جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پس از استقرار نظام جمهوری اسلامی در ایران، مسأله‌‌ی پذیرش "ولایت عامّه‌‌ی فقیه" در برابر عدم ولایت یا ولایت محدود فقیه از سوی فقها و اندیشمندان، همواره به‌‌عنوان محل بحث و مشاجره در محافل علمی و سیاسی می‌‌باشد. از جمله مهم‌‌ترین آن‌‌ها شیخ مرتضی انصاری و مرتضی مطهری هستند. نوشتار حاضر با نگاهی تطبیقی و رجوع به آرای این دو، با به‌‌کارگیری روش تحلیل محتوای کیفی، به اثبات پذیرش اختیارات حکومتی برای فقیه از سوی ایشان پرداخته است. بررسی و تحلیل منابع و دیدگاه‌‌های مختلف نشان می‌‌دهد، هر دو فقیه بر لزوم مراجعه‌‌ی مردم به فقیه منصوب در فقدان معصوم(ع) اتفاق نظر دارند، اما به‌‌نظر می‌‌رسد در نظرات و آرای مرتضی مطهری، نگاه ویژه‌‌تر و گسترده‌‌تری به اختیارات فقیه نسبت به شیخ انصاری وجود دارد و حتی اختیار صدور حکم حکومتی از سوی فقیه حاکم در عموم "مسائل مستحدثه"، متمایز از احکام اولیه و ثانویه، جهت گره‌‌گشایی از امور و قابلیت تطبیق قوانین شریعت با پیَچیدگی‌‌ها و اقتضائات متغیر زمان و حفظ و رعایت "مصلحت عموم مسلمین" را تجویز می‌‌کند. شرایط پیچیده‌‌تر و سیال‌‌تر عصر مرتضی مطهری، که نیاز به پاسخ‌‌گویی فقها به این شرایط جدید را تشدید کرده بود، و نیز شروع و اوج‌‌گیری نهضت مبارزات علیه نظام سلطنتی شاهنشاهی و بازشدن باب نظریه‌‌پردازی فقهی و کلامی نوین در باب تشکیل حکومت اسلامی با محوریت ولایت فقیه از سوی امام خمینی(ره)، مهم‌‌ترین دلایل پیدایش این جرأت و انگیزه در بسط اختیارات فقیه در عصر غیبت معصوم(ع) در آرای مرتضی مطهری نسبت به شیخ انصاری می‌‌باشد.

عقل و علم مناط کشف حقیقت و دستیابی به پاسخ‌ها و ابهامات زندگی بشر را در عصر جدید فراهم آورده است. بر همین سبیل برخی از عدم ضرورت دین در ساخت زندگی بشر سخن گفته‌اند و تعالیم دینی را به اتهام تنافی با رهیافت‌های عقل و علم مطرود گذاشته‌اند. پاسخ به این ابهامات و برافراشتن رایت دین در دفاع از حیثیت عاقلانه و عالمانه آن امری ضروری است. استاد مطهری با درک این ضرورت در مجموعه‌ای منسجم از جستارهای علمی، به بیان اهمیت عقل و علم و تلازم با شرع دست یازیده‌اند. ایشان جامعیت دین را نه در ارائۀ تمامی جزییات، بلکه در ارائۀ سازوکاری برای استخراج جزییات در تمام اعصار و زمان‌ها دانسته‌اند که بر اساس این سازوکار و فرآیند که چیزی جز اجتهاد عقل‌محور و اصولگرا نیست، مجتهد می‌تواند به ایجاد تعادل میان جامعیت دینی و انعطاف‌پذیری و تغییرپذیری دینی نائل آید. ایشان با تقدم رتبی عقل در فهم گزاره‌های دینی موافقت داشته و آن را مفید امر قانونگذاری پنداشته‌اند. از سویی بر این باورند که اسلام تجربه‌گرایی و علم را مردود ندانسته است، بلکه آن را تابع امر دینی می‌شمارد. لذا عقل و علم در تلازم قطعی با شرع به‌سر می‌برند، اما از حیث تقدم رتبی عقل مقدم بر علم و شرع است.

