جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این کار پژوهشی و تحقیقاتی تحت عنوان «مسئله نجات شناسی از دیدگاه امام محمد غزالی با محوریت احیاء علوم دین» به روش تحلیل محتوا می باشد که با محوریت کتاب إحیاء علوم دین، به دیدگاه غزالی در مورد نجات می پردازد.همانطور که می دانیم در الهیات و کلام اسلامی غزالی به عنوان اندیشمند عارف مسلمان جایگاه رفیع عرفانی و کلامی دارد. غزّالی ، کلام اسلامی را برای نخستین بار در جهان اسلام، رنگ و بوی عرفانی بخشید. از جمله «مسئله نجات» را در قالب عرفان صحوی بیان داشت. در کلام اسلامی «سعادت» ، مفهومی کلی است که در بردارنده مفاهیمی چون؛ لقاءالله، سعادت آخرت، جاودانگی و نجات است؛ بنابراین «نجات» مفهومی جزیی و زیر مجموعه مفهوم سعادت است. نگاه غزالی به این مسئله نیز همین است و منجیات را در چهارچوب عرفانی مورد بررسی قرار می دهد . این پروژه، به این مسئله می پردازد که نجات شناسی از دیدگاه امام محمد غزالی ، چیست؟ هدف نگارنده از پرداختن به موضوع نجات، یافتن پاسخ به این سؤال بود که در نگاه عرفانی غزالی که جایگاه ممتازی در عرفان اسلام دارد، نجات به چه معناست؟ در کنکاش در کتاب إحیای علوم دین جلد چهارم به روش تحلیل محتوا به روشن شد که «نجات» از منظر غزالی این است که مفهومی فردی و اخروی است و به معنای نجات قلب و درون انسان از قید و بندها و تاریکیهاست.

زبان مرغان و جنبه­ های رمزی آن از روزگاران بسیار کهن، توجه عدۀ زیادی از اندیشمندان را به خود جلب کرده است. نخستین کسی که در دورۀ اسلامی، رساله ­ای دربارۀ مرغان نگاشت، ابن‌سینا بود و پس‌از وی، فضلا و صاحبان اندیشه، زبان مرغان را وسیله­ ای برای بیان‌کردن اندیشه­ های عرفانی، سیاسی و اجتماعی خود قرار دادند. ازجمله این اندیشمندان می­توان غزّالی و نجم رازی را نام برد. جوزف کمبل با مطرح‌کردن کهن‌الگوی سفر قهرمان، نقش این مسئله در شکل­ گیری شخصیت قهرمان را بررسی کرده و آن را شامل سه مرحلة عزیمت، تحقق و بازگشت دانسته است. در پژوهش حاضر کوشیده‌ایم با استفاده از شیوة توصیفی- تحلیلی، وجوه تشابه و تمایز آثار این سه اندیشمند ایرانی را درخصوص مراحل سفر براساس الگوی کمبل نشان دهیم. بررسی ­های انجام‌شده در مقالۀ حاضر، بیانگر آن است که هر سه رساله در داشتن مرحلة جدایی و تشرف، مشترک‌اند؛ البته جزئیات این مراحل در رساله‌های موردنظر، متفاوت است. پس‌از آن، مسیر هریک از داستان­ ها در مرتبة بازگشت قهرمان از سفر جدا می‌شود و این امر، ایجاد تمایزاتی در ساختار و متن سه اثر را به‌دنبال دارد. این تمایزات را می‌توان ناشی از بینش فلسفی، عرفانی و اجتماعی نویسندگان رساله‌ها دانست. نکتۀ قابل توجه، آنکه مراحل سفر در رسالة ابن‌سینا کامل‌تر از رساله‌های دو نویسندة دیگر است.

هدف: هدف از نگارش این نوشتار، نقد مدّعای غزالی در مسئلۀ قدرت تعقّل زن بود. از نگاه او، زنان در بُعد معرفت عقلی گرفتار نقص ذاتی‌اند؛ که این مدّعا زمینه‌ساز شبهاتی نسبت به آموزه‌های دینی است. روش: این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی و انتقادی و با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای انجام شده است. یافته‌ها: مهم‌ترین یافته‌های این پژوهش عبارتند از: عدم نگاه جامع غزالی به آموزه‌های دینی، فقدان پشتوانۀ عقلی و مؤیدات نقلی و تجربی، ناسازگاری با روح آموزه‌های دینی و اندیشه‌های فلسفی و یافته‌های روان‌شناسی و علوم تربیتی. نتیجه گیری: غزالی گرچه به انسانیت زن اذعان دارد، ولی او را ذاتاً نسبت به مرد کم بهره‌تر از قوّۀ تعقّل می‌داند. این نگاه، پیامدهایی مانند ذاتی بودن رذایل اخلاقی و ناتوانی زن درکسب کمال و معرفت را در پی دارد.

