جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

انمیشین ، یکی از جذاب ترین گونه های رسانه ای برای انتقال محتوا به کودکان و نوجوانان است .در یطن سنت فلسفی (فلسفه اشراق) داستان ها و حکایت های ظریف ، جذاب و پر محتوای وجود دارد که منبعی برای تولیدات انمیشن باشد تاکنون انیماتور ها ودرست اندرکاران رسانه ای (انمیشن)از منابع عظیم محتوای غفلت کرده و توجه ویژه به فلسفه اشراق (خصوصا داستانهای موجود در رساله لغت موران) نکرده اند حال آنکه با احیاء مفاهیم موجود در فلسفه اشراق ضمن تولید آثار رسانه ای ، در آموزش و پرورش ساحت عقلی- عرفانی کودکان و نوجوانان تاثیر گذار بود .باساختن انیمیشن می توانیم فکر کودکان و نوجوانان را فلسفی-عرفانی(اشراقی) بار آورده و قوه تخیلل و تعقل انها را افزایش دهیم. این مقاله ساختن انیمیشن مبتنی بر رساله ی لغت موران را رویکرد انتزاعی و روش حلیل مفهومی مورد بحث قرار می دهد. این مقاله می تواند نقشه راهی باشد برای انیماتورهای علاقه مند به مباحث فلسفی - عرفانی و جهت بهره برداری و برنامه سازی برای کودکان و نوجوانان .

شیخ اشراق از موافقان نظریه وجود ذهنی است و برای اثبات آن برهان اقامه کرده است. او به تمایز عالم ذهن و عین و وجود صور معقوله در ذهن اذعان می کند، اما ملاک ادراک و تعقل از نظر وی صورت معقوله نیست. ادراک حقایق از نظر سهروردی با شهود مستقیم و بی واسطه نفس حاصل می شود که او آن را علم اشراقی می نامد. پس ملاک ادراک از نظر او علم اشراقی نفس است؛ و صورت معقوله که همراه با علم اشراقی در ذهن حاصل می شود و به عقیده شیخ اشراق وجودی مثالی دارد، تبعی و ثانوی به شمار می آید. نفس با علم اشراقی به درک اشیا نایل می شود و در این هنگام براساس برهان شیخ اشراق صورت شی ء در ذهن وجود پیدا می کند. بنابراین اعتقاد سهروردی به وجود ذهنی با علم اشراقی ناسازگار نبوده، قابل جمع است.

"اما شیخ اشراق درست در نقطه مقابل پاسکال قرار گرفته و به معنای دقیق کلمه از فیلسوفان بزرگ محسوب می‌شود که درتمام مباحث و مسائل فلسفه بحث و تحقیق نموده تا جایی که نظریات ابداعی گوناگونی چه در فلسفه نیز از خود به یادگار باقی گذاشته است. (12)5-از ویژگیهای مشترک آنها این است که شهود را نقطه آغازی برای اثبات بی‌واسطه واقعیب و سر منشأ شناخت آن به حساب می‌آورند (13) از نظر آنان شهود باطنی طریقی در مقابل استدلال و بخشی از علم در مقابل علم حصولی(البته از نظر شیخ به معنای دقیق‌تر برای دستیابی به معرفت‌های حقیقی، معرفی شده است. (18)و اما نقاط افتراق این دو شخصیت از این قرار است:1-از آنجا که پاسکال در باره ادراک حسی و عقلی تردید روا می‌دارد و دست آنها را از شناسایی عالم فوق طبیعی و مباحث الهیات کوتاه می‌کند و صریحا می گوید که عقل ما نمی‌تواند در مورد هستی و یا عدم وجود خدا و نیز چیستی او چیزی ادراک کند. 2-قلمرو معرفتهای حسی و عقلی از نظر پاسکال نهایتا در ریاضیات و هندسه و علوم تجربی است و خارج از مرزهای یاد شده حس و عقل کار آیی ندارند، بلکه این دل است که امور مربوط به ما بعد الطبیعه را درک می‌کند. 83-24(18)-مجموعه مصنفات شیخ اشراق ج 3، پیشین، ص 431- 429-447-446 و محمد شهرزوری(1372)شرح حکمة الاشراق، ص 509، و فلاسفه بزرگ، پیشین ص 66-65 و اندیشه‌ها و رسالات، بلز پاسکال(1351)ترجمه رضا مشایخی، ص 433."