از دیر زمان مساله تعارض ظاهری میان علم پیشین الهی و اختیار انسان ذهن متکلمان و فیلسوفان دین را به خود مشغول داشته است. از انجا که علم مطلق الهی مستلزم خطا ناپذیری آن است، از این رو اگر خداوند در زمان T1 بداند که فاعل S عمل A را در زمانT3 انجام می‌دهد ، انگاه S در زمان T3 فعلی جز A را نمی‌تواند انجام دهد و این در تعارض با اختیار انسان است. خردورزان در حوزه فلسفه دین در تبیین مسائل مذکور به نتایج متفاوتی رسیده‌اند. عده‌ای تعلق علم پیشین الهی را به افعال اختیاری انسان انکار می‌کنند، عده‌ای دیگر با قبول تعلق علم پیشین الهی به افعال اینده انسان، اختیار را انکار می‌کنند. اما اینکه تا چه حد می توانند از عهده حل این مساله برایند خود قابل تامل است . در این پایان نامه با توجه به هدف آن که بررسی و مقایسه اراء استاد مطهری و ویلیام هاسکر در باب علم پیشین الهی و اختیار است، ابتدا به بیان آراء هاسکر می‌پردازیم آنگاه به بررسی دیدگاه استاد مطهری خواهیم پرداخت. در نهایت هم وجوه شباهت و اختلاف دیدگاه هاسکر با اراء استاد مطهری نشان داده می‌شود. نتیجه گیری نهایی این است که هر دو متفکر سازگاری علم پیشین الهی با اختیار انسان را می پذیرند. اما موضعی که هاسکر برای رفع جبرگرایی انتخاب می‌کند "خداگرایی گشوده" نام ‌دارد. که این دیدگاه با نظریات استاد مطهری مقایسه شده است.

فاقد چکیده

چکیده : بی¬شک جهان ما پیچیده از شرور اخلاقی و طبیعی است و در فلسفه معاصر دارای جایگاه ویژه¬ای است، تا جائی¬که بعنوان یکی از اشتغالات ذهنی مهم خداشناسان قرار گرفته است. برایان دیوس یکی از متألهان عصر حاضر؛ در پاسخ به انتقادات ملحدانی نظیرجی.ال.مکی مبنی بر ناسازگاری منطقی گزاره¬های خدا وجود دارد، و شر وجود دارد، پاسخ خود را با تکیه بر امکان شناخت خدا و پذیرش صفات قدرت، علم، و خیر مطلق بودن او، مطرح کرد. دیویس با حمایت از عقاید دینی و اثبات وجود خدا، نظریات دفاع اختیارگرایانه و تئودیسی های مطرح شده را ، به¬تمامه نمی پذیرد و با دیدگاهی مبتنی بر الهیات سلبی، تلاش دارد، راهی نو در پاسخ به مسأله شر ارائه نماید. در میان فیلسوفان معاصر مسلمان نیز شهید مطهری، عقاید خویش را پیرامون مسأله شر به نحو گسترده¬ای بیان کرده¬است. ایشان ضمن آنکه شر را امری عدمی دانسته، امری جدایی ناپذیر از نظام عالم می¬داند. شهید مطهری با روش پیشینی به بحث خدا و شر ورود یافته و نظریه ای مبتنی بر دادباوری و عدل الهی را بیان می دارد. دراین رساله پس از بیان مختصر آراء و عقائد فیلسوفان مغرب و مشرق زمین به ویژه دو فیلسوف خداشناس، استاد مطهری و برایان دیویس نکات اشتراک و افتراق عقائد آنان ارزیابی شده است. واژگان کلیدی: مسأله شر، خیر،دادباوری، خیر اخلاقی، شر طبیعی، شر اخلاقی.

