جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسئله خلافت بلافصل امیرالمؤمنین علی (ع) از جمله مسائل کلامی مناقشه‌انگیز بین اهل سنّت و اهل تشیع بوده و هست. بررسی منطقی و منصفانه جهت حل مسئله می‌‌تواند راه صواب را فراروی جویندگان حقیقت قرار دهد. هدف این نوشتار، بازشناسی و تبیین روش‌‌های امیرالمؤمنین (ع) بر امامت و خلافت بلافصل خویش بر پایه شرح نهج‌البلاغه آیت‌الله مکارم شیرازی است. پرسش اصلی تحقیق آن است که امیرالمؤمنین علی (ع) در نهج‌البلاغه، با عنایت به شرح آیت ا.. مکارم شیرازی، با چه روش‌‌هایی و چگونه به دفاع از امامت و خلافت بلافصل خویش استدلال فرمود؟ این مقاله به روش بررسی متون و تحلیل محتوا تهیه شده است. یافته‌‌های پژوهش نشان می‌دهد که امیرالمؤمنین علی (ع) هم با روش ارائه استدلال منطقی از نوع شکل دوم و هم از روش معرفی صریح خود به عنوان امام، اثبات کردند که تنها او شایسته امامت و خلافت بلافصل پیامبر اعظم (ص) بوده‌‌اند.

شمس‌الدین ذهبی، از محدثان مشهور و تأثیرگذار اهل سنت، که دیدگاه‌هایی قابل تأمل (نسبتاً خاص) راجع به برخی از آیات دال بر فضایل امام علی دارد، وی معتقد است وقتی خداوند در آیه ۶۱ سوره آل عمران به پیامبر(ص) دستور می‌دهد که «نفْس» خود را در مباهله بیاورد و آن حضرت نیز با عنایت به این فراز، امام علی را به همراه می‌برد، نه‌تنها از آن واژه، معنای همبستگی و همدلی محکم و قاطع فهمیده نمی‌شود، بلکه اساساً این عبارت درصدد تمجید از امام علی نیست و صرفاً به این معناست که پیامبر کسی را که به لحاظ موقعیت جغرافیایی و خانوادگی به وی نزدیک‌تر از دیگران است، به همراه ببرد. لذا این نوشتار با رویکردی تطبیقی-تحلیلی درصدد بررسی ادعای ذهبی برآمد. نگارندگان در این مقاله با مطالعه واژه «نفس» در دیگر آیات قرآن و مقایسه آن‌ها با یکدیگر، به این نتیجه رسیدند که گرچه منظور از کلمه «نفس»، شخص انسان نیست، ولی شامل همه اطرافیان یک فرد نیز نمی‌تواند باشد و صرفاً بر شبیه‌ترین افراد به وی، اطلاق می شود. همچنین با توجه به مقام و فضایل پرشمار حضرت علی، در بررسی مناقب ایشان در آثار فریقین، این نتیجه حاصل شد که نزدیک‌ترین انسان‌ها به رسول خدا و به عبارتی «نفسِ» آن حضرت، کسی جز خود امام علی(ع) نمی‌تواند باشد.

اندیشه هویت‌ساز امیرمؤمنان(ع) آن‌‌چنان گسترده و پرمایه است که شایسته و لازم است به ‌مثابه الگوی مطلوب مواجهه با تهدیدهای هویتی در روزگار کنونی مد نظر قرار گیرد؛ ازاین‌روی این پژوهش با هدف اکتشاف مهم‌‌ترین الزامات مواجهه با تهدیدهای هویتی در عرصه دین مبتنی بر نظرگاه امیرمؤمنان(ع) سامان یافته است. روش این پژوهش در پردازش محتوا، تبیینی – تحلیلی است و بر حسب دستاورد یا نتیجه تحقیق از نوع توسعه‌ای – کاربردی و به لحاظ نوع داده‌های مورد استفاده، یک تحقیق کیفی است. روش گردآوری اطلاعات از نوع کتابخانه‌‌ای و در استکشاف از توصیف بهره برده شده است. یافته‌‌های این مقاله الزامات مواجهه با تهدیدهای هویتی در عرصه دین را در دو ساحت الزامات مبنایی و رویکردی می‌‌داند. «تعمیق معرفتی هویت دینی»، «تبیین فطرت‌‌مند هویت دینی» و «محوریت حق‌مداری در هویت‌‌سازی دینی» ازجمله الزامات مبنایی بوده و «نگرش چندبعدی» و «مجموعه‌‌نگری» نیز از الزامات رویکردی است.

