جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ابن سینا (370- 428) در این خطبه کوتاه، فشرده دیدگاه فلسفی خود را در باب ذات اقدس خدای متعال، امکان ناپذیری اطلاق مقلات بر او، صفات او، ارکان نظام هستی، ترتیب موجودات، حکمت خلقت، جایگاه انسان و فیض و هدایت الهی بیان کرده است.

پژوهش حاضر به منظور رفع بخشی از معضلات نظام تربیتی و حرکت در جهت تدوین پشتوانه نظری فلسفی بومی، در زمینه اهداف تعلیم و تربیت و بایسته های آن بر اساس دیدگاه ابن سینا درباره نفس انجام شد. روش پژوهش تحلیلی استنباطی است و نتایج بیانگر این است که هدف نهایی تعلیم و تربیت از نظر ابن سینا دستیابی به سعادت حقیقی (عقل مستفاد) است و اهداف واسطه ای ذیل مراتب نفس، ابزاری هستند برای تحقق این هدف، و بایسته های آنها زیر چتر بایسته های هدف نهایی قرار می گیرند. بنا بر یافته ها، دیدگاه ابن سینا به تعلیم و تربیت رسمی محدود نمی شود و سلامت جسم نیز در هر مرتبه باید مورد توجه قرار گیرد. نظام تربیتی ابن سینا نیز نظامی عقلانی است و شهود در دیدگاه او همان شهود عقلی می باشد. پژوهش همچنین نشان می دهد که گزینش معلمان برجسته، شروع آموزش با رشد نسبی جسمانی و توجه به تفاوت های فردی، در میزان تحقق اهداف، نقشی اساسی دارد.

همان اندازه که تصدیق به وجود «اراده»، در انسان امری بدیهی و وجدانی است، شناخت معنا و حقیقت «اراده» امری پیچیده و مشکل است. به همین دلیل علی رغم وحدت نظر متفکران در وجود اراده، در تفسیر و بیان ماهیت کلی آن اختلاف نظر وجود دارد. برخی از فیلسوفان اسلامی «اراده» را از کیفیات نفسانی می دانند و ضد آن را «کراهت» می دانند. ابن سینا معتقد است اراده کردن یک چیز به معنای تصور آن چیز است و در واقع ایشان اراده را به عنوان مبداء فعل می داند و معتقد است که تصور در متصور، میلی را برای انجام فعل بر می انگیزاند. مرحوم صدرای شیرازی معتقد است که اراده «شوق شدید به کسب مراد و جزء اخیر علت تامه است». علامه طباطبایی اراده را کیف نفسانی می داند اما متفاوت با کیفیاتی مثل علم و شوق، و معتقد است که اراده با فعل معیت داشته و قبل و بعد از آن، نمی تواند وجود داشته باشد. مرحوم امام خمینی اراده را فعلی از افعال نفس می دانند. اراده خود پدیده ای است که علت می طلبد، ملاصدرا علت «اراده» را، اراده و یا طبیعت انسان نمی داند چون در این صورت منجر به تسلسل می شود، همچنانکه ابن سینا می گوید: «نفس مضطری است در هیات مختار». از این جهت، برخی به این نکته تصریح کرده اند که علت «اراده» عوامل بیرونی است.

«زمان» در فهم هستی و مسائل گوناگون فلسفی نقشی درخورتوجه دارد؛ ازهمین رو، در طول تاریخ همواره فیلسوفان بدان اهتمام داشته و جایگاهی متفاوت برای آن درنظر گرفته اند؛ تا جایی که در میان فلاسفه برخی آن را واجب الوجود می دانند و برخی دیگر آن را مفهوم ذهنی محض قلمداد می کنند. این پژوهش گزارش مختصری از هستی و چیستی زمان از دیدگاه ابن سینا، به دست می دهد. در بخش نخست، به این مسئله کلیدی می پردازیم که آیا می توان «زمان» را در عالم خارج بی اعتبار دانست، یا «زمان» مفهومی ذهن بنیاد است که بهره ای از حقیقت و عینیت ندارد؟ همچنین، بیان می شود که ابن سینا «زمان» را به مثابه موجودی عینی و حقیقی در تفکر فلسفی خود می پذیرد و برای اثبات این مدعا از دو برهان «طبیعیون» و «الهیون» مدد می جوید. سپس به بررسی کارکرد این براهین می پردازیم. در بخش دوم، چیستی و ماهیت «زمان» از نظر ابن سینا بررسی شده، با اشاره به روندی که از تعاریف و ویژگی های مزبور، در آثار ابن سینا به دست می آید، بیان می شود که ماهیت زمان در فلسفه او عبارت است از مقدار حرکت از آن حیث که اجزای متقدم و متاخر غیرقابل جمع دارد. در بخش سوم نیز به تبیین نحوه حرکت در زمان و مسئله قدم آن می پردازیم و بیان می شود که حرکت حافظ زمان مستمر و بلاانقطاع است و از این نظر زمان مبدا و پایان ندارد.

این تحقیق به منظور رسیدن به تصویری کلی از رابطه خداوند متعال با جهان هستی انجام شده است. بر اساس نظر ابن سینا و در نهایت مقایسه آن با مطالب برآمده از روایات شیعه در تبیین این رابطه انجام شده است. در واقع اگر بسیاری از مباحث فلسفه اسلامی به صورت مرتبط با مباحث دیگر در نظر گرفته شود، به نوعی تبیین کننده موضوع این تحقیق است. در مجموع در این مقاله بعد از بررسی مجموعه دیدگاه های ابن سینا و نیز مجموعه روایات و مقایسه جهان بینی عقلی با جهان بینی برآمده از روایات به این نکته رسیدیم که برخی از محورهای جهان بینی عقلی ابن سینا با آنچه در روایات آمده است، همسویی ندارد که البته این مسئله در فلاسفه پسین تا حدی حل شده و نوعی همگرایی بین جهان بینی برآمده از عقل و جهان بینی برآمده از روایات در فلاسفه پسین رخ داده است.