جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در جامعه قالب‌های هنجارهای برای رفتارهای انسان‌ها تعریف شده ‌است. اخلاق یکی از آن قالب‌های هنجاری است. تبیین ارتباط میان دین و اخلاق در واقع به معنای تبیین حوزه‌‌ای به نام اخلاق دینی است. بررسی حوزه اخلاق دینی در بحث ما متمرکز بر دو فیلوسوف غرب یعنی ایمائول کانت و فردریش نیچه بود. دلیل انتخاب این دو فیلسوف برای مقایسه، نقدهایی بود که به هنجارهای مسیحی حاکم بر جامعه خود می¬کردند. در این نقدها ما با شباهت¬ها و تفاوت¬هایی در دیدگاه این دو فیلسوف مواجه شدیم. مداقه در اخلاقی دینی و تبیین دقیق رابطه میان دین و اخلاق، یکی از ضرورت‌ها نظری جامعه امروز ماست. هنوز جامعه ایرانی به عنوان یک جامعه دین‌دار و البته سنتی محسوب می‌شود و وظیفه متفکرین و نظریه‌پردازان اخلاق بر این است که آشفتگی حاکم بر رابطه بین اخلاق، دین و رویه‌های سنتی را در جامعه ایرانی روشن کنند. در این مسیر تجربه غربیان و تلاش‌های آنها برای تبیین این رابطه بسیار مفید خواهد بود. لذا این پژوهش تلاش کرد با روشن‌تر کردن نظرات کانت و نیچه، مسیری را برای بحث‌های آتی در ارتباط با اخلاق دینی در کشور ایران باز کند. پژوهش به شکل تحلیلی-انتقادی انجام شد. با توجه به اینکه هر تحلیل مستلزم توصیف دقیق نیز بود، بنابراین بخشی از کار به توصیف دیدگاه‌های کانت و نیچه اختصاص یافت. در ادامه این توصیف، رویکرد آنها به اخلاق دینی تحلیل شد و نشان داده شد که ریشه دیدگاه‌های این دو فیلسوف چه بودند. در پایان هم به بررسی انتقادی و همزمان نظرات هر دو پرداخته شد. روش کار ترکیبی از توصیف، تحلیل و با محوریت رویکرد انتقادی بود. نتایج نشان داد کانت تلاش می کرد که چهار نگره اصلی ایمان مسیحی را مستدل کند، تفسیر خود را از دین اخلاقی ارائه دهد. کانت بر این عقیده بود که قواعد اخلاقی به نوعی تضمین‌کننده و توجیه کننده ایمان هستند. نیچه بر این باور بود که هر نظام اخلاقی دربردارنده دو جز توصیفی و هنجاری است. در جنبه توصیفی، نظام‌های اخلاقی پیش‌فرض‌های خاصی در ارتباط با نوع انسان خواهند داشت، به این معنا که انسان چگونه موجودی است و البته برخی دیدگاه‌های متا فیزیکی نیز در این حوزه مطرح می شود. همچنین در جنبه هنجاری، هر سیستم اخلاقی خواهد کوشید منافع بخشی از مردم را عمدتا با تحمیل هزینه بر بخش دیگری از مردم تامین کند و در نگاه او در دین مسیحیت ضعفا، اقویا را به بند می‌کشیند.

با توجه به حجم گستردۀ ترجمۀ آثار فلسفی به زبان فارسی، در این مقاله با بررسی یکی از ترجمه های کلاسیک فلسفی در نظر بوده تا نخست، با ذکر برخی معیارهای کلیِ نادیده گرفته شده در این دست کارها، نقدی عمومی بر روند کلی ترجمه های فلسفی بیان شود و سپس بر اساس معیارهای داده شده در این نقد به طور خاص ترجمۀ نیچه و فلسفه ژیل دلوز از سوی خانم لیلا کوچک منش بررسی شود. در یک جمع بندی کلی می توان گفت متأسفانه این اثر فاقد معیارهای لازم برای ترجمۀ یک اثر کلاسیک فلسفی است. در طول مقاله نیز کوشیده ایم تا همین کاستی ها را نشان دهیم.

