جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شاه عبدالعزیز دهلوی یکی از علمای سلفی هند دشمنی آشکاری با شیعه داشته و با نوشتن کتاب تحفه اثنی عشریه علیه شیعه به اختلافات شیعه و سنی دامن زده است. وی در کتاب تحفه اثنی عشریه اعتقادات شیعیان را رد کرده در دوازده باب، اتهامات مختلفی را علیه شیعه مطرح کرده که باب هفتم آن درباره امامت، جنجالی­ترین باب آن است. هدف از نوشتار حاضر نقد و بررسی دیدگاه شاه عبدالعزیزدر مورد امامت است. در نوشتار حاضر نظر وی درباره دو مبحث مهم امامت یعنی، شرایط امامت شامل انتخاب امام توسط مردم، حضور امام، عدم عصمت، عدم افضلیت و آیات دال بر امامت بلافصل امیرالمؤمنین (ع) یعنی، آیه ولایت، تطهیر و سابقون با رویکرد کلامی و روش عقلی و نقلی بررسی شده است.

همواره سیمای حضرت امیرالمومنین امام علی7 را از نگاه دانشمندان و شیفتگان حضرتش نگریسته ایم و چه بسا این توهم پدید آمده باشد که این همه صفات متعالی و این همه خصوصیات فرا انسانی را، ما شیعیان، محبان و دلدادگانِ آن حضرت به ایشان نسبت داده ایم. ما در این پژوهش با روش توصیفی - تحلیلی بر آنیم که از نگاه محققان، ادب دوستان و علمای اهل سنت به جایگاه رفیع و والای مولای متقیان امام علی7 بالاخص در قالب شعر که زبان جهانی و رسای انسان هاست بپردازیم. فرهیختگان و آزاداندیشان اهل سنت همسو با شیعیان و محبان آن حضرت چه در قالب نثر و چه نظم نسبت به ساحت مقدس حضرت امیرالمومنین امام علی7 ادای احترام کرده و سرِ تعظیم فرو آورده اند.

ولایت هم ریشه اسم »ولی« خداوند به معنی قرب، محبت و سرپرستی است. سالک با »تقوا« و بندگی به خداوند »تقرب« یافته، به قدر سعه وجودی خویش به کمال بی حد خداوندی »معرفت« می یابد و بر اساس فطرت حب به کمال در نهاد آدمی، دلش از »محبت« خداوند لبریز میگردد محبت به دنبال خود »شوق« و اشتیاق به محبوب را در دل سالک فوران می سازد تا به سر حد عشق رسد. اثر این عشق و محبت شدید، واگذاری »سرپرستی« امور به خداوند و »فنای« از خویشتن خویش است و خداوند شکور به میزان قرب، محبت و فنای به »ولایت خاصه« خداوندی و اجازه تصرف در تکوین اعطاء می کند و »ولایت خاصه« و »ولایت خاص الخاص« توجه تام سالک به حضرت حق و تقوای از ذات الهی و به عبارتی، عبادت حبی از راه های رسیدن به این فناست. حضرت علی در زمینه راه خود سخن دست یابی به تقوا، قرب، محبت، اشتیاق و ولایت الهی با اصحاب سّرّی تأکید نموده اند. این مقاله به گونه توضیحی- تحلیلی گفته و بر عبادت حّب مبتنی بر مأثورات آن امام همام در مقام تبیین حقایق فوق الذکر است.

فاعلیت واجب تعالی یکی از مسائل مهم فلسفی است که هر مکتب فلسفی حتی کلامی درباره آن دیدگاهی مخصوص به خود دارد. مشّائیان و در رأس آنها ابن‌سینا، واجب‌الوجود را فاعل بالعنایه و علم قبل از ایجاد را علم عنایی می‎دانند و معتقدند این علم، حصولی و به شکل صور مرتسمه و لازمه ذات واجب است که منشأ آفرینش اشیا می‎باشد. این نظریه علاوه بر اینکه از ناحیه فیلسوفان با ایرادهایی روبه‌رو شده و آنان معتقدند مشّاء با عرَض‌خواندن صور مرتسمه، ذات واجب را از کمال علمی خالی می‎کند که امری محال است؛ همچنین با روایات منقول از امام علی7 مورد نقدهای جدّی قرار می‎گیرد؛ به گونه‎ای که با این روایات، نادرست‌بودن دیدگاه فاعل بالعنایه درباره واجب تعالی قابل اثبات است. بیشتر سخنان حضرت در این باره فاعلیّت واجب را با نحوه علم او پیوند زده و با تبیین آنها، تصوّرات نادرست و شبهات پیرامون فاعلیّت و علم واجب تعالی را برطرف می‎کنند. نقد بر دیدگاه مشّاء با سه دسته از این روایات استنباط می‎شود که درمجموع این نظریه را شایسته مقام و مرتبه خداوند نمی‎دانند: دسته اول روایاتی است که بر خلاف مشّاء، علم حصولی را از واجب تعالی نفی می‎کنند. دسته دوم سخنانی است که با نفی احتیاجِ خداوند به غیر، هر گونه الگو و مثال برای آفرینش موجودات را منتفی می‎دانند که از آنها می‎توان نفی الگو و مثال‌بودنِ صور مرتسمه برای آفرینش اشیا را استنباط نمود. دسته سوم نیز روایاتی است که می‎گویند هیچ واسطه‎ای بین خداوند و معلومات او وجود ندارد که از طریق آنها می‎توان دیدگاه فاعل بالعنایه را که واسطه‌بودنِ صور مرتسمه بین خداوند و موجودات را ترسیم می‎کند، نقد نمود. نقدهای مذکور به روش استظهار و استنباط از روایات حضرت به دست آمده‎اند و در مرحله تجزیه و تحلیل و مقایسه دیدگاه فاعل بالعنایه با آنها نیز به شیوه تحلیلی- عقلی انجام پذیرفته است.

