جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

دیدگاههای مختلفی پیرامون رابطه منطق و فلسفه به عنوان علمی که به شناخت هستی می‌پردازد، شکل گرفته است که از نفی هرگونه رابطه تا اثبات وجوه هستی‌شناسانه منطق را شامل می‌شود. پرداختن به مبادی هستی‌شناسانه منطقِ موجهات فرع بر پذیرش رابطه اثباتی میان آندوست. پژوهش حاضر قصد دارد چنین ارتباطی را از دیدگاه ابن‌سینا بررسی کند و در پی آن است که بیابد ابن‌سینا چگونه جهات منطقی را در متافیزیک خود بنیان می‌نهد.ابن‌سینا در علم‌شناسی بر این باور است که همه علوم، در اصول و مبادی خود وامدار فلسفه‌اند. علم منطق نیز چنین است و مبادی آن در فلسفه اولی اثبات می شوند. بنابراین نمی‌توان هستی‌شناسی و متافیزیک ابن‌سینا را رد کرد و از منطق او سخن گفت. به همین ترتیب مبادی منطق موجهات نیز در متافیزیک او پی‌ریزی می‌شوند. ضرورت و امکان در فلسفه ابن‌سینا نحوه‌های مختلف بروز هستی را توصیف می‌کنند و از این‌رو کاملاً در هستی‌شناسی او ریشه دارند. بنابراین هر جهتی که او در منطق مطرح می‌کند پشتوانه متافیزیکی دارد و به معنای هستی‌شناسانه ضرورت یا امکان ارجاع می‌دهد. حتی جهات زمانی نیز با توصیفات او از موجودات امکانی و زمانمند در ارتباط هستند. ابن‌سینا برای نشان دادن بُعد متافیزیکی جهات، تفکیک ماده از جهت را مطرح می‌کند و به جهت حمل و جهت شئ می‌پردازد.

تشخّص که نزد حکمای مشایی، اشراقی و متعالیه و نیز بین متکلمین امامیه و اشاعره از جمله مباحث مهم متافیزیکی است نزد لاهیجی نیز مهم است و آرای کلامی خواجه، ایجی، جرجانی و دوانی او را وا می‌دارد تا به تحلیل و ارزیابی دیدگاههای مشایین و متکلمین در این موضوع بپردازد. لاهیجی تشخّص را امری اعتباری می‌داند، به این معنا که وجود مستقلی در خارج ندارد و عین هویّت شخص و وجود خاص آن و همان ماهیت متشخّصه است و همچون وجود با ماهیت در خارج متحد است و تنها در تحلیل ذهن از ماهیت جدا و ماهیت متصف به آن می‌شود. در تعریف تشخّص و نحوۀ وجود آن در خارج و ما به التشخّص فرقی بین لاهیجی و ملاصدرا وجود ندارد و هر دو تشخّص و عامل تشخّص را همان وجود خاص شیء می‌دانند. وجودی که عین تحقق و عینیت است.

در رسائل مشرقی ابن‌سینا استفاده از زبان استدلال را کنار نهاده و حکمت خود را به صورت تمثیل و با استفاده از زبان داستانی بیان می‌دارد. مقالۀ حاضر در بررسی دلایل استفادۀ وی از هنر برای طرح مسائل فلسفی، ابتدا به کارکرد خاص صورت داستانی برای بوعلی پرداخته و نشان می‌دهد که زبان مخیل شعر در هدایت اخلاقی مخاطبین حکمت ابن‌سینا از جایگاه خاصی برخوردار است. در ادامه، با بررسی اشتراکات بین هنر و اخلاق در نگاه فلسفی ابن‌سینا، مبانی نظری طرح مسائل اخلاقی در محملی فراهم آمده از هنر بررسی و ذیل توضیح نقش خیال در فرآیند معرفتی تجرید، استفادۀ بوعلی از این نوع زبان برای پرداخت به اخلاق مستدل خواهد شد. در انتها نیز، با توسل به نقش واسط خیال بین ادراک از محسوسات و معقولات، پیوند بین ساحات گوناگون اخلاق ابن‌سینا به عنوان دیگر نتیجۀ استفادۀ وی از زبانی مخیل و تمثیلی معرفی خواهد گردید.

این مقاله درصدد جستجوی‌‌ علل شکل‌گیری آرایی است که در منطق به نام مشهوره شناخته می‌شوند. مشهورات از دیدگاه فارابی به عنوان فیلسوف مدنی جهان اسلام و ابن‌سینا به عنوان یکی از بزرگ‌ترین وارثان حکمت مشاء بررسی خواهد شد. در آثار فارابی، هیچ‌گونه تصریحی در باب عوامل مشهورات نشده است؛ لیکن از حاصل تأمل در اقسام و آثار مشهورات و اصناف علم مدنی وی می‌توان به عوامل شکل‌گیری مشهورات پی برد. ابن‌سینا برخلاف فارابی به صورت منسجم به عوامل مشهورات پرداخته و در مهم‌ترین آن‌ها با فحوای کلام فارابی هم‌رأی است. در مجموع می‌توان گفت که هدف مبحث مشهورات فارابی در راستای منشأ شکل‌گیری این آراء (هدف اجتماعات) وصول به سعادت حقیقی است و در ابن‌سینا مشهورات به عنوان عامل مؤثر در راستای تغییرات مثبت اجتماعات اخذ می‌شود. سرانجام فارابی و ابن‌ سینا تحقیق و تفصیل در حوزه حکمت عملی و فلسفه سیاسی را بر عهده مکتب‌ اران و وارثان علمی خود نهاده‌اند.