با تتبع و بررسی در آثار و اندیشه¬های استاد شهید، مرتضی مطهری (رحمه الله علیه) سه تعریف از اخلاق قابل اخذ است: در تعریف اول، اخلاق، آن چیزی است که به خلق و خوی انسان مربوط می شود؛ این همان تعریف سنتی از اخلاق است. تعریف دوم، اخلاق را تخلّق به ارزش ها و فضایل رفتاری و صفات کمالیه می داند؛ در تعریف سوم اخلاق چگونه بودن، چه بودن، و به عبارت دیگر نحوه بودن است. علم اخلاق نیز شاخه ای از حکمت عملی است. با این بیان، از دانش افزایی به تربیت می رسیم یعنی علم اخلاق ابتدا وظایف اخلاقی و سپس روش های تخلّق به ارزش ها را بیان می کند. از نظر استاد مطهری(رحمه الله علیه) ، پایه و زیر بنای اخلاق، خداشناسی است. به تعبیر بهتر اخلاقی بودن در صورتی ارزش¬مند است که بر پایه خداباوری باشد. به همین خاطر از دین به عنوان پشتوانه اخلاق یاد می شود. همچنین اخلاق، ریشه در فطرت آدمی دارد. نقش مهم عقل در اخلاق، تشخیص بایدها و نباید هاست. ملاک کلی فعل اخلاقی، تناسب با کرامت و شرافت انسانی است. و انسان کامل همان انسان اخلاقی معرفی می شود. آدمی با دنیای پیرامون خود در ارتباط است. تعاملات انسان در چهار حوزه رابطه با خود، رابطه با خدا، رابطه با انسان¬های دیگر و رابطه با محیط زیست، می¬گنجد. اخلاقی بودن در هر یک از این حوزه ها بر حوزه های دیگر تأثیر گذاشته و از آنها تأثیر می پذیرد. از نظر استاد مطهری(رحمه الله علیه)، رابطه اخلاقی انسان با خود، مهم¬ترین بخش ارتباطات آدمی را تشکیل می¬دهد. و نقش زیر ساختی آن را در روابط دیگر نمی توان انکار کرد. در حقیقت، حسن رابطه با غیر، از حسن رابطه با خود، ناشی می شود. همچنین ملاک ارتباط با خویش، تعادل قواست. با شناخت هر قوه و هدف و غایت آن، می توان به تعادل قوا دست یافت. مهم¬ترین فضیلت رفتار ارتباطی درون شخصی، خودشناسی است. زیرا منجر به خداشناسی و اخلاق می شود. همچنین خودشناسی به احساس کرامت نفس می¬انجامد؛ کرامت نفس، محور اخلاق اسلامی است، و درک اهمیت آن ،باعث جلوگیری از هر پستی و رذیلتی خواهد شد. مدیریت و کنترل خود، اصل مهمی در ارتباط درون شخصی محسوب می شود،؛ انسان باید همچون مدیری توانا مملکت وجود خویش را مدیریت کند. انصاف درباره خود، ظلم به خود، فریب خود، لذت از خود،طول امل، دنیاپرستی، جاه طلبی و ... مهم ترین فضایل و رذایل رفتار ارتباطی درون شخصی است.

تا قبل از صدرالمتألهین در یونان و جهان اسلام حرکت را از مسائل علوم طبیعی می دانستند و صدرالمتألهین براساس مبانی حکمت متعالیه اولاً معنای حرکت را به مفاهیم وجودی ملحق کرد و آن را در زمره مسائل فلسفه به معنای خاص قرار داد و ثانیاً دامنه حرکت را از محدوده برخی از اعراض فراتر برده و با اثبات حرکت جوهری وجود طبیعی را به عنوان وجود سیال معرفی کرد. در این پایان نامه اولاً: تفسیر صدرایی حرکت از منظر شهید مطهری بازگو می شود و ثانیاً: نوآوری های شهید مطهری در تقریر مباحث حرکت مشخص می گردد و ثالثاً: انتقاداتی که شهید مطهری در نقد حرکت دیالکتیکی هگل و مارکس با استفاده از حکمت صدرایی دارد بیان می شود. مباحث پایان نامه با بحث از چیستی و هستی حرکت آغاز می شود و با کاوش در علت و اقسام حرکت ادامه پیدا می کند. در بحث از اقسام حرکت دو فصل تحت عنوان حرکت در اعراض و حرکت در جوهر مطرح می شود و در نهایت حرکت دیالکتیکی از منظر حکمت صدرایی در یک فصل مستقل ارزیابی می گردد.

از دیر زمان مساله تعارض ظاهری میان علم پیشین الهی و اختیار انسان ذهن متکلمان و فیلسوفان دین را به خود مشغول داشته است. از آنجا که علم مطلق الهی مستلزم خطاناپذیری آن است، از این رو اگر خداوند در زمان T1 بداند که فاعل S عمل A را در زمان T3 انجام می دهد، آنگاه S در زمان T3 فعلی جز A را نمی تواند انجام دهد و این در تعارض با اختیار انسان است. خردورزان در حوزه فلسفه دین در تبیین مسائل مذکور به نتایج متفاوتی می رسند. عده ای تعلق علم پیشین الهی را به افعال اختیاری انسان انکار می کنند، عده ای دیگر با قبول تعلق علم پیشین الهی به افعال آینده انسان، اختیار را انکار می کنند. اما اینکه تا چه حد می توانند از عهده حل این مساله برآیند، خود قابل تامل است. در این پایان نامه با توجه به هدف آن که بررسی و مقایسه ی آراء استاد مطهری و خانم لیندا زاگزبسکی در باب علم پیشین الهی و اختیار است، ابتدا پاسخ های سه گانه کلاسیک به این مساله (بوثیوس گرایی، آکام گرایی و مولیناگرایی) در دیدگاه زاگزبسکی نقد و بررسی شده، سپس ضمن پذیرش برخی از عناصر این سه دیدگاه و تلفیق آن ها سه راه حل بدیع از زاگزبسکی ارائه شده است. آنگاه به بررسی دیدگاه استاد مطهری در دو بخش جبر و اختیار و قضا و قدر پرداخته شده است. در نهایت هم وجوه شباهت و اختلاف راه حل های سه گانه زاگزبسکی با آراء استاد مطهری نشان داده شده است. نتیجه گیری نهایی این است که هر دو متفکر سازگاری علم پیشین الهی با اختیار انسان را می پذیرند اما "آکام گرایی تومیستی" و دو راه حل دیگر زاگزبسکی علی رغم نکات مثبت و قابل پذیرشی که دارند در نشان دادن این سازگاری ناتوان اند ولی با دیدگاه استاد مطهری می توان علاوه بر برطرف کردن نقایص دیدگاه زاگزبسکی، راه حل مناسبی نیز ارائه کرد.

