جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مسائل مهم در عرصه دین، دست‌یابی به فهم درست نوشتار و گفتار دینی است. فهم نادرست آن، به تفرقه، انحراف و حتی روی‌گردانی از دین خواهد انجامید. در سنت اسلامی، ابن‌رشد با نظریه تأویل و در سنت یهودی، اسپینوزا با نظریه تفسیری (هرمنوتیکی) خاص خود، به نحو جدّی به این مسئله پرداخته‌اند. به ‌رغم اختلاف در برخی مبانی، ساز و کاری که آن دو مطرح کرده‌اند در چگونگی دست‌یابی به فهم صحیح متون دینی، از قرابت و مشابهت فراوانی حکایت دارد. باور به دو دسته متون پنهان و آشکار، بازگرداندن متون پنهان به آشکار، حمل بر ظاهر متن، توجه ویژه به دستور زبان مبدأ، پرهیز از دخالت‌دادن پیش‌فرض‌ها و پیش‌داوری‌ها، جست‌وجوی شواهد درون‌متنی، توجه به مناسبت برای رهایی از تعارض و بهره‌جستن از روش‌های علوم طبیعی، از جمله ساز و کارهای مشترک این دو فیلسوف عقل‌گرا است. در این مقاله می‌کوشیم ابتدا به گونه توصیفی، تبیینی از ساز و کارهای یادشده مطرح کنیم و سپس به گونه‌ای مقایسه‌ای، وجوه متعدد هم‌زبانی این دو فیلسوف را در این مسئله نشان دهیم.

بررسی تبارشناختیِ یک مفهوم در طول تاریخ اندیشه، نه تنها به روشن‌سازی مفهوم مورد نظر می‌انجامد، بلکه همچنین می‌توان به پشتوانه‌ی آن قرائتی از کل تاریخ، که همانا تجلیِ خود حقیقت است، به دست داد. مفهوم «ایده» بی‌شک یکی از این مفاهیم کلیدی است که ردیابی سیر تکوین آن از ابتدا تاکنون، می‌تواند بصیرت‌های نابی را در بطن تاریخ فلسفه ردیابی کرده و روشن سازد. اصطلاح «ایده» (ἰδέα، Idea، Idēe) یکی از مهمترین اصطلاحات فلسفی است. سابقه این اصطلاح به یونان باستان و مصدر فعلی ειδειν بازمی‌گردد که به معنای دیدن و مشاهده کردن است. افلاطون برای نخستین بار از آن به عنوان یک اصطلاح فلسفی مشخص، در نظریه‌ی مُثُل خویش بهره می‌جوید. جالب اینجاست که همین مصدر فعلی ریشه‌ی اصطلاح ارسطویی ειδοςیا «صورت» (در برابر ماده) نیز به شمار می‌رود. در قرون وسطی «ایده» جایگاهی دیگر می‌یابد و در مناقشات بر سر کلیات نقشی اساسی ایفا می‌کند. در دوران مدرن، هم عقلگرایان و هم تجربه‌گرایان با به دست دادن تعریفی دیگر از این اصطلاح از آن در بیان نظرات خویش بهره می‌برند. در نظر آنها، ایده (Idēe) دلالت بر وجودی انتزاعی و ذهنی داشت. هنگامی که لاک تصورات را به اولیه و ثانویه تقسیم می‌کند، از همین اصطلاح بهره می‌برد. اسپینوزا از نخستین عبارات اخلاق، آن را به کار می‌گیرد و از ایده‌ی (تصور) خدا یا جوهر سخن می‌گوید، هرچند نزد وی، ایده به سطح اراده و عمل نیز راه می‌یابد. اما کانت در استفاده از این اصطلاح تا حدی به عقب بازگشت و ایده‌ها را مفاهیم عقل معرفی کرد. جانشینان کانت همچنان از برداشت کانتی از ایده‌ها دفاع کردند و شلینگ آنها را قدرت‌هایی مافوق طبیعی می‌پنداشت. ایده در اندیشه‌ی هگل، مانند بسیاری از مفاهیم فلسفی دیگر، به نوعی جامعیت دست می‌یابد. به بیان دقیق‌تر، قرائت هگل از ایده را می‌توان سنتز نظرات مختلف و بعضاً متضاد پیشین دانست. هگل ایده را عقلانی می‌داند، اما این به هیچ وجه به معنی انتزاعی بودن آن نیست، بلکه اتفاقا ایده عین انضمامیت و فعلیت است. از سوی دیگر هگل به واسطه‌ی عینیت بخشیدن به ایده‌ی عقلانی، برخلاف افلاطون آن را در مقابل جهان محسوس قرار نمی‌دهد، بلکه می‌کوشد تا با روحانی‌‌سازی دیالکتیکی آن، به نوعی ایده‌ی مطلق فراگیر راه ببرد. مفهوم «ایده» نزد هگل، به هر دو حوزه‌ی هستی‌شناسی و معرفت شناسی راه می‌یابد و به نوعی آنها را به یکدیگر پیوند می‌زند. بنابراین، دوره‌ی آموزشی «تبارشناسیِ ایده»، خواهد کوشید تا به بررسی تحلیلی-تاریخیِ مفهوم «ایده»، از خاستگاه آن در یونان (افلاطون و ارسطو) آغاز کرده و به میانجی متفکران قرون وسطی و دوران مدرن، به واکاوی این مفهوم نزد کانت و هگل، و نهایتاً دروان حاضر بپردازد.

