جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع مورد بررسی در این تحقیق؛ جایگاه و هندسه‌ی معرفتی مسائل فلسفه‌ی دین در نگرش استاد مطهری و غرب معاصر به ویژه پل ادواردز است، روش پژوهش توصیفی – تحلیلی است. فلسفه‌ی دین در زمره‌ی فلسفه‌های مضاف به امور است. فیلسوف دین با تعلق به مکتب فلسفی خاص به تفلسف درباره‌ی مفاهیم، مدعیات و اعمال دینی می‌پردازد، هرچند غالب مسائل فلسفه‌ی دین، ناظر به ابعاد معرفتی و باورهای سنن دینی می‌باشد. از سوی دیگر، فلسفه ورزی فیلسوفان دین درباره‌ی ابعاد دین، حقیقت و رویکرد واحدی ندارد، بلکه آبشخور فلسفه‌ی دین در مغرب زمین، مکاتب فلسفی رایج در آن، همانند فلسفه‌ی تحلیلی، فلسفه‌های اگزیستانس و غیره است؛ یعنی هر فیلسوف دین، به مقتضای گرایش خاص خود در مابعدالطبیعه و تعلق به یک مکتب خاص فلسفی، به اتخاذ رأی درباره‌ی مسائل فلسفه‌ی دین می‌پردازد.قبل از هیوم و کانت وظیفه فیلسوف دین تجزیه و تحلیل مفهوم خدا و برهان مربوط به اثبات وجود خدا به شمار می رفت اما کانت وظیفه فیلسوف دین را تامل انتقادی از آموزه های دینی دانست. استاد مطهری مطالبی اختصاصی تحت عنوان فلسفه دین ندارد بلکه مسائل مربوط به این علم را در کلام جدید مطرح کرده است. وی نگاه عالمانه همراه با عقلانیت دینی به پدیده‌های فکری و فلسفی داشت در نتیجه در برخورد با آنها از هر گونه پیش داوری خودداری می‌کرد و صرفاً به بررسی عقلانی آنها می‌پرداخت. می‌توان گفت قلمرو دین، از نگاه استاد دیدگاهی جامع گرایانه است و هر دو امور دنیایی و آخرتی را شامل می‌شود.

اساس کار بانکداری بر تحصیل سود و ربح و تقسیم آن بر سپرده های افراد (مشتریان بانک) است. نظر به اینکه فعالیتهای بانکی در جمهوری اسلامی ایران باید بر مبنای معاملات غیر ربوی باشد ، این مقاله موضوع خرید و فروش پول به زیاده و با مدت را از این منظر که آیا می تواند به عنوان حیله شرعی جایز باشد یا خیر ، مورد بررسی قرار می دهد. ضمنا این مقاله با توجه به تصریح امام خمینی مبنی بر مشروع نیودن راههای فرار از ربا ، نتیجه می گیرد که بعضی از فتاوای موجود در رساله ایشان نیز لازم است ، اصلاح شود.

عقل در جهان بینی استاد شهید مطهری از منزلت ممتاز و موقعیت برتر درساحت دین شناسی و دینداری برخورداراست ، به گونه ائی که استاد شهید بر این باور بودند که در اسلام اصالت از آن عقل است. با عقل است که دین شناخته و شناسانده می شود. عقل در درک و درد دینی نقش متعالی دارد و راز چنین منزلت و کاربست عقل در ساحات و سطوح دین و دینداری همانا در عقلانیت اسلام و اسلام عقلانی است و اسلام شیعی درحقیقت اسلام عقل و عقلانیت بدون افراط و تفریط در همه حوزه های نظری و عملی است.اینک پرسش این است که در شعاع بینش و افق گرایش استاد شهید مطهری عقل از چه جایگاهی برخوردار بوده و ایشان موضع جریان های اسلامی(شیعی و اعتزالی) را در کاربست عقل چگونه بیان و تبیین کرده اند؟نوشتار حاضر پاسخ پرسش یاد شده پس از یک مقدمه با دو روش گزارشی و پژوهشی مورد کاوش و پردازش قرار داده و نگاه و نگره استاد شهید مطهری را در باب عقل شیعی توصیف و تفسیر کرده است.

