌‌های گردآوری شده از نهج‌البلاغه است که با بهره گیری از روشی توصیفی – تحلیلی به داوری گذاشته می شود؛ با این توصیف، در این پژوهش رابطه رفق و مدارا با جامعه‌پذیری بررسی شده ویافته ها زیر حاصل گردیده است : تأثیر رفق و مدارای رهبری در تربیت نیروها ؛ تاثیر رفق و مدارای رهبری دررفع کینه و اختلاف میان نیروها ؛ نقش نرمش در رهبری نیروها ؛ تاثیر گذشت هنگام قدرت وتوانایی در رهبری؛ وتاثیر رفق و مدارا در همدلی نیروها با رهبری؛ سپس حد و مرز مدارا در جامعه‌پذیر نمودن مردم بر اساس سیره امام علی ع بیان شده است.روش این پژوهش توصیفی –تحلیلی است که برای تحلیل داده‌ها از روش تحلیل محتوای متن گزاره‌‌ها بهره‌گرفته و محتوای اصلی این تحقیق، برگرفته از کتاب نهج‌البلاغه است.