از مهم ترین ارکان نظام های فلسفی، قدرت تبیین گری آن هاست. به گونه ای که این ویژگی می تواند سبب تمایز مکاتب فکری و نظامهای فلسفی از یکدیگر باشد. شیخ اشراق به عنوان یک فیلسوف، آگاهانه درصدد ارایه تبیین های علی بوده و با بهره برداری از منابع مختلف، تبیین های متنوعی را در آثارش به نمایش گزارده است. در نگاه روش شناختی به منظومه فکری او پنج دسته تبیین را می توان مشاهده کرد: تبیین های هستی شناختی، تبیین های معرفت شناختی، تبیین های علمی - تجربی، تبیین های کشفی - شهودی و تبیین های قرآنی - کلامی. با توجه به محوریت نور و نوع هستی شناسی تشکیکی شیخ اشراق، تبیین های او نیز یکسان نیست؛ برخی از آنها مراتب طولی، برخی دیگر تبیین های عرضی اند که خود به مجامع و غیرمجامع قابل تقسیم اند. در واقع، الگوی شیخ اشراق در روش شناسی تبیین یک الگوی میان رشته ای است که هم او را از دام مغالطه تحویلی نگری نجات می دهد و هم او را از تناقض گویی مبرا می کند و هم به تبیین های او خاصیت کارآمدی بیشتری می بخشد.

گسترده بودن بحث ضرورت بعنوان یکی از اقسام جهت قضایا در منطق و فلسفه علی‌رغم یکی بودن مفهوم این دو (ضرورت منطقی و ضرورت فلسفی)، تفاوت این دو را در استعمال یعنی عام بودن منطق و شمولیت آن بر هر نوع محمولی با فلسفه که فقط شامل وجود است آشکار می‌کند. لذا تبیین ضرورت جهات قضایا در منطق ذهن اکثر منطق دانان اسلامی را به خود مشغول داشته است. ابن‌سینا با قبول تفاوت میان مراتب و درجات ضرورت، ضرورت را به شش قسم شامل یک مطلقه و پنج مشروطه تقسیم نموده است. نقطه مقابل وی شیخ اشراق است که علی‌رغم عمر کوتاه خود آثار زیادی در منطق نگاشته است وی در یک نوع آوری تمام جهات قضایا را به جهت ضرورت برگردانده است و از آن به نظریه «ضرورت بتاته» تعبیر نمود که آن را با بکار گیری سه مرحله از قبیل جهت فلسفی، بنیادی بودن جهت محمول و ضرورت بتاته مطرح کرده است. در این نوشتار سعی بران است که به تعریف و بیان جهت قضیه، ضرورت قضایا، انواع موجهات و ضرورت، نقیض و تناقض قضایای موجهه و همچنین دیدگاه دو فیلسوف مشایی (ابن‌سینا) و اشراقی (شیخ اشراق) پرداخته شود.

"آنچه در اینجا بسیار جالب است تلاشی است که شیخ الاشراق‌ برای آمیختن حکمت مشاء و بحثی،با کشف و شهود و اشراق از باطن در کتب خود نشان میدهد،او میکوشد به تصوف و عرفان جنبهء فلسفی بدهد، حتی از کلمهء«حکمة الاشراق»و نامی که برای مهمترین کتابش از نظر بیان عقاید شخصی خود انتخاب میکند بخوبی روشن است،همان کلمهء حکمت را که دیگران با فلسفهء مشاء مرادف میگرفتند با کلمهء اشراق ضمیمه میکند. در این کتاب شیخ حقائق را در داستان رؤیائی که برای او پیش‌ آمده بیان میکند،در خواب می‌بیند با جمعی از شیوخ که از مکانی وراء مکان‌ آمده بودند روبرو میشود،در اولین برخورد احساس خوف شدید میکند و ناگزیر از همه علائق جسمانی قطع علاقه میکند(شیوخ دهگانه این رؤیا اشاره به عقول عشره است و حکیمی که با او گفتگو میکند عقل فعال‌ خواهد بود)دربارهء روح و پر جبرئیل سئوالاتی میکند و جوابها میشنود، آنگاه گوید:اکنون کلام الله را بمن تعلیم ده،گوید:تا وقتی درین شهری به‌ حقائق کتاب الله نرسی ولی ابجدی را باو تعلیم میدهد،از او میخواهد علم‌ خیاطت را تعلیم دهد جواب میدهد این علم برای تو و نوع تو میسر نیست‌ بلی باندازه‌ای که بتوانی خرقه پشمینه‌ات را وصله کنی تعلیم دهم(مقصود از خیاطت نظام کون و تدبیر عالم است که از وظائف عقل فعال و جبرئیل است) 2 بال جبرئیل مقصود از بال راست جنبه یلی الرب و نورانیت و وجوب است‌ و بال چپ جنبه یلی الخلق و ظلمانیت و امکان،مطالب این کتاب آنقدر رمزی و تمثیلی بیان شده که در کتاب شخصیات چنین گوید:و لا مناص‌ لنا من الاعتراف بانه لو لا الشرح الذی وضعه لها شخص مجهول الاسم لما کان‌ فی استطاعتنا ان نفهم معنی کلماته و اشاراته."