مصنف کتاب شرح منظومه [استاد مطهری] که ما آن را از جهت ارزش فلسفی و بویژه فلسفه تطبیقی مورد بررسی قرار خواهیم داد در راه دست یافتن به فلسفه تطبیقی راهی دراز پیمود. اصولاً ساختمان فکری ایشان بیش از هر چیز، ساختمانی عقلانی بود و اگر چه از علوم نقلی هم بهره وافر داشت اما آنها را نیز بیشتر از دیدی عقلی و تحلیلی می نگریست. ایشان خود این خصلت را بدین شکل تصویر می کند : « اثبات یا انکار خدا قطعاً حساس ترین و شور انگیزترین موضوعی است که از فجر تاریخ تا کنون اندیشه ها را به خود مشغول داشته و می دارد. موضع انسان در این مسأله در تمام ابعاد اندیشه اش و در جهان بینی او و ارزیابیهایش از مسائل و در جهت گیری های اخلاقی و اجتماعیش تأثیر و نقش تعیین کننده دارد. گمان نمی رود هیچ اندیشه ای به اندازه این اندیشه دغدغه آور باشد. هر فردی که اندکی با تفکر و اندیشه سر و کار داشته باشد لااقل دوره ای از عمر خویش را با این دغدغه گذرانده است. تا آنجا که من از تحولات روحی خود به یاد دارم از سن سیزده سالگی این دغدغه در من پیدا شد. پرسشها_ البته متناسب با سطح فکری آن دوره _ یکی پس از دیگری بر اندیشه ام هجوم می آورد. لذا در سال های اول مهاجرت به قم که هنوز از مقدمات ... فارغ نشده بودم چنان در این اندیشه ها غرق بودم که شدیداً میل به تنهایی در من پدید آمده بود و می کوشیدم و شرائط را آماده می کردم که تنها با اندیشه های خود به سر ببرم. در آن وقت نمی خواستم در ساعات فراغت از درس و مباحثه، به موضوع دیگری بیندیشم، و در واقع اندیشه در هر موضوع دیگر را پیش از آنکه مشکلاتم در این مسائل حل گردد، بیهوده و اتلاف وقت می شمردم. و اصولاً مقدمات ... را از آن جهت می آموختم که تدریجاً آماده بررسی اندیشه فیلسوفان بزرگ ... بشوم.»

مصنف کتاب شرح منظومه [استاد مطهری] که ما آن را از جهت ارزش فلسفی و بویژه فلسفه تطبیقی مورد بررسی قرار خواهیم داد در راه دست یافتن به فلسفه تطبیقی راهی دراز پیمود. اصولاً ساختمان فکری ایشان بیش از هر چیز، ساختمانی عقلانی بود و اگر چه از علوم نقلی هم بهره وافر داشت اما آنها را نیز بیشتر از دیدی عقلی و تحلیلی می نگریست. ایشان خود این خصلت را بدین شکل تصویر می کند : « اثبات یا انکار خدا قطعاً حساس ترین و شور انگیزترین موضوعی است که از فجر تاریخ تا کنون اندیشه ها را به خود مشغول داشته و می دارد. موضع انسان در این مسأله در تمام ابعاد اندیشه اش و در جهان بینی او و ارزیابیهایش از مسائل و در جهت گیری های اخلاقی و اجتماعیش تأثیر و نقش تعیین کننده دارد. گمان نمی رود هیچ اندیشه ای به اندازه این اندیشه دغدغه آور باشد. هر فردی که اندکی با تفکر و اندیشه سر و کار داشته باشد لااقل دوره ای از عمر خویش را با این دغدغه گذرانده است. تا آنجا که من از تحولات روحی خود به یاد دارم از سن سیزده سالگی این دغدغه در من پیدا شد. پرسشها_ البته متناسب با سطح فکری آن دوره _ یکی پس از دیگری بر اندیشه ام هجوم می آورد. لذا در سال های اول مهاجرت به قم که هنوز از مقدمات ... فارغ نشده بودم چنان در این اندیشه ها غرق بودم که شدیداً میل به تنهایی در من پدید آمده بود و می کوشیدم و شرائط را آماده می کردم که تنها با اندیشه های خود به سر ببرم. در آن وقت نمی خواستم در ساعات فراغت از درس و مباحثه، به موضوع دیگری بیندیشم، و در واقع اندیشه در هر موضوع دیگر را پیش از آنکه مشکلاتم در این مسائل حل گردد، بیهوده و اتلاف وقت می شمردم. و اصولاً مقدمات ... را از آن جهت می آموختم که تدریجاً آماده بررسی اندیشه فیلسوفان بزرگ ... بشوم.»