حفظ شريعت يکي از شئون ائمۀ اطهار است و متکلمان مسلمان نيز بر همين شأن امام توجه کرده و از اين طريق بر ضرورت وجود امام اقامه دليل کرده‌اند. مطالعۀ تاريخ زندگي ائمه‌ روشن مي‌سازد که همۀ آنها نتوانستند حکومت را به‌دست گيرند. حال اگر چنين است؛ آنها چگونه از عهدۀ حفظ شريعت که حفظ آن بدون حکومت کار مشکلي است، برآمدند؟ در نوشتار حاضر اين مسئله را فقط در زمان امامت امام علي، آن‌‌هم در دورۀ خليفۀ اول مورد بررسي قرار خواهيم داد و با روش توصيفي ـ تحليلي نشان خواهيم داد که گرچه امام علي در اين دوره حاکم نبود؛ ‌لکن دست از وظايف خود برنداشته و با مجموعه‌اي از اقدامات سياسي و علمي همچون اثبات شايستگي خود براي حکومت، پاسخ به سؤالات ديني، ‌حضور در محاکم قضايي و ديگر اقدامات خود در دورۀ خليفۀ اول، توانست شريعت را حفظ کند.

جایگاه امامت در دیده مسلمانان هم سنگ جایگاه و مقام نبوت است با این تفاوت که امام نبی نیست؛ از همین رو، همچنانکه نبی و رسول را خدا انتخاب می کند، باید امام و جانشین نبی نیز به انتخاب و انتصاب خداوند باشد. از آنجایی که دست بشر به وحی کوتاه است، رسول با اتصال به منبع وحی، در سیره و سخن خود امام را معرفی می کند و یا متن قرآن، چنین شخصی را می شناساند. اما برخی از مسلمانان، شیوه‌ ای دیگری را برای مشخص کردن امام مطرح کرده‌ اند. آنان با بیان اینکه به مشاوره اهمیت زیادی داده شده است، پس می توان برای انتخاب امام و رهبر هم بدان تمسک جست؛ نظریه «شورا» را برای انتخاب جانشین رسول خدا و تعیین امام مطرح کردند. آیت الله سید علی حسینی میلانی در کتاب «الشورى في الإمامة»، به بیان خاستگاه این نظریه پرداخته و نارسایی آن را برای تعیین امامت جامعه نشان داده است. ایشان که کتابش را در سه بخش تنظیم کرده در بخش اول به اثبات الهی بودن انتصاب و تعیین امام پرداخته و با استناد به حدیث نور، امامت امیرالمؤمنین علیه السلام را از زمان آفرینش دانسته است. در بخش دوم کتاب به بررسی چگونگی انتخاب ابوبکر و عمر برای خلافت دست یازیده و عدم تطبیق نظریه شورا را بر خلافت این دو گزارش کرده است. بخش سوم، زمان مطرح شدن نظریه شورا بررسیده است؛ در بخش چهارم کوشیده ابعاد جزئی و مسائل پوشیده جریان شورا را آشکار سازد.

مسئله تحقیق در این پژوهش بررسی وجود یا عدم وجود ملازمه میان قرائت شیعی حدیث غدیر با کوتاهی حضرت رسول‌(ص) در اعلان جانشینی امیرالمؤمنین‌(ع) است. به گمان برخی از اهل سنت پذیرفتن دلالت حدیث غدیر بر جانشینی علی‌(ع) نشان از اهمال‌کاری حضرت رسول‌(ص) در اعلان و تثبیت جانشینی خویش دارد. روش تحقیق در این مقاله توصیفی ـ تحلیلی است. یافته‌های تحقیق در این پژوهش نشانگر این است که حضرت رسول‌(ص) پیش از رویداد غدیر از راه‌های گوناگون برتری حضرت امیر‌(ع) بر سایر صحابه، و شایستگی ایشان را برای خلافت به مردم گوشزد کرد. ایشان همچنین در رویداد غدیر نیز با استفاده از قرینه‌های مقامیه و مقالیه فراوان، جانشینی امیرالمؤمنین‌(ع) را اعلان کرد و راه هرگونه بهانه‌جویی را بست. ایشان پس از رویداد غدیر نیز کوشید تا از راه‌های گوناگون موانع را از سر راه خلافت علی‌(ع) بزداید و با مکتوب کردن عهد وصیت، خلافت ایشان را تثبیت کند.

این کتاب ترجمه فارسی رساله «السيف الجلي علي منكر ولايت علي (ع)» از دکتر «محمدطاهر القادری» است که در آن با استناد به احادیث نبوی جایگاه فاتح ولایت حضرت علی (ع) در واقعه غدیر خم روشن می‌شود. در این مطالعه ۵۱ حدیث آمده و در هر حدیث پس از متن عربی و ترجمه فارسی به شرح آن حدیث پرداخته می‌شود.

رسول الله(ص) برای غزوه تبوک مسلمانان را آماده کردند. علی بن ابی طالب(ع) نیز برای رفتن آماده شد لکن پیامبر(ص) به ایشان فرمود که در مدینه بماند. منافقان بر علی(ع) ‌تمسخر کرده و گفتند پیامبر(ص) دوست ندارد علی را ببرد. برخی گفتند علی را مانند زنها و بچه ها در مدینه گذاشته است. این عبارات سخره آمیز، امیرالمؤمنین را بر آن داشت که بدنبال رسول خدا(ص) برود و از ماندن در مدینه ابراز ناراحتی کند. علی(ع) فرمود: آیا مرا در میان زنان و کودکان گذاشته‌ای؟ پیامبر(ص) فرمود: آیا نمی خواهی برای من همچون هارون برای موسی باشی؟. این مطلب را علمای شیعه و سنی نقل کرده اند، لکن برخی چون ابن تیمیه در تضعیف این حدیث همت گماشته و از طرق مختلف در رد یا تضعیف آن کوشیده اند. این مقاله با بهره از آیات قرآن کریم درباره حضرت هارون(ع) به روش توصیفی – تحلیلی، جایگاه امیرالمؤمنین(ع) را نسبت به پیامبر اکرم(ص) مشخص کرده است که عبارتند از: ایمان؛ برادری؛ مشارکت در امر تبلیغ؛ استخلاف و وزارت رسول الله(ص).