این مقاله به دنبال پاسخ به این سؤال است که آیا ماهیت و وجود نفس از دیدگاه ابن‌سینا و کانت قابل شناخت است. به نظر می‌رسد ابن‌سینا علم ما به وجود نفس خود را، حضوری و نسبت به ماهیت نفس، با واسطه و از طریق استدلال می‌داند. اما کانت دیدگاهی متفاوت با ابن‌سینا دارد. به اعتقاد وی، ما صرفاً با وحدت آگاهی‌ها مواجه هستیم نه یک موضوع مشخص. وی حمل مقولات بر نفس و فراتر از محدودة تجربة ممکن را موجب مغالطه می‌داند. کانت، عقل نظری را قادر به شناخت نفس نمی‌داند، اما در نقد عقل عملی به گونه‌ای دیگر پیش می‌رود. ما نخست به بیان کیفیت حصول شناخت، سپس به بررسی چگونگی شناخت وجود نفس، و در انتها به احکام نفس از دیدگاه آن‌ها می‌پردازیم.

غزالی که در بیشتر مباحث، رویکردی کلامی دارد، ابن‌سینا را به‌دلیل سه مسأله، ازجمله اعتقاد به قدم زمانی عالم، تکفیر کرده است. اما این پرسش که انتقادات وی تا چه میزان درست بوده و آیا می‌تواند توجیه‌گر مناسبی برای تکفیر ابن‌سینا باشد، همواره موردعنایت اندیشمندان بوده است. بررسی و ارزیابی مبانی و دلایل ابن‌سینا و غزالی در مسأله‌ی حدوث و قدم عالم، حاکی از این است که ادعای غزالی مبنی‌بر اینکه اعتقاد به قدم زمانی عالم، در تقابل با معلولیت عالم و اختیار خداوند است و متون دینی نیز حاکی از حدوث زمانی عالم می‌باشند، ادعای باطلی است؛ زیرا مشکلات و نتایج فاسدی مثل انقطاع فیض از فیاض مطلق، انفکاک معلول از علت تامه و ترجیح بلامرجّح را به‌دنبال دارد که غزالی نیز از توجیه مناسب این اشکالات و ارائه‌ی پاسخ قانع‌کننده به آن‌ها ناتوان بوده است. ازطرف‌دیگر، بررسی مبانی و دلایل ابن‌سینا بر قدم زمانی عالم نیز نشان می‌دهد که این اعتقاد، هیچ منافاتی با معلولیت عالم و اختیار خداوند ندارد؛ زیرا درست است که عالم، قدیم زمانی است؛ اما همین عالم، به دلیل ممکن‌الوجود بالذّات و واجب‌الوجود بالغیر بودن و مسبوق‌بودن وجود غیری‌اش به نیستی ذاتی آن، حادث ذاتی می‌باشد، همچنین نظریه‌ی حدوث ذاتی، از نتایج فاسدی که مترتب بر نظریه‌ی حدوث زمانی عالم است مصون می‌باشد و علاوه بر این، با حدوثی که در متون دینی به آن اشاره شده نیز کاملاً سازگار است؛ بنابراین روشن می‌شود که انتقادات غزالی بر ابن‌سینا، نادرست و به‌دور از اصول اخلاقی حاکم بر نقد منصفانه است.

مسئلة اصلي مقالة حاضر اينست كه نفس در انديشة ابن‌سينا و ملاصدرا چه نوع ماهيتي دارد و نسبت آن با بدن چگونه تبيين و توجيه ميشود؟ آيا اين دو فيلسوف ديدگاهي همسان درباب چيستي نفس و نسبت آن با بدن دارند يا ديدگاهشان متفاوت است؟ همچنين كداميك از آنها با طرز تفكر و شيوة نگرش قرآني‌ ـ اسلامي سازگاري و همداستاني بيشتري دارد؟ مدعاي مقالة حاضر اينست كه هرچند ابن‌سينا در توجيه تجرد نفس و بقاي روحاني آن براهين نيرومندي اقامه كرده است ولي بخش عمدة اين براهين، اگر نگوييم همة آنها، متأثر از شيوة نگرش افلاطوني ـ‌ ‌نوافلاطوني درباب چيستي نفس و رابطة نفس‌ـ بدن است؛ و اگرچه ابن‌سينا در اين باب ريزه‌كاريها و نوآوريهايي دارد، اما چارچوب كلي و استخوانبندي بحث او همان است كه در سنت افلاطوني ـ ‌نوافلاطوني ملاحظه ميشود. از سوي ديگر، ملاصدرا هرچند به براهين ابن‌سينا درباب تجرد و بقاي نفس توجه ويژه‌يي دارد و تقرير تازه‌يي از آنها بدست ميدهد ولي با اتكا به نگرة حركت جوهري و حدوث جسماني نفس و بقاي روحاني آن، ديدگاهي را عرضه ميكند كه تنها از شجرة طيبة حكمت متعاليه برمي‌آيد و ميبالد و نه تنها با ديدگاه عقلاني متعاليه، كه با ديدگاه اسلامي‌ ـ قرآني درباب طبيعت نفس و رابطة نفس و بدن هم سازگاري دارد. ديدگاه ابن‌سينا و ملاصدرا درباب رابطة نفس و بدن را ميتوان بترتيب چون رابطة «مرغ و قفس» و «پيله و پروانه» دانست. در نگاه ملاصدرا نفس هنگام حدوث در واپسين مرحلة تكامل صورتهاي مادي و نخستين مرحلة صورتهاي ادراكي قرار دارد و هستيش در اين هنگام واپسين پوستة جسماني و نخستين مغز روحاني بشمار ميرود.

چکیده ندارد.