نقش عقل و کارکرد آن در مدعیات دینی بسیار حائز اهمیت است. رویکرد عقل‌گرایی در جهان اسلام بسیار متفاوت است. مشرب‌های مختلف فلسفی و کلامی و نزاع‌های نظری در جهان همه ناشی از نقش عقل و فرایند عقلانیت‌اند. کندی، فارابی، بوعلی‌ سینا، سهروردی، و ملاصدرا از بزرگ‌ترین فلاسفه مشرق‌زمین‌اند که رویکردهای مختلفی در ارتباط عقل و دین دارند. یکی از فیلسوفان مشهوری که در این زمینه درخشید فارابی است. فارابی در زمانی نظریات خود را عرضه کرد که دنیای اسلام درگیر نزاع‌ها و مجادلات عقیدتی، فرقه‌ای، کلامی، اختلافات سیاسی، و آشوب‌های اجتماعی، به‌خصوص جنگ بر سر قدرت و به‌دست‌گرفتن قدرت، بود. جهان اسلام در آن موقع به‌علت فقدان اصالت‌های دینی پریشان مانده بود و نیازمند این بود که برای رفع چالش‌های موجود توجیهاتی علمی بیابد. در آن موقع بازار فلسفه یونانی گرم بود و دخالت‌ دادن و التقاط اصول آن در تفکرات دینی می‌توانست راهی برای دفع ابهامات و دودلی‌ها و بن‌بست‌ها باشد. لذا، می‌بینیم فارابی با استفاده از فلسفه یونانی و از طریق استدلال عقلی سعی دارد تا فهم بهتری از دین عرضه کند. او قوانین و اصول کلی اسلامی را، که متکی به وحی‌اند، متضمن سعادت در هر دو جهان می‌دانست و برای عقل انسان این توان را قائل بود که می‌تواند این قوانین و اصول کلی را بفهمد و تبیین عقلانی کند. به نظر او عقل ماهیتی جهان‌شمول دارد و قبول براهین آن، خصیصه مشترک و لایتغیر همه انسان‌هاست. فارابی بر آن است که آموزه‌ها و تعلیمات دینی و فلسفی یکی است. هر دو از منشأ وحی و مفیض عقل فعال‌اند و به کمال و سعادت منتهی می‌شوند. لذا، فارابی بین تدین و تعقل تعارضی نمی‌بیند و برای عقل جایگاه ویژه‌ای قائل است. بگذریم از مواردی که افراط در برخی نظریاتش مشهود است، از‌جمله این‌که او فیلسوف را از نبی بالاتر می‌داند. او معتقد است فیلسوف با خواص سخن می‌گوید؛ روش او عقل است، ولی نبی از طریق تصرف در قوه متخیله و با خطابه مردم را اقناع و مجاب می‌کند.