رابطه اخلاق و سیاست یکی از مسائل همیشگی نظریه‌های غالب در روابط بین‌الملل بوده است. نظریه لیبرالیسم به‌عنوان یکی از مهم‌ترین نظریه‌های روابط بین‌الملل، اصول و آموزه‌های مشخص و تعریف‌شده‌ای در زمینه اخلاق‌سیاسی دارد که ریشه در مبانی هستی‌شناسی آن دارد. در این مقاله تلاش می‌شود تا این آموزه‌ها با اخلاق‌سیاسی در سیره علوی مقایسه شود. در این مقاله، به افتراق‌ها و اشتراک‌های اخلاق‌سیاسی در سیره‌ی علوی بر اساس عهدنامه‌ی مالک‌اشتر رحمه الله و نظریه‌ی لیبرالیسم در روابط بین‌الملل از منظر هستی‌شناسی اشاره می‌شود و بیان می‌دارد که اخلاق سیاسی مدنظر سیره‌ی علوی که مبتنی بر هستی‌شناسی اسلامی و برپایه‌ی ارزش‌های اخلاقی است؛ به طور ماهوی با نگرش و قرین‌های غربی خود که فاقد هنجارهای اخلاقی‌اند، متفاوت است. یافته‌های این پژوهش، نشان می‌دهد که آموزه‌های اخلاق سیاسی نظریه لیبرالیسم نه‌تنها به بهبود وضعیت اخلاق سیاسی در میان ملت‌ها کمکی نکرده، بلکه به دلیل مبانی هستی‌شناسی آن سبب شده تا فضائل اخلاقی بیش‌ازپیش در نتیجه پیگیری سیاست‌های منفعت‌طلبانه نادیده گرفته شوند. به نظر می‌رسد جهان امروز نیازمند بازنگری در هستی‌شناسی اخلاق سیاسی روابط بین‌الملل است و در این میان، بررسی آموزه‌های علوی به‌خوبی می‌تواند جامعه جهانی را به سمت فضائل انسانی و حاکم شدن محیط انسان‌دوستانه و اخلاقی در روابط بین‌الملل رهنمون سازد..

هدف پژوهش حاضر، شناسایی مؤلفه‌های چابکی سازمان‌های آموزشی بر اساس دیدگاه امام علیj است. روش پژوهش کیفی، از نوع تحلیل متن به شیوه‌ی استقرایی - قیاسی است. منبع داده‌ها، کتب نهج‌البلاغه و غُرَرُالحِکَم و دُرَرُالکَلِم است. جمع‌آوری اطلاعات به دو روش، تحلیل محتوای متن و مصاحبه انجام شده است. بدین منظور با استفاده از کدگذاری باز، محوری، منتخب، داده‌های لازم از نهج‌البلاغه و غررالحکم جمع‌آوری و سپس در جهت پایایی و روایی مقوله‌ها از روش مثلث‌سازی استفاده شده است. نهایتاً، تعداد ۱۰ نفر از متخصصان مدیریت آموزشی و معارف اسلامی، مفاهیم استخراج‌شده را مورد بررسی قرار داده‌اند. روش نمونه‌گیری هدفمند، باتوجه‌به غنای اطلاعاتی و دردسترس‌بودن تا حد اشباع مقوله‌ای بوده است. یافته‌ها حاکی از ۸ مؤلفه و ۲۷ زیر مؤلفه است، مؤلفه‌ها عبارت‌اند از: شیوه مدیریت و رهبری، مدیریت نیروی انسانی، انعطاف‌پذیری، پاسخگویی، مدیریت دانش، زمان انجام کار، اصلاح امور و بهبود شرایط، پیش‌بینی و استفاده از فرصت‌ها. برخی از زیر مؤلفه‌ها عبارت‌اند از: مشورت با افراد شایسته، نظارت و ارزشیابی، مدارا و رفق ورزی، توجه به زمانه خود، توجه به تهدیدها و مهارکردن آن‌ها، آینده‌نگری، غنیمت شمردن فرصت‌ها. براین‌اساس می‌توان نتیجه‌گیری کرد، سازمان‌های آموزشی در جوامع اسلامی باید بر اساس اصول ارزشی خود به پایه‌ریزی نظامی مناسب مبادرت ورزند تا بتوانند اصول، روش‌ها و کارکردهای خود را از حالت ایستا خارج کرده و خواسته‌هایشان را متناسب با دگرگونی‌های محیطی شاداب وزنده نگه دارند.