بنابراین نباید پنداشت که فلسفه اشراق تنها در کتاب حکمة الاشراق از سوی سهروردی مطرح و بیان شده است،بلکه فلسفه اشراق فلسفه‌ای است که سیر تکامل آن را دست‌کم در چهار کتاب اصلی فلسفی سهروردی،یعنی در کتاب‌های التلویحات،المشارع و المطارحات،المقاومات و حکمة الاشراق می‌توان مشاهده و دنبال کرد2سهروردی خود در کتاب المشارع و المطارحات می‌نویسد:این کتاب را باید پیش از حکمة الاشراق و پس از کتاب التلویحات مطالعه کرد،3و چون کتاب المقاومات باز هم به تصریح خود سهروردی در واقع تکمله و ضمیمه‌ای است بر التلویحات،4پس بحث اشراقی از تلویحات آغاز شده،و مبانی منطقی،فلسفی و ما بعد الطبیعی آن به تفصیل در المشارع و المطارحات مورد تحلیل قرار می‌گیرد و سرانجام در قالبی تفصیلی و به بیان اشراقی متکامل در حکمة الاشراق ادامه مییابد. قطب الدین در ادامه،کتاب حکمة الاشراق را«دستور غرایب»و «فهرست عجایب»می‌نامند و می‌گوید:اسرار و رموز آن را جز کسانی که در قله بلند حکمت و دانش‌اند،و در میدان وسیع دانش و ذوق می‌تازند، هیچ‌کس درنمی‌یابد،و این خود گواه آن است که شیخ در حکمت گام‌های استواری برداشته و در فلسفه چیرگی و دانش گسترده‌ای داشته است،و افزون بر آن از دلی روشن و استوار در کشف امور و حقایق جهان، و ذوقی فراگیر و کامل برای دریافت انوار الهی برخوردار بوده است. اما درباره رساله سوم این اثر،یعنی اللمحات باید گفت:این رساله که شیخ اشراق در مقدمه حکمة الاشراق (ص 10)از آن یاد کرده،به شیوه التلویحات و المشارع و المطارحات در سه علم منطق،طبیعیات و و الهیات تنظیم یافته است که در این کتاب تنها بخش الهیات آن با عنوان العلم الثالث آمده است.

در مورد نظر شیخ اشراق در این مسأله میان فیلسوفان متأخر بعد از او اختلافات زیادی وجود دارد. اما در بعضی نظرات با نسبت دادن اصالت وجود یا ماهیت به حکمای قبل‌تر از میرداماد مثل بوعلی و شیخ اشراق تلویحا قائل به این قول هستند که این بحث به صورت غیر مستقیم در آن زمان مطرح بوده است. حال سؤال این است که نظر شیخ اشراق چیست؟ آیا او اصالت وجودی است یا اصالت ماهیتی؟ یا این که اصلا هیچ کدام از این دو شق در مورد او صحیح نیست و دارای نظر سومی است؟ در این نوشتار سعی شده تا پیرامون نظر شیخ اشراق در این مسأله و اقوالی که به ایشان نسبت داده شده بررسی اجمالی صورت گیرد. ۱. قبول اصل نزاع قبل از ورود به بحث و مطرح کردن اقوال، مقدمتا باید این مطلب مورد توجه قرار گیرد که بنا به یک نظر، نزاع در اصالت وجود و ماهیت یک نزاع لفظی است. ۱ باید توجه داشت این فرضیه برای اثبات مدعای خود نیاز به شواهد بیشتر و متعددی دارد و به نظر می‌رسد که این قول در بسیاری از موارد با تصریحات طرفین که در ادامه ذکر می‌شود، سازگاری ندارد. » البته ایشان می‌گویند که لازمۀ قول شیخ اشراق در مسأله عدم زیادت وجود بر ماهیت اصاله ماهیتی شدن است. ایشان در ادامه به این نکته توجه می‌دهند که اصالت ماهیت و مجعولیت آن در فلسفۀ اشراق با آنچه در فلسفه ملاصدرا رد می شود، تفاوت دارد. صحت این قول که «شیخ اشراق اعیان خارجی را چیزی جز حقیقت نور نمی‌داند» برای کسی که نظر اجمالی به کتاب حکمۀ الاشراق داشته باشد، به راحتی قابل درک است.