ترجمه ماشینی: برهان کیهان شناختی کلام کتابی است در سال 1979 توسط فیلسوف ویلیام لین کریگ، که در آن نویسنده دفاعی معاصر از برهان کیهان شناختی کلام ارائه می دهد و برای وجود خدا با تأکید بر عدم امکان متافیزیکی ادعایی یک پسرفت بی نهایت گذشته استدلال می کند. مناسبت ها. نخست، کریگ استدلال می کند که جهان با استفاده از دو استدلال فلسفی و دو استدلال علمی، شروع به وجود کرد. دوم، کریگ استدلال می‌کند که هر چیزی که شروع به وجود می‌کند، علتی دارد که باعث شروع به وجودش شده است. در نهایت، کریگ استدلال می کند که این علت یک خالق شخصی است که به طور غیرقابل تغییر و مستقل آغاز جهان را اراده کرده است. کتاب به دو قسمت تقسیم شده است. جزء اول: الکندی، سعدیه و غزالی. بخش دوم: دفاع مدرن از برهان کیهانی کلام. (شامل دو ضمیمه) پیوست 1: برهان کیهان شناختی کلام و پارادوکس های زنو. ضمیمه 2: برهان کیهان شناختی کلام و تز اولین ضدیت کانت. بخش اول تاریخچه مختصری از برهان کیهانی کلام را که در سنت کلام بیان شده با توجه ویژه به الکندی، سعدیه و غزالی ارائه می دهد. بخش دوم به دفاع طولانی از ماهیت استدلال می پردازد. استدلال اساسی هر چیزی که شروع به وجود می کند، علتی برای وجود خود دارد (یعنی چیزی باعث شده است که وجود داشته باشد). جهان شروع به وجود کرد. یعنی پسرفت زمانی رویدادها محدود است. پس عالم علت دارد. به تبعیت از غزالی، کریگ استدلال می کند که این علت باید یک اراده شخصی باشد. اولین زیرمجموعه آرگومان ها استدلال مبتنی بر عدم امکان نامتناهی واقعی: یک نامتناهی واقعی نمی تواند وجود داشته باشد. یک پسرفت زمانی نامتناهی از رویدادها یک نامتناهی واقعی است. بنابراین، یک پسرفت زمانی نامحدود از رویدادها نمی تواند وجود داشته باشد. دومین زیر مجموعه از آرگومان ها استدلال مبنی بر عدم امکان تشکیل یک نامتناهی واقعی با جمع متوالی: مجموعه ای که با جمع متوالی تشکیل می شود نمی تواند یک نامتناهی واقعی باشد. مجموعه زمانی رویدادهای گذشته مجموعه ای است که با اضافه کردن پی در پی شکل می گیرد. بنابراین، مجموعه زمانی رویدادهای گذشته نمی تواند در واقع بی نهایت باشد. اول این که الف) یک نامتناهی واقعی نمی تواند در دنیای واقعی وجود داشته باشد. و ب) یک سری زمانی نامتناهی چنین نامتناهی واقعی است. دوم این که یک سری زمانی نمی تواند یک نامتناهی بالفعل باشد، با فرض اینکه یک نامتناهی واقعی در دنیای واقعی وجود داشته باشد، زیرا: الف) یک سری زمانی مجموعه ای است که با جمع متوالی تشکیل می شود. و ب) مجموعه ای که با جمع متوالی تشکیل می شود نمی تواند نامتناهی واقعی باشد.

به‌زعم مردم شناسان کلاسیک و جامعه شناسان تاریخی، شکل‌گیری نظامات سیاسی به پدیده‌ی اجتماعی اولیه‌ای مرتبط است که در همه جوامع به‌صورت نطفه‌ای وجود داشته است. بر این اساس برداشت جامعه‌شناسی از مفهوم فرهنگ، جهتی خاص به تحلیل نظام‌های سیاسی می‌بخشد و در درجه اول این امر مستلزم روشن ساختن نشانه‌های فرهنگی، یعنی همان نظام‌های معنایی است که در درون جامعه ادغام‌شده‌اند. مقاله‌ی پیش رو نیز تلاشی است جهت آشنایی با اندیشه‌های برتراند بدیع و ابوحامد محمد غزالی و مقایسه‌ی دیدگاه این دو اندیشمند در خصوص بنیان‌ها و ویژگی‌های فرهنگی- اجتماعی نظام سیاسی اسلام. این مقاله برای بررسی رویکرد برتراند بدیع و غزالی از روش مقایسه‌ای بهره گرفته است. بر اساس داده‌های بدست آمده که عمدتاً از منابع دست‌اول و برخی تحلیل‌های سایر اندیشمندان بر نظریات مطرح‌شده برآمده است، تحلیل فرهنگی بدیع از نظام‌های سیاسی، با نظریه امام محمد غزالی در خصوص نظام سیاسی اسلام تا حد زیادی تطابق داشته و در مواردی نیز تفاوت‌هایی وجود دارد.

