جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب حاضر، مجموعه‌ی مقالات نگارنده در دو حوزه‌ی "تولید علم و نظریه‌پردازی" و "سازمان‌دهی دستگاه فرهنگی" کشور است. از منظر نگارنده، در حال حاضر شکل‌گیری جنبش ملی تولید علم و نظریه‌پردازی در کشور، تنها گزینه‌ی پیش رو برای نجات کشور از عقب‌ماندگی و بی‌نظمی است و نیز اصلاح و ساماندهی دستگاه فرهنگی، تنها راه مواجهه‌ی فرهنگی با پدیده‌ی جهانی شدن است.

خودسازی پیراستن نفس از رذایل نفسانی، و آراستن آن به فضایل انسانی است و مبانی که قانونمندی‌های شناخته‌شده در رابطه با هستی و انسان را در بر می‌گیرند، اساس آن را تشکیل می‌دهند. اصول و روش‌ها که ناظر بر دستورالعمل‌های کلی و جزئی هستند، راهنمای عملی انسان در این مسیر می‌باشند. خودسازی در فرهنگ قرآن تنها راه رستگاری انسان است، از این‌رو از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و از سوی دیگر درروایت معصومان(ع)، نفس بزرگترین دشمن انسان معرفی شده است، چون همنشین و فریب‌خورده بزرگترین دشمن قسم‌خورده انسان است، و مبارزه و ایستادگی در برابر آن، در کلام پیامبر اکرم(ص)، جهاد اکبر تعبیر شده است. بنابراین، آدمی مکلف است که با تربیت نفس، و شکوفایی استعدادهای آن، خود را به قرب الهی نزدیک سازد. این تحقیق به روش توصیفی تحلیلی برآن است تا مبانی، اصول و روش‌های خودسازی را با تکیه بر دیدگاه استاد مطهری(ره) تبیین نماید. آنچه در فرآیند این تحقیق به دست آمده، این است که انسان موجودی است که دست آفرینش ویژگی‌هایی را در ساختار وجودی او قرار داده است، از جمله اینکه مرکب از جسم و روح است و بعد روحانی او اصالت دارد و خدای متعال عزت و کرامت نفس بر او بخشیده است تا در تربیت خویش، بر مدار کرامت خود حرکت نماید. هدفمند آفریده شده و در حرکت خویش، رسیدن به کمال انسانی را می‌جوید. برخورداری از عقل و تفکر و اختیار از دیگر امتیازات اوست، ولی او برای رشد و تعالی خود، علاوه بر اینها به راهنمایی‌های مکتب وحی نیز نیازمند است. رشد همه استعدادهای وجودی بر اساس ویژگی‌های فطری، برقراری اعتدال در نفس، رفق و مدارا با خود در جهت امتثال از دستورات اسلامی و تلاش بی‌وقفه، از اصولی است که آدمی باید در این مسیر، بر آنها پایبند باشد. توبه در آغاز تربیت نفس، محاسبه نفس با هدف استمرار بر عمل نیک و پیشگیری از آسیب‌هایی چون ریا و. . . تزکیه عقل از تقلیدهای کورکورانه، غضب و. . . جهت رشد و پرورش عقل مطلوب، عبرت‌آموزی از وقایع به منظور پرهیز از غفلت و استعانت از دعا در ایجاد تواضع درونی در برابر خدای متعال، از روش‌هایی هستند که آدمی در تربیت نفس از آنها بهره می‌گیرد.

یکی از براهین صدرالمتألّهین برای اثبات حرکت جوهری برهان از طریق تلازم میان طبیعت و آثار و حرکات آن است. حکیم سبزواری با این برهان به مخالفت برخاسته، و آن را صرفاً دلیلی الزامی و جدلی، مطابق با مبانی اشراقی، و ناسازگار با مبانی صدرالمتألّهین دانسته است. اشکالات حکیم سبزواری نشان می‌دهد که این برهان با تقریری که صدرالمتألّهین از آن به دست داده است تمام نیست. شهید مطهّری کوشیده است با بازسازی و تقریر جدید این برهان، آن را به برهانی تامّ تبدیل کند. این بازسازی ـ گرچه دارای ابهاماتی است و با تقریر صدرالمتألّهین کاملاً همخوان نیست ـ بحث علمیِ مربوط به برهان یادشده را ارتقا و روشنی بیشتر بخشیده است (به‌ویژه اگر بر اساس علّیّت تحلیلی بازخوانی شود). امّا اوّلاً پیشرفتِ حاصل‌شده نشان‌دهندۀ نادرستیِ تأمّلات و اشکالات حکیم سبزواری در مورد تقریر صدرالمتألّهین نیست و ثانیاً آنچه گشوده شدنِ افق جدید و ارتقای این بحث را باعث شده تأمّلات و چندوچون‌های حکیم سبزواری بوده است.

ین مقاله با بررسی اندیشة سیاسی شهید مرتضی مطهری و دکتر علی شریعتی به عنوان دو متفکر اسالمی در حوزة روحانیت، بر این فرض استوار است که آنها علیرغم وجود اختالفهایی در حوزة روحانیت، در نقطة مقابل یکدیگر نیستند. در این تحقیق، درصدد پاسخگویی به این سؤال هستیم که چه تفاوتها و شباهتهایی بین اندیشة سیاسی این دو اندیشمند در حوزة روحانیت وجود دارد. نتایج تحقیق، این نکته را آشکار میکند که اندیشة سیاسی شهید مطهری و دکتر شریعتی در حوزة روحانیت در مقابل یکدیگر نبوده و منشأ اختالف آنها بیشتر به این سبب است که هر یک از دریچة تخصص خود به موضوع مورد بحث نگاه میکردند؛ هر چند که دکتر شریعتی به دلیل مطالعة سطحی در زمینة معارف دینی، نگاه عمیق و جامعی به حوزة روحانیت نداشت و همین مسأله نیز مورد انتقاد استاد مطهری قرار گرفته بود.