ترجمه ماشینی: در این پژوهش سعی بر آن است تا با مطالعه مابعدالطبیعه اسپینوزا، به بازخوانی اسپینوئیسم یعنی نقد عقل محض در چهارچوب اسپینوزی بپردازیم.این پژوهش سعی دارد به سوالات زیر پاسخ دهد : چرا کانت در نقد خرد ناب در مورد اسپینوزا سکوت کرد؟ چگونه کانت کتابی مانند «نقد» نوشت و با مهارت و مهارت فراوان از ذکر اسپینوزا پرهیز کرد؟ آیا کانت در مورد عقاید اسپینوئی بدون ذکر نام صحبت می کرد؟ و چرا؟ کانت از چه روش هایی استفاده کرد که او را قادر ساخت تا از نام اسیپینوزا دوری کند یا عقاید یا حتی اصطلاحات معروف خود را تلفظ کند و آنها را کاملاً مبهم سازد؟ به عبارت دیگر، مکانیسم های سکوت، اجتناب و دور زدنی که کانت بدون آشکار شدن به کار می برد، چیست؟ آیا برخی از ایده های اسپینوزا علیرغم نیت خود کانت توسط فلسفه کانت نفوذ کرده است؟ آیا کانت موفق شد از کنترل اسپینوزا دوری کند؟ آیا فلسفه کانت در ارائه جایگزینی برای اسپینوزیسم موفق بود یا شکست خورد؟ آیا معاصران کانت از سکوت او در مورد اسپینوزا آگاه بودند؟ آیا آنها در مورد رابطه کانت با اسپینوزا بحث کردند؟

چرا انسان‌ها برای انسان‌هایی دیگر کار می‌کنند؟ این پرسش به‌ظاهر ساده و ابتدایی در قلب بحث فردریک لوردون قرار دارد. لوردون برای تکمیل پاسخ‌های ناتمام مارکس، خصوصاً در برابر منظره گیج‌کننده مستخدمانی متعهد و مشتاق، قسمی «انسان‌شناسی اسپینوزیستی» را به کار می‌بندد که نقش بنیادین تأثیرات و انفعالات را در رابطه استخدامی آشکار می‌کند و استثمار سرمایه دارانه را به‌منزله تصرف و قالب‌ریزی دوباره میل مجدداً مفهوم‌پردازی می‌کند. قسمی خوانش سرتاسر ماتریالیستی از اخلاق اسپینوزا به لوردون اجازه می‌دهد پنبه تمام تصورات در باب خودمختاری و خود - تعینی فردی را بزند؛ درعین‌حال که هم‌زمان ایده‌های آزادی سیاسی و رهایی از بند استثمار سرمایه دارانه را حفظ می‌کند. کتاب حاضر، طرحی است متهورانه برای بازاندیشی در سرمایه‌داری و فراروی از آن بر مبنای تجربه معاصر از کار.

اسپینوزا، فیلسوف عقل­گرای قرن هفدهم، به تبع سلفش دکارت قائل بود که با منطق ارسطویی و قیاس اقترانی صرف نمی‌توان در حوزۀ علم و فلسفه به یقین لازم دست یافت. از این­رو ریاضیات و به­طور خاص هندسه را سرمشق تفکر فلسفی خود قرار داد و در کتاب اخلاق، اندیشه‌های نهایی خود در حوزۀ متافیزیک و انسان‌شناسی فلسفی را در قالبی اقلیدسی و با روشی ترکیبی و تکاملی نظم بخشید. اسپینوزا همچون دکارت، اما به­صورتی ضمنی، بین «صورت بیان» و «محتوای روش» تمایز قائل شد و برخلاف دکارت شکل ترکیبی را با محتوای اندیشه خود، که از معلول به سوی علت چینش یافته بود، سازگارتر یافت و نظام فلسفی‌اش را با توجه به این سازگاری بین شکل بیان (ترکیبی-اقلیدسی) و روش (کل‌گرایانه-تکاملی) و محتوای تفکر عرضه کرد. در این مقاله ماهیت و محتوای این وام‌گیری‌ها و ارتباط‌ها‌ بررسی شده و روش آن نیز مبتنی بر تحلیل فلسفی متن و بر اساس ساختار تفکر اسپینوزاست.

این پژوهش به منظور فهم و بررسی مفهوم زندگی از دیدگاه اسپینوزا انجام گرفته است. اسپینوزا که از برکت هوش سرشار، استعدادی بی‌نظیر، شور و شوق فراوان و پشتکار و فعالیت فوق‌العاده، برخوردار بود. او توانست در مدت کوتاه عمرش، فرهنگی گسترده و معارفی وسیع به‌دست آورد، که براستی شگفت انگیز و حیرت آوربود. او برآن است تا کشف کند که آنچه در زندگی اجتماعی مردم رخ می‌دهد معمولا باطل و بیهوده است او جویای چیزی بود که فی نفسه و بذات خودش خیر باشد. و شری را دربر نداشته باشد او به دنبال خیر حقیقی و سعادت ابدی بود، که آن هم در کنار فهم و درک کامل و شناخت از خدا باشد. او سعادت حقیقی را در کسب شهرت و ثروت نمی‌دانست. چون معتقد بود، وقتی نفس مجذوب ثروت و شهرت خلاصه شود دیگری مجالی برای اندیشیدن به هیچ خیری را پیدا نخواهد کرد. او تنها راه رسیدن به خیر اعلاء و حقیقت مطلق را درک کامل نفس از شناخت خدا ورسیدن به فضیلت وسعادت در نتیجه عشق عقلانی به خدا میدانست. هدف اصلی از انتخاب این پژوهش درک وفهم کامل از معنای زندگی در پرتو شناخت و غایت زندگی و یاد گیری بعضی از قواعد زندگی برای رسیدن به فضیلت انسانها در اندیشه اسپینوزا است.