چکیده مسأله شر که وجود آن در تعارض ظاهری با سه صفت الهی علم مطلق، قدرت مطلق و خیر محض بودن خداوند است، همواره توجه فلاسفه را به خود جلب نموده است. مایکل پترسون در کتاب خدا و شر این مسأله را به دو دسته «نظری» و «وجودی» تقسیم می نماید و جنبه نظری را هم به «مسأله منطقی شر» و «مسأله قرینه ای شر» تقسیم می کند. از نظر او تفسیر صحیح پاره ای از گزاره های دینی مثل قدرت مطلق و آزادی می تواند سبب دفع مسأله منطقی و قرینه ای شر گردد و از این رو معتقد است که خداناباوران به علت عدم توجه به تفسیر مناسب این گزاره ها، مرتکب مغالطه شده اند. در باب شرور وجودی نیز معتقد است که بیانی فلسفی می تواند سبب کاهش رنجهای افراد شود. استاد مطهری نیز در کتاب عدل الهی، نگرش بدیعی به مسأله شر داشته و آن را بر خلاف سایر حکمای اسلامی از دریچه عدل الهی بررسی می کند. انواع پاسخهای استاد را می توان به طریق «لم» و «إن» تقسیم کرد. طریق لم اگرچه صحیح است ولی کافی نمی باشد. سپس ایشان وارد بیان تفصیلی که طریق إن است، شده و در آنجا نیز به ذکر فواید شرور می پردازد که آن را نیز می توان از ابتکارات ایشان محسوب کرد. از جمله مسائلی که هر دو متفکر در آن متفق القولند، عدم تناقض وجود شرور با صفات الهی است و از وجوه تفارق آنها بحث بهترین جهان ممکن می باشد. استاد مطهری وجود شرور را در تحقق بهترین جهان ممکن موثر می داند ولی مایکل پترسون وجود چنین جهانی را همانند تحقق بزرگترین عدد طبیعی غیرممکن می داند. وا‍‍ژگان کلیدی: استاد مطهری، مایکل پترسون، مسأله شر، مسأله منطقی شر، مسأله قرینه ای شر، مسأله وجودی شر.

چکیده یکی از دغدغه های همیشگی بشر چرایی وجود شرور در عالم و تحمّل آن ها از سوی مخلوقات هستی بوده است.اهمیت این موضوع تا به آن حد است که حتی ذهن فلاسفه ی معاصر را به خود مشغول کرده و اهتمام آنان را در حل این مسئله موجب گشته است. «بروس رایشنباخ» به عنوان یک فیلسوف غربی و «شهید مطهری» به عنوان فیلسوفی اسلامی به اهمیت این موضوع پی برده و به آن پرداخته اند. آن ها از بحث تفکیک ناپذیری شرور از خیرات در عالم برای پاسخ به پرسش های مربوط به شرّ بهره می گیرند. شهید مطهری این بحث را به عنوان اصلی از اصول حلّ مسئله ی شرّ، چه شرّ اخلاقی و چه شرّ طبیعی، معرفی می کند و این جدایی ناپذیری را ذاتیّ عالم طبیعت اثبات می کند و تمام پرسش های مربوط به این مسئله اعم از علّت وجود مصائب، تبعیض ها و کمبود ها را با همین اصل پاسخ می دهد. رایشنباخ نیز با استفاده از این موضوع نشان می دهد از آنجا که بشر موجودی مختار است، انجام فعل سوء از سوی او امری طبیعی است که اگر امکان انجام شرّ از انسان گرفته شود، دیگر مختار بودن او معنا نخواهد داشت. علاوه بر این، چون هستی دارای قوانینی است که انفکاک از این قوانین به معنای نظام مند نبودن آن است و اقتضای این عالم وقوع گه گاه شرور طبیعی است، تصوّر جهان مادی بدون وجود این شرور محال است. لذا در دیدگاه دو فیلسوف جهان کنونی بهترین جهان ممکن است، چراکه تحقق فاعل اخلاقی و نظامی قانون مند در آن دیده می شود.