بحث از جایگاه پیامبر و حضرت علی در نظام تکوین، یکی از مباحث مهم هستی‌شناسی فلسفی و عرفانی است. روایات بسیاری نور محمدی را مخلوق نخستین معرفی نموده و احادیثی، از وحدت نور نبوی و علوی سخن گفته‌اند. این پژوهش درصدد آن است که دیدگاه حکمت متعالیه پیرامون جایگاه این ذوات قدسی در بدو و ختم دایره هستی و در هنگام تعلق به ماده را تبیین نموده و سازگاری مبانی فلسفی را با منابع نقلی شیعه به اثبات رساند. بنابر مهم‌ترین یافته‌های این تحقیق، حکمت صدرایی (برخلاف مشّاء و اشراق) توانسته است این جایگاه را با مبانی عقلانی خود تحلیل کرده و میان عقل و نقل آشتی برقرار کند. از نظر صدرالمتألهین، صادر نخست، روح پیامبر و حضرت علی است که در مرتبه عقل اول متحدند. میان جسمانی‌الحدوث بودن نفس جزئی پیامبر و امیرالمؤمنین در عالم ماده و تقدم روحشان در ابتدای آفرینش، منافاتی وجود ندارد؛ زیرا روح قدسی، غیر از نفس و مربوط به عالم امر ‌است. این دو ذات مقدس با وجود اینکه در بدن جسمانی از هم جدا شدند، اما با پیمودن مسیر تکامل در سیر صعودی، به اصل خویش بازگشته و محاذی جایگاه خود در قوس نزول با یکدیگر متحد می‌شوند.

خداوند در بخشی از آیه 33 سوره احزاب خطاب به برخی زنان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم می‌فرماید: «وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِيَّةِ الْأُولَى» یعنی همچون مردمان جاهلیت نخستین ظاهر نشوید. طبق نظر برخی مفسران قید اولی علاوه بر جاهلیت اول، حمل بر جاهلیت دوم نیز می‌شود. چرا که قید اولی خبر از جاهلیت دیگری می‌دهد که در آینده رخ خواهد داد. امروزه ما شاهد جاهلیت نوع دوم هستیم که به جاهلیت مدرن معروف است. این جاهلیت بسی عمیق‌تر و ریشه‌دارتر از جاهلیت اول است زیرا جاهلیت علم و تکنولوژی است. در این نوشتار برخی از مؤلفه‏ های جاهلیت اول از منظر امام علی علیه السلام و مصادیق آن در جاهلیت دوم مورد بررسی قرار گرفته است. روش جمع‌آوری اطلاعات در این پژوهش کتابخانه ‏ای و روش تحقیق، توصیفی ـ تحلیلی است. حاصل این پژوهش در وجود مؤلفه‏ های رفتاری و اعتقادی خلاصه می‌گردد. این مؤلفه‌ها در عصر جاهلیت اول، شرک و خرافه‌پرستی، فرزند کشی، تعصب ‏های قبیله ‏ای و فخر فروشی و... بوده و از آنجا که این مؤلفه‏ ها محدود به زمان و مکان خاصی نیست می‌توان از مصادیق آن، در جاهلیت دوم به فراموشی هویت انسانی، اومانیسم، سکولاریسم، نسل‌کشی، فساد، فخر فروشی و... اشاره کرد.