حينما تركت المدارس والنظريات الشرقية والغربية بصماتها الواضحة على أفكار الناس وتبلورت رؤى وأفكار انحرافية متنوعة ؛ بادر الأستاذ المطهري إلى استعراض الآراء والتعرف على وجهات النظر والاطلاع على الكتب والمواضيع المطروحة في أوساط المجتمع بدقة وتدبر، ومن ثم أخذ يبدي رد فعل سريع أينما شاهد أثرًا للانحراف الديني بحيث إننا إذا قمنا بإلقاء نظرة إجمالية وسريعة على ما تركه الأستاذ من تراث فكري لوجدنا أنه قلما يوجد كتاب أو محاضرة خلفها الأستاذ لا توجد فيها إشارة أو تذكير بانحراف أو نظرة خاطئة أو فهما منحرفا للموضوع المطروح للبحث. ومن خلال الاطلاع على مؤلفات الأستاذ ندرك أن هناك محورين يبرزان من بين البحوث التي تطرق فيها الاستاذ إلى الانحرافات الفكرية: الالتقاط الفكري، والتحجر والجمود.

مسئلۀ مهدویت و ظهور منجی به‌عنوان اصلی مسلم در اسلام، از ابعادی متفاوت مورد توجه و بررسی بسیاری از اندیشمندان قرار گرفته است. این مقاله درصدد بررسی مباحث مهدویت با رویکردی بر آثار علامه شهید مرتضی مطهری است؛ ایشان به مسئلۀ مهدویت از بُعد تاریخی نگریسته و در بخشی از آثار خود، به مدعیان مهدویت از جمله به قیام مختار و محمد بن حنفیه، نفس‌ زکیه ‌و مهدی‌ عباسی اشاره کرده‌اند. در راستای ادعای مهدویت، برخی از این جریان‌ها چون «حسنیان و عباسیان» برای جلب توده‌های مردمی و مشروعیت‌بخشی قیام خود، اقدام به جعل و تحریف احادیث در حوزۀ مهدویت کردند. اقدامات عباسیان در این زمینه به‌دلیل تدوین کتب حدیثی هم‌زمان با خلافت عباسیان، از اهمیت بیشتری برخوردار است؛ عملکرد آنان در سه بخش قابل بررسی است: الف. مهدی‌سازی به‌شکل حمایت از مهدویت محمد بن عبدالله محض(نفس زکیه) و ادعای مهدویت برخی خلفای عباسی چون مهدی عباسی؛ ب. جعل و تحریف احادیث مهدوی در زمینۀ نسب و ویژگی‌های امام زمانZ؛ ج. مصادره به مطلوب احادیث مهدوی همچون روایات رایات سود(خروج پرچم‏های سیاه).

گزاره‌های تاریخی افزون بر مدد رساندن به دانشمندان برای کشف آموزه‌های دینی، برای تبلیغ این آموزه‌ها هم در قالب مجالس وعظ و خطابه مورد استفاده قرار می‌گیرند. به همین دلیل نقد و پالایش این گزاره‌ها برای تفکیک گزاره‌های درست از نادرست اهمیت یافته است. شهید مطهری با آگاهی از این ضرورت، بخشی از آثار خود را به بررسی و پالایش گزاره‌های تاریخی اختصاص داده است. این مقاله بر آن است با گونه‌شناسی و طبقه‌بندی روش‌مند، مهم‌ترین نقدهای استفاده شده از سوی شهید مطهری را در گزاره‌های تاریخی شناسایی و پس از دسته‌بندی آنها را معرفی نماید.

استاد مرتضی مطهری یکی از عالمان اثر گذار در روزگار معاصر است. هر چند نگارش های مستقل قرآنی استاد مطهری بیش از آثارش در دیگر رشته های علوم اسلامی نیست. اما حجم زیادی از آثار مکتوب استاد بصورت مستقیم و غیر مستقیم در زمینه تفسیر آیات قرآن است. پژوهش پیش رو با روش توصیفی – تحلیلی - ضمن تمرکز بر این بُعدِ نسبتا مغفول از میراث علمی استاد- روش تفسیری ایشان را به بحث نهاده است. بر اساس نتایج تحقیق ، توجه جدی به مقتضیات زمان و برخورداری از روش مشخص تفسیری دو ویژگی مهم میراث تفسیری علامه مطهری است. روش تفسیری ایشان به روش جامع بسیار نزدیک است. مهمترین عناصر روش تفسیری ایشان عبارتند از؛ معناشناسی واژگان، توجه به قرائن پیوسته و گسسته، تفسیر قرآن به قرآن، بهره جویی متعادل از منابع روایی، توجه به عنصر اجتهاد. این پژوهش در شناخت دقیقتر جایگاه علمی استاد مطهری و نیز کیفیت استمرار مکتب فکری و علمی استاد کاربرد آشکار دارد.