متفکران اسلامی در باب فهم آیات متشابه و مسئلۀ ظاهر و باطن داشتن آیات به یکسان نمی‌اندیشند و گاهی اختلافات مبنایی میانشان وجود دارد. غزالی و ابن‌رشد از موافقان بهره‌گیری از روش تأویل در فهم آیات متشابه بودند و راه گریز از چالش و تعارض ظاهر و باطن را استفاده از رهیافت تأویل می‌دانستند. ابن‌رشد در مخالفت با غزالی شهره بود و کتاب تهافت التهافت را در نقد تهافت الفلاسفه غزالی نگاشت. با وجود نقدهایی که به او در این کتاب و دیگر آثارش صورت می‌دهد، در پاره‌ای از موارد و به‌ویژه در مسئلۀ تأویل از غزالی تأثیر می‌پذیرد. غزالی دو گونه مواجهه در دو دوره فکری با مسئله تأویل دارد. این مواجهه در هر دو دوره کاملاً روشمند است و همین امر سبب الگوبرداری از روش ارائه‌شدۀ او در مسئله تأویل شد. از این الگو در فهم متن ابن‌رشد بهره فراوانی برده است. براساس یافته‌های تحقیق، ابن‌رشد هم در ماهیت‌شناسی تأویل و هم در تعلیل و ضرورت اقبال به آن و هم در ابزار روی‌آوری به تأویل از غزالی متأثر بود؛ اگرچه اختلاف‌‌نظرهایی نیز در هریک از موارد با او دارد. در پژوهش حاضر، به روش توصیفی‌تحلیلی وجوه تأثیرپذیری ابن‌رشد از غزالی در مسئله تأویل نشان داده شده است.

این نشست بدون حضور مخاطب و در صفحه اینستاگرام مرکز فرهنگی شهرکتاب به آدرس ketabofarhang@ بصورت زنده پخش شد. لازم بذکر است کلیه نشست‌ها و درس‌گفتارهای مرکز فرهنگی شهرکتاب بدون حضور مخاطب و بصورت مجازی برگزار می‌شود.

تأثیر گناه بر معرفت از دیدگاه غزالی ( دکتر زهرا پورسینا) این کتاب تأثیرات معرفتی گناه را به منزله مقوله‌ای دینی-اخلاقی، در اندیشه متفکر بزرگ مسلمان، امام محمد غزالی پی‌می‌گیرد نگارنده با قراردادن مسئله در ساختاری نظام‌مند، از دریچه تعامل ساحت‌های نفس به موضوع می‌نگرد. در نظام معرفت‌شناسی غزالی، با عنایت به تأثیر و تأثرات متقابل ساحت‌های نفس، معرفت یقینی، محصول فرایندی معرفتی ـ اخلاقی است و بدون درنظرگرفتن تأثیرات مثبت و منفی ساحت‌های عاطفی و ارادی به دست نمی‌آید. در این نظام، عالی‌ترین مرتبۀ معرفت، مرتبۀ نبوی معرفت است که انبیای الاهی بدان مجهزند و غایت نهایی آفرینش همۀ انسان‌ها نیز دستیابی به چنان سطحی از معرفت است. به نظر نگارنده، این سطح از معرفت، معرفتی کشفی است، اما نه به معنای کشفی صوفیانه‌‌؛ بلکه کشفی مبتنی بر برهان؛ که به لحاظ ماهوی ظهور عالی‌تر مرتبۀ عقل استدلالی است. دستیابی به چنان مرتبه‌ای علاوه بر تحصیل علم، مستلزم پاکسازی ساحت‌های عاطفی-ارادی از هر آن چیزی است که به نحوی ذیل عنوان «گناه» قرار می‌گیرد. تأثیر گناه بر معرفت در اندیشه غزالی تأثیری واقعی و نفس‌الامری و به حدی است که عقل برای روی‌کردن به مبادی عالی و داشتن نگاه و التفات غیرخودمحورانه، نیازمند یاری کسی است که در مرتبۀ عقل قدسی، یعنی عقل پیراسته و متصل به عقل مطلق قرار دارد. با چنین یاری و همراهی‌ای است که ساحت‌های غیرعقیدتی طبق بایدها و نبایدهای نشئت گرفته از سطح علم مکاشفه انضباط می‌یابند و عقل به رشدی دست‌می‌یابد که در غایت آن، می‌تواند به معرفتی پیراسته از خطا و تردید در حوزۀ واقعیت‌ها و ارزش‌ها و تکالیف نایل گردد؛ از‌این‌رو، نیاز انسان‌ها به نبی، نه به دلیل ناتوانی عقلشان، بلکه به دلیل آسیب‌پذیری عقل از تأثیرات گناهان و نیازمندی به محافظت از توان‌مندی آن است.