فلسفه و علم از دیرباز یکی از موضوعات مورد بحث در میان متفکّران بوده که منجر به ظهور مکاتب فکری گوناگون گشته است. در عصر حاضر روندرو به رشدِ نحله‌های فکری، تعمیق و تنوّع مشرب‌های فکری به همراه ظهور فناوری‌های نوین، چالش‌های غیر قابل اجتنابی را فراروی جوامع بشری قرار داده است. امروزه با نظر به اقبال بشر به معنویت از یک سو و تغییر موقعیت اسلام و از حاشیه به متن آمدن و در مركز و بطن تحوّلات قرار گرفتن آن از سوی دیگر، فضای حسّاسی ایجاد شده است. بر این مبنا، این نوشتار با اتّخاذ دیدگاه امام علی علیه السلام به عنوان چارچوب راهنما در باب دو مقوله فلسفه و علم، به روش توصیفی و تحلیلی و به اجمال در صدد تبیین رهنمود‌های آن امام حکیم و مفسّر عالی تعالیم الهی در گستره عقلانی‌ترین و کامل‌ترین دین برآمده است. کلام امام علی علیه السلام از آغاز تا امروز منبع عالی علم و دانش در زمینه‌های مختلف بوده و هست؛ به طوری که همگان فارغ از گرایش‌های مذهبی و فکری از او استمداد جسته و می‌جویند. اهمّیت كلام مولا به عنوان منبع و مرجع این پژوهش از این لحاظ است که سخنان حضرت تفسیر و تحلیل کلام خداوند بوده و از متن زندگی برخاسته و حاصل برخوردی پویا، هدفمند و اندیشمندانه با انسان‌ها در دوره‌ای پر تنش و بحرانی است؛ انسان‌هایی که در جستجوی رهایی و نجات از حیرت و سرگردانی بودند.

موضوع مقاله پیش رو «اثبات خلافت حضرت علی علیه السلام در زیارت غدیریه» است، که با هدف معرّفی جایگاه امامت و ولایت و تبیین مسئله ولایت حضرت علی علیه السلام، که یکی از دغدغه‌های مهمّ پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم، امامان معصوم علیهم السلام و شیعیان می‌باشد، تدوین شده است. این مطلب در آیات و روایات معصومین علیهم السلام، به وفور بیان شده، امّا بیان و بررسی این مسئله به صورت جامع و دقیق، در زیارت امیرالمؤمنین علیه السلام در روز غدیر، که توسّط امام هادی علیه السلام انشا شده است علاوه بر اهمیّت آن، دیدگاه عمیق‌تری را ارائه می‌دهد. این زیارت، یکی از منابع بسیار غنی در تبیین مسئله ولایت است که قابلیت متن‌پژوهی داشته و با تحلیل ادلّه قرآنی، روایی و تاریخیِ آن، می‌توان از آن در زمینه اثبات خلافت حضرت علی علیه السلام بهره فراوان برد. پژوهش حاضر با استفاده از منابع کلامی، تفسیری، روایی و تاریخیِ شیعه و اهل‌سنّت انجام گرفته، که با مدد الهی به احتجاج با افراد مغرض کمک شایانی خواهد کرد.

موضوع این مقاله آداب مهمانی در سیره امام علی علیه السلام می‌باشد. با توجه به اجتماعی بودن انسان، ارائه الگوهای کامل در این عرصه برای رسیدن او به نقطه مطلوب ضروری است. بهترین گزینه در این زمینه معصومین علیهم السلام هستند. متأسفانه زندگی مدرن آثار منفی در روابط اجتماعی ایجاد کرده است که اگر تصحیح نگردند، سبک زندگی اسلامی به حاشیه رانده می‌شود. این مقاله که به روش کتابخانه‌ای گردآوری شده ، تلاش دارد تا یکی از این ابعاد، یعنی مهمانی در سیره امیرالمؤمنین علیه السلام را بررسی کند تا با روشن شدن فاصله‌ای که با نقطه مطلوب داریم، گامی در جهت بهبود آن برداریم. سؤال اصلی که این مقاله پاسخگوی آن است عبارت است از اینکه: امام علی علیه السلام برای احیای سنّت مهمانی در جامعه چه برنامه‌ها و دستورالعمل‌هایی داشتند؟ نتیجه حاصل نیز این موضوع را تأیید می‌کند که ایشان سه برنامه عمده برای تحقق این امر داشتند: تبیین اهمیت و آثار آن مانند ایجاد نشاط، آمرزش گناهان و بهشتی شدن؛ نهادینه کردن وظایف میزبان مانند استقبال و بدرقه محترمانه، خدمت به او و مهیّا ساختن اسباب آسایش و امنیت او؛ تبیین وظایف مهمان مانند پذیرفتن دعوت میزبان، پرهیز از به سختی انداختن او و رعایت ویژه آداب سفره و غذا خوردن. از منابع مورد استفاده نیز می‌توان به بحارالأنوار، غررالحکم و دررالکلم، مستدرک الوسایل، نهج البلاغه و کافی اشاره کرد.