نیچه شرط تحقق فرااِنسان را مرگ انسان می‌داند و از آن با تعابیری نظیر ویرانگری کنشگرانۀ خود یا انسانی که می‌خواهد خود را نابود و ویران کند صحبت می‌کند. مرگ انسان به‌منزلۀ شرط آفرینش فرااِنسان مدنظر است. مسئلۀ این مقاله ارائۀ این مسئلۀ نیچه‌ای با بیانی سیاسی است؛ با هدف تبیین سوژۀ سیاسی در اندیشۀ ژیل دلوز. محوریت بحث نیز با کتاب نیچه و فلسفه است. در ابتدا از مفهوم مرگ انسان یا به‌تعبیر دیگر، از مفهوم ویرانگریِ کنشگرانۀ خود، قرائتی سیاسی ارائه خواهد شد؛ درنتیجۀ این قرائت، بُعد سلبی سوژۀ سیاسی قابل‌درک می‌شود. در ادامه، برای درک بُعد ایجابی به مفهوم نیچه‌ایِ ساعت نیمروز یا استحاله رجوع خواهد شد و در اینجا نه‌تنها بُعد ایجابی که رابطۀ این بُعد با بُعد سلبی نیز آشکار می‌شود. یعنی سوژۀ موردنظر در تمامیتش تبیین می‌شود. در این مسیر، به آری‌گویی به‌عنوان بنیان این اندیشه می‌رسیم؛ اما آری‌گوییِ مسلّح به نه‌گویی. این ویژگیِ کلیدی سوژۀ سیاسی موردنظر است؛ سوژۀ آری‌گویی که نه‌گویی می‌داند، یعنی سوژۀ ستیزه‌جو. پس از تبیینِ تکوین این سوژه به‌منظور برجسته‌کردن ویژگی منحصربه‌فرد و درخورِتوجهش دربرابر دو سنخ سوژه قرار داده خواهد شد. از سویی، دربرابر سوژۀ انقلابی مرسوم قرار می‌گیرد که سوژۀ نه‌گویی است که آری‌گویی نمی‌داند. از دیگر سو، دربرابر سوژۀ محافظه‌کار قرار می‌گیرد؛ سوژۀ آری‌گویی که نه‌گویی نمی‌داند.

مفهوم «ارادۀ معطوف به قدرت» در فلسفۀ نیچه جایگاهی محوری دارد، اما تفسیر آن همواره محل بحث‌وجدل بوده است. در میان تفاسیر گوناگون، تفسیر روان‌شناختی، استعاری و متافیزیکی هر یک دریچه‌ای متفاوت به‌سوی فهم این مفهوم پیچیده می‌گشایند. این مقاله با اذعان به عدم قطعیت کلی هرگونه تفسیری از ایده نیچه، بر آن است تا نشان دهد که در مجموع و به‌طور نسبی، تفسیر روان‌شناختی اراده معطوف به قدرت در مقایسه با سایر تفاسیر همخوانی بیشتری با فلسفه‌ورزی نیچه دارد. بر پایه این تفسیر، اراده معطوف به قدرت نه یک نیروی متافیزیکی و نه استعاره‌ای برای سلطه، بلکه گرایشی ذاتی در انسان برای خودشکوفایی، تأیید زندگی و غلبه بر محدودیت‌ها است. این تفسیر با ایده‌های نیچه در خصوص چشم‌انداز گرایی، نقد اخلاق سنتی و مفهوم ابر انسان همسو است. برخلاف تصور رایج، تفسیر روان‌شناختی اراده معطوف به قدرت نه‌تنها با جوهر اخلاق یعنی توجه به دیگری ناسازگار نیست بلکه از طریق تأکید بر مسئولیت فردی، تعالی‌جویی و خلق ارزش‌های نوین به تعمیق و تدقیق آن یاری می‌رساند. با وجود چالش‌هایی که در تفسیر ایده اراده معطوف به قدرت نیچه وجود دارد، تفسیر روان‌شناختی ایده مذکور دریچه‌ای متفاوت به‌سوی فهم دیدگاه‌های نیچه در خصوص اخلاق، انسان و معنای زندگی می‌گشاید. این تفسیر می‌تواند نشان دهد که فراخوان نیچه برای پرورش انسان‌هایی قوی، خلاق و مسئول که بر خویشتن خویش تسلط داشته باشند، نسبتی با سلطه بر دیگران ندارد و از این‌رو، ضرورت ظلم و خود‌کامگی علیه دیگران برای تحقق این آموزه یا به‌مثابه نتیجه ضروری آن عمیقاً مسئله برانگیز است.